دستورات چهارگانه قرآن برای رستگاری مؤمنان

لفظ «صبر» و مشتقات آن 103 بار در قرآن به کار رفته که نشان از اهمیت ویژه این حرکت اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام و قرآن کریم دارد.
خداوند در آیات متعددی از جمله سوره بقره آیات 153 و 155، سوره آل‌عمران آیات 142 و 200، سوره انفال آیه 46، سوره انبیا آیه 85، سوره قصص آیه 80، سوره نحل آیه 126، سوره سجده آیه 24، سوره اعراف آیه 12 و بسیاری دیگر از آیات قرآن کریم به این امر اشاره کرده است که به برخی از این آیات پرداخته می‌شود.
خداوند در آیه 200 آل‌عمران می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الّذِینَ ءَامَنُوا اصْبِروُا وَصَابِروُا و رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّکُم تُفلِحوُنَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید (در مواجهه با مشکلات) صبر کنید و در برابر دشمنان نیز پایداری و از مرزهای خود مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید؛ شاید رستگار شوید».
دستورات چهارگانه که در این آیه آمده است، «همگی مطلق و بدون قید است»، «إِصبِروُا، صابِروُا، رَابِطوُا وَ اتَّقُوا». بنابراین، صبر در این آیه، شامل همه انواع صبر از قبیل صبر بر شدائد، صبر در اطاعت خدا و صبر بر ترک معصیت است و منظور از آن، صبر تک تک افراد است.
«رَابِطوُا» به معنی شدت مواظبت و محافظت در مقابل دشمن است. بنابراین، جامعه‌ مؤمنین، زمانی روی فلاح و رستگاری را به خود می‌بیند که هم در طاعت خدا، هم در مقابله با معصیت و هم در مواجهه با دشمنان، از خود صبر و شکیبایی نشان داده و مراعات حدود تقوا را کنند.
همچنین خداوند در سوره بقره آیه 155 می‌فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُم بِشیَ‌ْءٍ مِّنَ الخَْوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرِِینَ؛ البته شما را به اندکی ترس و گرسنگی و بینوایی و بیماری و نقصان در محصول می‌آزماییم و شکیبایان را بشارت ده».
نکته آیه این است که کمبودها، نواقص و مشکلاتی که در طول زندگی برای ما پیش می‌آید، همه برای آزمایش و امتحان ماست. هرچه ایمان بیشتر باشد، در مواجهه با مصائب و مشکلات، صبر و شکیبایی بیشتری می‌توانیم داشته باشیم و از آن‌جا که پیروزی در این امتحانات، جز در سایه مقاومت و پایداری ممکن نیست، در پایان آیه می‌فرماید: «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ؛ و بشارت ده صابران و پایداران را؛ آن‌ها هستند که از عهده این آزمایش‌های سخت، به خوبی برمی‌آیند و بشارت پیروزی متعلق به آن‌ها است، اما سست‌عهدان بی‌استقامت، از بوته این آزمایش‌ها، سیه‌روی در می‌آیند».
آیه‌ بعد، صابران را معرفی کرده و می‌گوید: «الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون». «آن‌ها کسانی هستند که هرگاه مصیبتی به آن‌ها رسد، می‌گویند ما از آن خدا هستیم و به سوی او باز می‌گردیم.» 
توجه به این واقعیت که همه از او هستیم، این درس را به ما می‌دهد که از زوال نعمت‌ها هرگز ناراحت نشویم، چرا که همه‌ این مواهب، بلکه خود ما، تعلق به او داریم، یک روز می‌بخشد و روز دیگر مصلحت می‌بیند و از ما بازمی‌گیرد و هر دو، صلاح ما است و توجه به این واقعیت که ما همه به‌سوی او باز می‌گردیم، به ما اعلام می‌کند که این‌جا سرای جاویدان نیست؛ زوال نعمت‌ها و کمبود مواهب و یا کثرت وفور آن‌ها، همه زودگذر است و همه این‌ها وسیله‌ای است برای پیمودن مراحل تکامل، توجه به این دو اصل اساسی، اثر عمیقی در ایجاد روح استقامت و صبر دارد.
بدیهی است منظور از گفتن جمله «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»، تنها ذکر زبانی آن نیست، بلکه توجه به حقیقت و روح آن است که یک دنیا توحید و ایمان در عمق آن نهفته است.

عنایت ویژه خدا به صابران
نتیجه این است که هر چه ایمان بیشتر باشد، در مواجهه با مصائب و مشکلات، صبر و شکیبایی بیشتری می‌توانیم داشته باشیم. در قرآن می‌بینیم که خداوند عنایت ویژه‌ای نسبت به صابران داشته و مژده‌ها و بشارت‌های زیادی به آن‌ها داده است.
«وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ» این آیه نشان محبت خدا به صابران است و در آیه «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِین» خدا به صابران وعده نصرت داده است. «یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ به ما صَبَرُوا» و در جای دیگر پاداش بی‌حساب «إِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ به غیرِ حِسابٍ» و بشارت «بَشِّرِ الصابرین» را برای صابران در پی دارد.
براساس آیه 24 سوره رعد، ملائکه الهی نیز اهل بهشت را به دلیل صبرشان می‌ستایند: «سَلَامٌ عَلَیْکمُ به ما صَبرَْتمم فَنِعْمَ عُقْبیَ الدَّارر؛ سلام بر شما به پاداش صبری که کردید، پس چه نیک است سرانجام این سرا».
اگر ملائکه الهی، بهشتیان را از میان همه خصایص به‌واسطه صبرشان مورد ستایش و سلام قرار می‌دهند، به این دلیل است که همه خوبی‌ها به کمک صبر شده و همچنین تمام زشتی‌ها و پلیدی‌ها به مدد صبر و استقامت است که از انسان دور می‌شوند و اگر این موهبت الهی نبود، نه کسب هیچ خیر و خوبی میسر بود و نه دوری از هر شر و بدی.
خداوند در سوره مبارکه آل‌عمران آیه 142 می‌فرماید: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ؛ آیا گمان دارید که (با ادعای ایمان) وارد بهشت شوید، در حالی که هنوز خداوند مجاهدان از شما و صابران را معلوم نساخته است؟».
در تفسیر نور، ج 2، ص 165، این گونه آمده که این آیه، به جهاد و صبر و مقاومت مۆمنان اشاره می‌کند. زیرا راه بهشت از طریق صبر و جهاد است. قرآن می‌فرماید: «سَلامٌ عَلَیْکُمْ به ما صَبَرْتُمْ» «سلام بر شما اهل بهشت، به خاطر صبر و مقاومتی که داشتید». در این تعبیر، لطفی است، نمی‌گوید سلام بر شما به خاطر حج و روزه و یا خمس و زکات، زیرا انجام هر عملی، نیازمند صبر و پایداری است.
کلید بهشت، صبر و جهاد است. صبر در برابر مصیبت، معصیت و انجام عبادت و حضور در جبهه‌ جهاد اکبر و جهاد اصغر. «وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ» صبر و مقاومت، همراه با جهاد، لازم است. زیرا شروع جنگ و ادامه‌ آن و عوارض و آثار بعد از جنگ، همه و همه نیازمند صبر و بردباری است.

صبر و شکیبایی اساس هر کاری است
هم‌چنین با توجه به آیه 17 سوره لقمان که می‌فرماید: «یَابُنی أَقِمِ الصَّلَوةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ اصْبرِْ عَلیَ مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَالِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛ پسر من، نماز را برپا دار، امر به معروف و نهی از منکر کن و بر هرچه بر تو رسد صبر کن، که این از کارهایی است که نباید سهلش انگاشت».
در این آیه می‌بینیم که بعد از تحکیم پایه‌های مبدأ و معاد که اساس همه اعتقادات مکتبی است، به مهم‌ترین اعمال یعنی مسئله نماز پرداخته، می‌گوید: «پسرم نماز را بر پا دار» و بعد از برنامه نماز، به مهم‌ترین دستور اجتماعی یعنی امر به معروف و نهی از منکر پرداخته می‌گوید: «مردم را به نیکی‌ها و معروف دعوت کن و از منکرات و زشتی‌ها بازدار».
بعد از این سه دستور مهم عملی، به مسئله صبر و استقامت که در برابر ایمان، همچون سر نسبت به تن است، پرداخته و می‌گوید: در برابر مصائب و مشکلاتی که بر تو وارد می‌شود، صابر و شکیبا باش که این از وظایف حتمی و کارهای اساسی هر انسانی است و نکته‌ قابل ذکر در این آیه این است که صبر و شکیبایی، اساس هر کار است.

منابع:
تفسیر نور، ج2، ص 165
آیه 17 سوره لقمان
آیه 142 آل عمران
آیه 24 سوره رعد
آیات 153 و 155، سوره آل عمران
آیات 142 و 200، سوره انفال
سوره انبیا: آیه 85
سوره قصص: آیه 80
سوره نحل: آیه 126
سوره سجده: آیه 24
سوره اعراف: آیه 12

انتهای پیام