عاشورا محکی برای خودشناسی است/ نگاهی روان‌شناسانه به عاشورا
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ضمن تبیین نگاهی روان‌شناسانه به وقایع عاشورا گفت: اگرچه تطبیق شخصیت‌های طرفینی در واقعه عاشورا برای قضاوت دیگران شاید بی اخلاقی باشد ولی عاشورا بهترین محک برای خودشناسی افراد است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پژوهشگر روانشناسی اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا؛ با تسلیت ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) گفت: یکی از مسائل مهم و قابل بررسی به لحاظ روان‌شناختی و جامعه‌شناسی در وقایع منتهی به عاشورا این است که چطور می‌شود با گذشت 50 سال از وفات پیامبر(ص) که به لحاظ تاریخی مدت زیادی نیست ناگهان شاهد جنایات بی سابقه علیه خاندان پیامبر(ص) هستیم.
وی افزود: کسانی که بعضا پیامبر را دیده و یا از پدران خود وصف او را شنیده و با فرزندان ایشان هم عصر و هم دوره بودند حاضر می‌شوند با نوه پیامبر و خاندان ایشان چنین جنایتی مرتکب شوند؛ بنابراین این مسئله از لحاظ روانشناسی قابل بررسی است که آیا این موضوع در تاریخ منحصر به فرد است یا یک جریان تاریخی است که بارها تکرار شده است.
وی با تاکید بر اینکه پژوهشگران روانشناسی اسلامی خوب است روی این موضوع بررسی و تحقیق داشته باشند تصریح کرد: از دیگر مسائل مورد توجه و مهم از بعد روانشناسی در مسئله عاشورا، بررسی این موضوع است که چگونه می‌شود انسان‌هایی به درجه‌ای از پستی و دنائت نفس برسند که یک امام را به طرز فجیعی به قتل برسانند؛ حتی اگر آنان به امامت ایشان قائل نبودند ولی می‌دانستند که او فرزند پیامبر و از رتبه علمی و معنوری بالائی برخوردار است.
آذربایجانی عنوان کرد: همچنین باید این مسئله بررسی شود افرادی که به زنان و فرزندان خردسال که شرح آن در مقاتل بیان شده هم رحم نکردند از چه خصوصیات روحی و روانی برخوردار بودند؛ فرض کنیم این زنان و فرزندان نسبتی با پیامبر هم نداشتند ولی آیا انسان که بودند و آیا شایسته است کسی با همنوع خود چنین کاری کند؟.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بررسی انگیزه جنایتکاران واقعه عاشورا را از دیگر موضوعات مهم روان‌شناسانه در این مسئله برشمرد و اظهار کرد: باید بررسی کنیم که آیا همه برای پول و مقام و ثروت و غنیمت یا تعصبات نژادی و قبیله‌ای وارد این معرکه شدند؟ شناخت این انگیزه‌ها و تفکیک آن در بررسی تحولات امروزی دنیا هم مهم است.
بررسی گونه‌شناسی شخصیت‌های عاشورا
آذربایجانی، بررسی علت تحولات روحی افراد را از دیگر موضوعات قابل تحقیق در حادثه عاشورا دانست و تصریح کرد: افراد معدودی بودند که در واقعه عاشورا از لشکر دشمن به سمت امام آمدند که نمونه بارز ایشان حربن یزید ریاحی و زهیربن قین بود؛ زهیر فردی عثمانی مذهب بود ولی متحول شد و به لشکر امام آمد؛ باید ببینیم این موضوع معجزه است یا اینکه می‌توان به لحاظ روان‌شناسانه تحلیلی بر آن بار کنیم همچنین کسانی بودند که از همراهی با امام خودداری کرده یا سکوت کردند و یا برگشتند و بی طرف ماندند و یا به لشکر دشمن در آمدند.
آذربایجانی با بیان اینکه گونه‌شناسی افراد حاضر در واقعه کربلا از موضوعات بسیار مهم در این زمینه است عنوان کرد: یاران امام و لشکریان دشمن به لحاظ رتبه در یک جایگاه و مقام نبودند؛ حبیب بن مظاهر، حافظ قرآن و شب زنده‌دار و اهل نماز شب بود و یاران دیگر امام نیز عمدتا عاشقانه به آغوش شهادت می‌رفتند بنابراین گونه‌شناسی و تبیین روانشناسی این مسئله برای تحلیل حوادثی که در دوره معاصر رخ می‌دهد از اهمیت بالائی برخوردار است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به مسئله پیامدهای روانشناسی قیام عاشورا در آن دوره و در طول ادوار بعدی اشاره کرد و گفت: براساس مطالعات علمی روانشناسی، ده گونه شخصیت برای انسان‌ها برشمره شده است که باید شخصیت‌های عاشورا را با تحلیلی که می‌کنیم در این گونه‌ها دسته‌بندی کنیم و بعد مطالعه تطبیقی میان این شخصیت‌ها و به خصوص خودمان داشته باشیم.
آذربایجانی عنوان کرد: این سؤال جدی را هر کسی باید از خودش بپرسد که اگر ما در نهضت عاشورا بودیم با ویژگی‌های روان‌شناسانه‌ای که از خود سراغ داریم و با انطباق آن بر گونه‌شناسی شخصیت و مولفه‌ها و جداول آن، در کدام دسته قرار داشتیم؛ آیا بهانه برای عدم حضور می آوردیم یا از لشکر امام جدا می‌شدیم، سکوت می‌کردیم و یا در برابر امام قرار می‌گرفتیم؟.
وی افزود: این کار ساده‌ای نیست که برخی از ما به آسانی خودمان را در ردیف کسانی قرار می‌دهیم که عاشقانه از جان امام حسین(ع) در ظهر روز عاشورا دفاع کردند تا ایشان نماز را اقامه کنند.
عاشورا؛ محکی برای خودشناسی
آذربایجانی با بیان اینکه تطبیق شخصیتی شخصیت‌های عاشورا بر دیگران شاید امری غیراخلاقی باشد بیان کرد: برعکس تطبیق بر شخصیت خودمان امری لازم است؛ حداقل اینکه نهضت عاشورا محکی برای خودشناسی است؛ ما باید به خودمان بدبین باشیم و به تعبیر قرآن«فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ؛ پس خودتان را پاك مشماريد».
افراد بی رحم در لشکر عاشورا نیستند
این محقق و پژوهشگر حوزه تاکید کرد: کسی که در مسائل اقتصادی و اجتماعی رحم و مروت ندارد مشکل بتوان گفت در لشکر امام قرار دارد؛ کسی که کالای مورد نیاز مردم را در وقت سختی و در شرائط خاص، احتکار می‌کند ولو اینکه در عزاداری هم شرکت کند نمی‌تواند به راحتی خود را متعلق به جریان عاشورا بداند.
آذربایجانی در عین حال گفت: البته نباید وظیفه نهادهای اجتماعی، سیاسی و حکومتی را هم نادیده بگیریم؛ این نهادها به خصوص اقتصادی باید تلاش کنند تا زمینه نزدیکی مردم به لشکر امام حسین(ع) فراهم شود وگرنه فاصله شدید طبقاتی و رانت‌خواری و عملکرد نادرست در ارز و سکه، مردم را به صورت پنهان و آشکار به سمت بدعمل کردن سوق می‌دهد.
وی افزود: مردم وقتی ارزش پول را لغزنده ببینند مقداری باید به آنان حق دهیم که به سمت ارز و سکه و خودرو و ... بروند و حرص بزنند که مال آنان تلف نشود بنابراین در این تحلیل تقصیر نهادهای اجتماعی و کشوری را هم نباید نادیده بگیریم اگرچه تحلیل شخصیت روان‌شناسانه افراد، عامل اصلی است.
انتهای پیام
