حجتالاسلام والمسلمین علیرضا صدری اقدم، کارشناس مسائل دینی در گفتوگو با کانون خبرنگاران
ایکنا،
نبأ، گفت: منابر بهعنوان اولین وسایل ارتباطی عام در صدر اسلام هستند که تاکنون نیز همچنان از آنها استفاده میشود و به نوعی با فرهنگ دین و دینداری عجین شده است و از آن میتوان بهعنوان تأثیرگذارترین و قدیمیترین رسانه در اسلام یاد کرد.
وی گفت: در صدر اسلام پیش از آنکه مساجد بهعنوان پایگاه نشر معارف وحیانی بنا شوند نبی مکرم اسلام(ص) در مکان بلندی میایستادند و با مردم سخن میگفتند و به تدریج بعد از دستور ساخت مساجد منبر بهعنوان وسیلهای جهت ایراد خطابه و ارتباط با مردم و ترویج دین رایج شد و از همین رو در کنار محراب مساجد، منابر دیده میشوند.
وی افزود: منبر همواره از یک جایگاه مقدس و ویژهای برخوردار بوده است چراکه صاحبان اصلی منبر و محراب، پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند. بنابراین، شیعه احترام و قداست ویژهای نسبت به این جایگاه و رسانه داشته است و مردم نیز پای منبر نشستن و به سخن عالِم دین گوش دادن را امری مهم و ضروری میدانستند که با سعادت دین و دنیای انسان سروکار دارد.
حجتالاسلام والمسلمین صدری اقدم با اشاره به حدیثی از امام خمینی(ره)، اظهار کرد: امام خمینی(ره) یک جمله کلیدی در بیان علت مبقیه اسلام دارند که میفرمایند «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است»؛ طبیعتاً مراد از محرم و صفر تنها ظرف زمان نیست بلکه منظور همین منبرها و عزاداریها است.
وی افزود: قبل از انقلاب اکثر حرکتهای ضد استبدادی علیه نظام شاهنشاهی از روی منبرها آغاز شد و امثال مرحوم فلسفی و علامه مطهری و دیگران که اکثرا شاگرد امام(ره) بودند از بالای همین منبرها جرقههای انقلاب را زدند و مردم را علیه نظام استبدادی شاه شوراندند.
کارشناس مسائل دینی با بیان اینکه در تأثیرگذاری منبر باید چند مسئله را مورد توجه قرار داد، گفت: اولین مسئله پرورش روحانی منبری است؛ البته منظور از روحانی منبری این نیست که ما یک روحانی تربیت کنیم که فقط سخنرانی کند یا منبری باشد، بلکه مراد این است علاوه بر اینکه در حوزه به تحصیل علم میپردازد و علوم اهل بیت(ع) را فرا میگیرد، توانمندی در امر تبلیغ و منبر را نیز داشته باشد که این نیازمند بازنگری جدی در روند برنامهریزی حوزههای علمیه است.
وی ادامه داد: طبعا به هر میزان که مجموعه حوزههای علمیه و نهاد روحانیت نسبت به این مهم توجه داشته باشند به همان میزان استفاده از ظرفیت منبر در مساجد بالا میرود و یک عالم منبری در هر کجا که باشد از توانمندی های خود برای برپایی منبر و محفل احیای اهلبیت(ع) استفاده میکند و این مختص منبر به معنای سنتی آن یعنی منبر مساجد نیست بلکه در هر جا و مکانی روحانیت بلندگو و رسانه شیعه خواهد بود.
حجتالاسلام صدری اقدم درباره نقش عالمان دینی در برپایی منابر، گفت: نیاز به منبر، نیاز به عالمان دین است و هر جا عالمان دین حضور داشته باشند منابر نیز پر رونق خواهند بود اما زمانی که حضور عالمان دینی در جامعه اسلامی ایران کمرنگ شود به تعبیر آیتاللهالعظمی جوادی آملی اینجا نیز همانند پاکستان منبرها به دست ذاکران میافتد.
وی افزود: در همین تهران یا برخی شهرهای بزرگ که به لحاظ امکانات نسبت به سایر شهرها وضعیت بهتری دارند وقتی که به مساجد مراجعه میکنیم، میبینم که بعضی از آنها اصلا روحانی ندارند که بتوانند از ظرفیت رسانهای منابر استفاده کنند؛ در بعضی از مناطق هم اساسا مسجد وجود ندارد تا محراب و منبری باشد. بنابراین نتیجه این میشود که جایگاه منبر به تدریج به کسانی سپرده میشود که حتی دروس جزوی هم نخواندهاند که این خود یک آسیب است.
کارشناس مسائل دینی درباره نیاز جامعه به معارف دین گفت: نیاز معنوی جامعه به معارف دین هیچگاه متوقف نمیشود و همواره این مطالبه وجود دارد و اگر روحانیون اهل منبر آن را پر نکنند چه بسا افرادی پیدا شوند که متاع دین بفروشند و این مسئله نه در رسانه سنتی بلکه در رسانه به معنای عام، امروزه قابل مشاهده است.
وی با بیان اینکه شرایط امروز با دوران انقلاب تا حدود زیادی متفاوت شده است اظهار کرد: یکی از این تفاوتها به لحاظ ماهیت انقلاب اسلامی است که رهبری آن را بزرگ مردی چون امام(ره) برعهده داشت که خود عالم مجتهد و از قشر روحانیت بود، انقلاب از آن جهت که بینش فکری و سیاسی جامعه را ارتقا بخشید به همان میزان انتظارات را در جامعه بالا برد که این امر مسئولیتها را چه در داخل کشور و چه در خارج از مرزها سنگین کرده است.
صدری اقدم افزود: تفاوت دیگر رشد وسایل ارتباط جمعی و شیوههای نوین پیامرسانی است؛ در اوایل انقلاب یکی دو شبکه تلویزیونی بیشتر نبود که آن هم در ساعات معینی برنامه پخش میکرد، ولی در حال حاضر صرف نظر از شبکههایی که علیه ما از آن طرف مرزها راهاندازی شده است امروز بالای صد شبکه رادیویی و تلویزیونی داخلی و خارجی داریم، و این معنایش این است که تعداد رسانهها در جامعه بالا رفته است و به صورت طبیعی این حجم از رسانه رقیب جدی منبر تلقی میشود.
وی گفت: با آمدن شبکههای جهانی اینترنت، شبکههای مجازی و تلفنهای هوشمند مسئله پیچیدهتر میشود، اما این تمام قضیه نیست چراکه ما وارد مرحله ای شدهایم که بیشترین امکانات برای ایراد شبهه به دین از طریق همین شبکههای ارتباطی به راحتی فراهم شده است به همین جهت توجه به فضای مجازی و منابر دیجیتالی غیر قابل اجتناب است.
حجتالاسلام صدری اقدم اظهار کرد: شاید از مهمترین تفاوتها شکلگیری جبهه متحد جهانی مقابل جریان اسلام و مبانی دینی در قالب تهاجم فرهنگی و بهصورت ویژه در مفهوم بدیلسازی فرهنگی و رسانهای است؛ البته بحث ما موضوع تهاجم فرهنگی نیست ولی میخواهم به این مسئله توجه دهم که وقتی ما سخن از تأثیر منابر و میزان نفوذ آنها میکنیم باید بدانیم که در چه شرایطی سخن از ضریب نفوذ منابر به میان میآوریم.
کارشناس مسائل دینی، بدیلسازی فرهنگی را از نقشههای دشمنان اسلام دانست و افزود: بدیلسازی فرهنگی به این معنا است که دشمن به دلیل ریشهدار بودن جایگاه منبر در جامعه شیعه ایران تلاشش برای جدایی مردم از منبر چندان نتیجهبخش نبود؛ بنابراین به این نتیجه رسید که به جای نفی صریح منبر، بدیلسازی کند یعنی منبرها و رسانههایی را برپا کنند که پای منبرهای آن هرچند اهل نماز و روزه باشند اما به مسائل مهم جامعه و جهان کاری نداشته باشند و حرف از مقاومت، استقلال، امر به معروف و نهی از منکر نزنند. بدیهی است که مقابله با منابر بدلی در چنین وضعیتی بسیار دشوار خواهد بود و اساساً فتنه نیز در همین بستر رشد خواهد کرد.
حجتالاسلام صدری اقدم، با اشاره به اینکه به روز بودن و داشتن اطلاعات علمی روحانیون میتواند در علاقهمند کردن مخاطبان مؤثر باشد، گفت: مسئله به روز بودن و داشتن اطلاعات علمی بالا به نوعی هویت شخص منبری بهعنوان عالم دین است؛ بنابراین میزان اشراف یک روحانی به مسائل دینی در هویت مردم به سمت منابر مؤثر خواهد بود، اما جامعه نیاز به عالِمی دارد که علم او در رفتارش متجلی باشد به همین دلیل است که منبر تنها رسانه انتقال سخن نیست بلکه رسانه انتشار معنویت است و از همین رو با سایر رسانهها قدری متفاوت است.
کارشناس مسائل دینی با بیان اینکه منابر باید خروجی مناسبی داشته باشند عنوان کرد: گاهی انسان نگاه میکند که خروجی این منبر به معضلات نمیپردازد یا مشکلات و ابتلائات فکری جوانان را باز نمیکند و چنین محافلی برای جوانان جز همان کسب ثواب جذابیتی ندارد.
بنابراین از جمله ویژگیهای مهم و بارز منابر این است که خروجی مناسبی داشته باشد و مخاطبان خود را تحت تأثیر قرار دهد.
محمد چشمهنوشی