راز شهرت ذی الحجه به ماه امیرالمومنین(ع)
ماه ذی‌الحجه را به دلیل مناسبت‌ها و رخدادهای فراوانی که در آن اتفاق افتاده و هریک از آنها به نوعی با امیرالمومنین علیه السلام ارتباط پیدا می کند، می توان ماه حضرت علی علیه السلام دانست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شبستان نوشت: ماه ذی‌الحجه را به دلیل مناسبت‌ها و رخدادهای فراوانی که در آن اتفاق افتاده و هر یک از آنها نیز به نوعی با امیرالمومنین علیه السلام ارتباط پیدا می کند، می توان ماه امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام دانست.
رویدادهای گوناگونی که از نهم ذی الحجه آغاز می شود و تا 25 این ماه ادامه پیدا می کند و هر یک از آنها به یک بعد از ابعاد شخصیتی و جایگاه حضرت ابوتراب(ع) دلالت دارد. مناسبت هایی مانند 1. ماجرای «سَدُّالأبواب»، 2. «ابلاغ سوره توبه»، 3.«انشای حدیث ثقلین» از ناحیه رسول خدا صل الله علیه وآله، 4. «سپردن ودایع رسول خدا صل الله علیه وآله به امیرالمومنین علیه السلام» در 12 ذی الحجه ؛ 5. «اعطای لقب امیرالمومنین به حضرت علی علیه السلام» در 13 ذی الحجه؛6. «نزول آیه مودت» در 17 ذی الحجه ؛ 7.«نزول آیه تبلیغ» در 17 و 18 ذی الجحه؛ 8. «ماجرای عقد اخوت رسول خدا با حضرت امیرعلیه السلام» در18 ذی الحجه؛ 9. «عید سعید غدیر و نزول آیه اکمال دین» در 18 ذی الحجه، 10.
از این رو، در واپسین روزهای ذی الحجه به منظور بررسی مهندسی و نظم این مناسبت ها و ارتباط آن وجود مقدس امیرالمومنین(ع) با حجت الاسلام علی اکبر روستایی، استاد دانشگاه و کارشناس معارف شبکه جهانی ولایت گفت وگویی ترتیب داده ایم که بخش اول آن به حضورتان تقدیم می شود:
چه ارتباطی میان مناسبت ها و اتفاقات ماه ذی الحجه با وجود مقدس امیرالمومنین(ع) وجود دارد؟
اولین مناسبت ذی الحجه قضیه «سدالابواب» است که در روز 9 ذی الحجه واقع شده و اشاره به بستن درب خانه هایی دارد که به مسجد پیامبر(ص) باز می شد و تنها دری که رسول خدا صل الله علیه وآله اجازه دادند همچنان به مسجد باز بماند، درب خانه امیرالمومنین علی علیه السلام بود. روز 10 ذی الحجه سالروز «ابلاغ سوره توبه» است. براساس احادیث معتبر ابتدا پیامبر صل الله علیه وآله ابلاغ سوره را به یکی از اصحاب واگذار کردند. اما جبرئیل نازل شد و عرضه داشت که یا شخص رسول خدا(ص) و یا فردی از ایشان (رجلٌ منک) باید سوره را ابلاغ کند. لذا رسول خدا صلوات الله علیه وآله حضرت علی علیه السلام را مامور ابلاغ این سوره کردند. به عبارت دیگر، انجام این مأموریت تنها میان دو نفر دائر مدار می شود یا رسول خاتم صل الله علیه وآله که برترین مخلوق خداست و یا امیرالمومنین علیه السلام.
مناسبت بعدی صدور «حدیث ثقلین» از ناحیه رسول خدا صل الله علیه و آله در 10 ذی الحجه است. حدیث ثقلین صد در صد صحیح است و حتی ادعای تواتر درباره آن شده است؛ تواتر یعنی فوق صحیح؛ یعنی چیزی که کاملا یقین آور است و احدی در آن شک و شبهه ندارد. این حدیث را به دو شکل از رسول خدا صل الله علیه و آله نقل کرده اند: در یک قول از آن حضرت(ص) نقل کرده اند که فرمودند: «اِنّی تارِکٌ فیکُمُ الثَقَلَین، کِتابَ اللهِ و عِترَتی (اهلِ بَیتی) وَ اِنَّهما لَن یَفتَرِقا حَتّی یَرِدا علَیَّ الحَوض؛ همانا من بین شما دو چیز گرانبها می گذارم کتاب خدا و اهل بیتم، این دو از هم جدا نمی شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند» در نقل دیگری آورده اند که حضرت(ص) فرمودند: «إنّی تارِکٌ فیکُمُ الخلیفتین...»
این حدیث به هر دو صورت از پیامبر(ص) روایت شده و نکته مهم آن است که پیامبر(ص) اهل بیت(ع) را در کنار قرآن قرار داده اند. بنابراین، همچنان که در قرآن اشتباهی نیست، اهل بیت(ع) نیز مرتکب کوچک ترین اشتباهی نمی شوند و عصمت آنها از طریق این حدیث اثبات می شود. ضمن این که واضح است امیرالمومنین علیه السلام در صدر اهل بیت(ع) قرار دارند. این که پیامبر(ص) می فرمایند: «من دو چیز گرانبها را بین شما می گذارم به آنها تمسک کنید» یعنی مرجعیت علمی تا قیام قیامت با قرآن و اهل بیت(ع) است.
ماجرای بخشش فدک از طرف رسول خدا صل الله و علیه وآله به حضرت زهرا سلام الله علیها نیز در ذی الحجه بوده، درست است؟
بله؛ ماجرای بخشش فدک در 14 ذی الحجه بوده است اما قبل از ماجرای فدک ماجرای «سپردن ودایع پیامبر(ص) به امیرالمومنین علیه السلام» است که در 12 ذی الحجه رخ داده است. از کنار این مناسبت هم نباید بی تفاوت گذشت. قرآن کریم در آیه 248 سوره مبارکه بقره که بحث حاکمیت طالوت را مطرح می کند وقتی نشانه های حاکم را بیان می کند می فرماید: یکی از نشانه های حاکم الهی این است که ودایع و امانت های انبیای گذشته در اختیار اوست. وقتی رسول خدا صل الله علیه وآله ودایع و امانت های خود را به امیرالمومنین(ع) می سپرند با توجه به این آیه، چه مفهومی دارد؟ علاوه بر این، ۱۳ ذی الحجه روز اعطای لقب «امیرالمومنین» به علی بن ابی طالب علیه السلام است.
ماجرای بخشش فدک به حضرت فاطمه سلام الله علیها در 14 ذی الحجه؛ و نزول آیه موّدت نیز در 17 ذی الحجه اتفاق افتاده است. آیه ای که می فرماید: «قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى» رسول خدا صل الله علیه و آله طبق این آیه، اجر و مزد رسالت خود را مودت اهل بیت(ع) عنوان می کنند. توجه کنید که موّدت با محبّت تفاوت دارد؛ موّدت یک درجه بالاتر از محبت است. گاهی کسی محبتی دارد اما آن را در دل نگه می دارد و ابراز نمی کند اما در موّدت حتما باید ابراز و پیروی باشد.
آیه تبلیغ نیز در 17 و 18 ذی الحجه نازل شده «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ؛ ای پیغمبر، آنچه از خدا بر تو نازل شد به خلق برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده‌ای» این که خداوند می فرماید اگر ابلاغ نکنی رسالتت را به انجام نرسانده ای؛ طبعا باید موضوع مهمی باشد. اگر بحث ابلاغ آیات قرآن بود که رسول خدا(ص) تا آن زمان بسیار آن را انجام داده بودند. پس این یک حکم ویژه است که معادل رسالت است.
اوج این مناسبت ها و رویدادهای مرتبط با حضرت امیر(ع) در کدام نقطه ذی الحجه واقع شده؟ آیا غدیر این نقطه اوج است؟
بله؛ روز 18 ذی الحجه روز عید غدیر و نزول آیه اکمال دین است. خداوند می فرمایند: «الْيَوْمَ اكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَاتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى وَرَضيتُ لَكُمُ الْاسْلامَ ديناً» دین زمانی کامل می شود که ارکان اساسی آن تمام شود شما وقتی ساختمانی دارید که به عنوان مثال هنوز سفیدکاری نشده می توان در آن زندگی کرد چون ساختمان کاملی است فقط آن زینت ظاهری را ندارد. اما اگر یکی از ستون های آن ساخته نشده باشد، کامل نیست. کامل بودن زمانی است که ارکان اساسی و اصلی ساختمان بنا شده باشد. در دین و اکمال دین نیز همین قضیه جاری و ساری است.
همچنین، 18 ذی الحجه، روز آغاز حکومت باطنی حضرت امیرالمومنین(ع) است و وقتی عثمان کشته می شود حکومت ظاهری جامعه (غیر از ولایت الهی) به حضرت(ع) سپرده می شود. حدیث منزلت که در آن رسول خدا صل الله علیه و آله، جایگاه و منزلت امیرالمومنین علی علیه السلام نسبت به خودشان را همان مقام و منزلت هارون نسبت به حضرت موسی بیان می کنند هم در 18 ذی الحجه نقل شده است. البته این حدیث در موارد گوناگونی مطرح شده و یکی از آنها در 18 ذی الحجه بوده است. حدیث «سفینه» هم که در آن رسول خدا صل الله علیه و آله اهل بیت(ع) خود را به کشتی حضرت نوح تشبیه کرده اند در 18 ذی الحجه صادر شده است.
علاوه بر این، در 21 ذی الحجه آیه «اولوا الامر» نازل شده که یکی از فضایل قطعی امیرالمومنین علیه السلام است. 24 ذی الحجه نیز روز مباهله، روز نزول آیه ولایت، نزول آیه تطهیر و صدور حدیث کساء است که همه این رویدادها با حضرت علی علیه السلام ارتباط دارند و روز 25 ذی الحجه نیز روز نزول سوره انسان است.
آیا به دلیل همین مناسبت ها است که می فرمایید این ماه ماه امیرالمومنین علیه السلام است یا دلایل دیگری نیز دارد؟
خیر؛ فراتر از این مناسبت‌ها، رویدادهای دیگری نیز در این بازه زمانی رخ داده است که ابعاد مختلفی از جنبه‌های گوناگون جانشینی حضرت رسول (ص) را بیان می کند. به عنوان مثال واقعه فتح خیبر و اعطای پرچم به امیرالمومنین علیه السلام. در جریان فتح خیبر پس از شکست اولیه مسلمانان، رسول خدا (ص) فرمودند: «فردا پرچم را به دست کسی می دهم که خدا و رسول او را دوست دارند و او نیز آنها را دوست دارد و ویژگی خاص او این است که در مقابل دشمن اهل حمله است و اهل فرار نیست (کرّاراً غیر فرار)» و طبق شواهد تاریخی پرچم را به دست امیرالمومنین علی علیه السلام دادند.
وقتی ملاک های قرآنی را در رابطه با حاکم جامعه اسلامی بررسی می کنیم می بینیم هر یک از آنها با یکی از ابعاد شخصیتی حضرت امیرالمومنین (ع) مصداق پیدا می کند. به عنوان مثال در ماجرای اعطای پرچم به این ویژگی اشاره شده که ایشان اهل حمله به دشمن است و اهل فرار در مقابل دشمن نیست؛ در همین رابطه آیه 247 سوره مبارکه بقره وقتی ملاک های حاکم را (طالوت) مطرح می کند می فرماید: «وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْم؛ خداوند علم او را زیاد و جسم او را قوی قرار داد» جسم در اینجا کنایه ای از شجاعت است. بنابراین، ماجرای خیبر اشاره به جنبه شجاعت حضرت علی علیه السلام دارد و قرآن نیز می فرماید حاکم اسلامی باید شجاع باشد.
رویدادهای گوناگونی که از نهم ذی الحجه آغاز می شود و تا 25 این ماه ادامه پیدا می کند و هر یک از آنها به یک بعد از ابعاد شخصیتی و جایگاه حضرت ابوتراب(ع) دلالت دارد. مناسبت هایی مانند 1. ماجرای «سَدُّالأبواب»، 2. «ابلاغ سوره توبه»، 3.«انشای حدیث ثقلین» از ناحیه رسول خدا صل الله علیه وآله، 4. «سپردن ودایع رسول خدا صل الله علیه وآله به امیرالمومنین علیه السلام» در 12 ذی الحجه ؛ 5. «اعطای لقب امیرالمومنین به حضرت علی علیه السلام» در 13 ذی الحجه؛6. «نزول آیه مودت» در 17 ذی الحجه ؛ 7.«نزول آیه تبلیغ» در 17 و 18 ذی الجحه؛ 8. «ماجرای عقد اخوت رسول خدا با حضرت امیرعلیه السلام» در18 ذی الحجه؛ 9. «عید سعید غدیر و نزول آیه اکمال دین» در 18 ذی الحجه، 10.
از این رو، در واپسین روزهای ذی الحجه به منظور بررسی مهندسی و نظم این مناسبت ها و ارتباط آن وجود مقدس امیرالمومنین(ع) با حجت الاسلام علی اکبر روستایی، استاد دانشگاه و کارشناس معارف شبکه جهانی ولایت گفت وگویی ترتیب داده ایم که بخش اول آن به حضورتان تقدیم می شود:
چه ارتباطی میان مناسبت ها و اتفاقات ماه ذی الحجه با وجود مقدس امیرالمومنین(ع) وجود دارد؟
اولین مناسبت ذی الحجه قضیه «سدالابواب» است که در روز 9 ذی الحجه واقع شده و اشاره به بستن درب خانه هایی دارد که به مسجد پیامبر(ص) باز می شد و تنها دری که رسول خدا صل الله علیه وآله اجازه دادند همچنان به مسجد باز بماند، درب خانه امیرالمومنین علی علیه السلام بود. روز 10 ذی الحجه سالروز «ابلاغ سوره توبه» است. براساس احادیث معتبر ابتدا پیامبر صل الله علیه وآله ابلاغ سوره را به یکی از اصحاب واگذار کردند. اما جبرئیل نازل شد و عرضه داشت که یا شخص رسول خدا(ص) و یا فردی از ایشان (رجلٌ منک) باید سوره را ابلاغ کند. لذا رسول خدا صلوات الله علیه وآله حضرت علی علیه السلام را مامور ابلاغ این سوره کردند. به عبارت دیگر، انجام این مأموریت تنها میان دو نفر دائر مدار می شود یا رسول خاتم صل الله علیه وآله که برترین مخلوق خداست و یا امیرالمومنین علیه السلام.
مناسبت بعدی صدور «حدیث ثقلین» از ناحیه رسول خدا صل الله علیه و آله در 10 ذی الحجه است. حدیث ثقلین صد در صد صحیح است و حتی ادعای تواتر درباره آن شده است؛ تواتر یعنی فوق صحیح؛ یعنی چیزی که کاملا یقین آور است و احدی در آن شک و شبهه ندارد. این حدیث را به دو شکل از رسول خدا صل الله علیه و آله نقل کرده اند: در یک قول از آن حضرت(ص) نقل کرده اند که فرمودند: «اِنّی تارِکٌ فیکُمُ الثَقَلَین، کِتابَ اللهِ و عِترَتی (اهلِ بَیتی) وَ اِنَّهما لَن یَفتَرِقا حَتّی یَرِدا علَیَّ الحَوض؛ همانا من بین شما دو چیز گرانبها می گذارم کتاب خدا و اهل بیتم، این دو از هم جدا نمی شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند» در نقل دیگری آورده اند که حضرت(ص) فرمودند: «إنّی تارِکٌ فیکُمُ الخلیفتین...»
این حدیث به هر دو صورت از پیامبر(ص) روایت شده و نکته مهم آن است که پیامبر(ص) اهل بیت(ع) را در کنار قرآن قرار داده اند. بنابراین، همچنان که در قرآن اشتباهی نیست، اهل بیت(ع) نیز مرتکب کوچک ترین اشتباهی نمی شوند و عصمت آنها از طریق این حدیث اثبات می شود. ضمن این که واضح است امیرالمومنین علیه السلام در صدر اهل بیت(ع) قرار دارند. این که پیامبر(ص) می فرمایند: «من دو چیز گرانبها را بین شما می گذارم به آنها تمسک کنید» یعنی مرجعیت علمی تا قیام قیامت با قرآن و اهل بیت(ع) است.
ماجرای بخشش فدک از طرف رسول خدا صل الله و علیه وآله به حضرت زهرا سلام الله علیها نیز در ذی الحجه بوده، درست است؟
بله؛ ماجرای بخشش فدک در 14 ذی الحجه بوده است اما قبل از ماجرای فدک ماجرای «سپردن ودایع پیامبر(ص) به امیرالمومنین علیه السلام» است که در 12 ذی الحجه رخ داده است. از کنار این مناسبت هم نباید بی تفاوت گذشت. قرآن کریم در آیه 248 سوره مبارکه بقره که بحث حاکمیت طالوت را مطرح می کند وقتی نشانه های حاکم را بیان می کند می فرماید: یکی از نشانه های حاکم الهی این است که ودایع و امانت های انبیای گذشته در اختیار اوست. وقتی رسول خدا صل الله علیه وآله ودایع و امانت های خود را به امیرالمومنین(ع) می سپرند با توجه به این آیه، چه مفهومی دارد؟ علاوه بر این، ۱۳ ذی الحجه روز اعطای لقب «امیرالمومنین» به علی بن ابی طالب علیه السلام است.
ماجرای بخشش فدک به حضرت فاطمه سلام الله علیها در 14 ذی الحجه؛ و نزول آیه موّدت نیز در 17 ذی الحجه اتفاق افتاده است. آیه ای که می فرماید: «قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى» رسول خدا صل الله علیه و آله طبق این آیه، اجر و مزد رسالت خود را مودت اهل بیت(ع) عنوان می کنند. توجه کنید که موّدت با محبّت تفاوت دارد؛ موّدت یک درجه بالاتر از محبت است. گاهی کسی محبتی دارد اما آن را در دل نگه می دارد و ابراز نمی کند اما در موّدت حتما باید ابراز و پیروی باشد.
آیه تبلیغ نیز در 17 و 18 ذی الحجه نازل شده «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ؛ ای پیغمبر، آنچه از خدا بر تو نازل شد به خلق برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده‌ای» این که خداوند می فرماید اگر ابلاغ نکنی رسالتت را به انجام نرسانده ای؛ طبعا باید موضوع مهمی باشد. اگر بحث ابلاغ آیات قرآن بود که رسول خدا(ص) تا آن زمان بسیار آن را انجام داده بودند. پس این یک حکم ویژه است که معادل رسالت است.
اوج این مناسبت ها و رویدادهای مرتبط با حضرت امیر(ع) در کدام نقطه ذی الحجه واقع شده؟ آیا غدیر این نقطه اوج است؟
بله؛ روز 18 ذی الحجه روز عید غدیر و نزول آیه اکمال دین است. خداوند می فرمایند: «الْيَوْمَ اكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَاتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى وَرَضيتُ لَكُمُ الْاسْلامَ ديناً» دین زمانی کامل می شود که ارکان اساسی آن تمام شود شما وقتی ساختمانی دارید که به عنوان مثال هنوز سفیدکاری نشده می توان در آن زندگی کرد چون ساختمان کاملی است فقط آن زینت ظاهری را ندارد. اما اگر یکی از ستون های آن ساخته نشده باشد، کامل نیست. کامل بودن زمانی است که ارکان اساسی و اصلی ساختمان بنا شده باشد. در دین و اکمال دین نیز همین قضیه جاری و ساری است.
همچنین، 18 ذی الحجه، روز آغاز حکومت باطنی حضرت امیرالمومنین(ع) است و وقتی عثمان کشته می شود حکومت ظاهری جامعه (غیر از ولایت الهی) به حضرت(ع) سپرده می شود. حدیث منزلت که در آن رسول خدا صل الله علیه و آله، جایگاه و منزلت امیرالمومنین علی علیه السلام نسبت به خودشان را همان مقام و منزلت هارون نسبت به حضرت موسی بیان می کنند هم در 18 ذی الحجه نقل شده است. البته این حدیث در موارد گوناگونی مطرح شده و یکی از آنها در 18 ذی الحجه بوده است. حدیث «سفینه» هم که در آن رسول خدا صل الله علیه و آله اهل بیت(ع) خود را به کشتی حضرت نوح تشبیه کرده اند در 18 ذی الحجه صادر شده است.
علاوه بر این، در 21 ذی الحجه آیه «اولوا الامر» نازل شده که یکی از فضایل قطعی امیرالمومنین علیه السلام است. 24 ذی الحجه نیز روز مباهله، روز نزول آیه ولایت، نزول آیه تطهیر و صدور حدیث کساء است که همه این رویدادها با حضرت علی علیه السلام ارتباط دارند و روز 25 ذی الحجه نیز روز نزول سوره انسان است.
آیا به دلیل همین مناسبت ها است که می فرمایید این ماه ماه امیرالمومنین علیه السلام است یا دلایل دیگری نیز دارد؟
خیر؛ فراتر از این مناسبت‌ها، رویدادهای دیگری نیز در این بازه زمانی رخ داده است که ابعاد مختلفی از جنبه‌های گوناگون جانشینی حضرت رسول (ص) را بیان می کند. به عنوان مثال واقعه فتح خیبر و اعطای پرچم به امیرالمومنین علیه السلام. در جریان فتح خیبر پس از شکست اولیه مسلمانان، رسول خدا (ص) فرمودند: «فردا پرچم را به دست کسی می دهم که خدا و رسول او را دوست دارند و او نیز آنها را دوست دارد و ویژگی خاص او این است که در مقابل دشمن اهل حمله است و اهل فرار نیست (کرّاراً غیر فرار)» و طبق شواهد تاریخی پرچم را به دست امیرالمومنین علی علیه السلام دادند.
وقتی ملاک های قرآنی را در رابطه با حاکم جامعه اسلامی بررسی می کنیم می بینیم هر یک از آنها با یکی از ابعاد شخصیتی حضرت امیرالمومنین (ع) مصداق پیدا می کند. به عنوان مثال در ماجرای اعطای پرچم به این ویژگی اشاره شده که ایشان اهل حمله به دشمن است و اهل فرار در مقابل دشمن نیست؛ در همین رابطه آیه 247 سوره مبارکه بقره وقتی ملاک های حاکم را (طالوت) مطرح می کند می فرماید: «وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْم؛ خداوند علم او را زیاد و جسم او را قوی قرار داد» جسم در اینجا کنایه ای از شجاعت است. بنابراین، ماجرای خیبر اشاره به جنبه شجاعت حضرت علی علیه السلام دارد و قرآن نیز می فرماید حاکم اسلامی باید شجاع باشد.
