۱۰ شاخصه انسان کامل برای رسیدن به زیست عفیفانه

به گزارش ایکنا؛ هفدهمین همایش «حکمت مطهر» با موضوع «تحول جایگاه زنان در گام دوم انقلاب، بایسته‌ها و چالش‌ها» امروز، ۱۲ اردیبهشت همزمان با روز بزرگداشت معلم با حضور اساتید دانشگاه‌ها و دانشجویان در دو پنل آغاز به کار کرد.

در ابتدای این همایش، یاد مرحوم عماد افروغ، استاد جامعه‌شناسی گرامی داشته شد و قاری قرآن پنل نخست در همایش نیز مهدی قره‌شیخلو بود.

شهاب اسفندیاری، رئیس دانشگاه صدا و سیما در ابتدای این همایش گفت: در سال‌های اخیر تلاش کردیم، در هر دوره همایش «حکمت مطهر» را متناسب با نیاز‌ها و مسائل روز برگزار کنیم و سال گذشته این همایش با موضوع عدالت برگزار شد.

وی افزود: شاید سؤال باشد که موضوع زنان چه ارتباطی به همایش «حکمت مطهر» دارد، در حالی که یکی از موضوعات اساسی که شهید مطهری حدود چند دهه قبل در آثارشان به آن پرداخته‌اند، مسئله زنان است و آخرین نوشته‌ای هم که از استاد شهید نیمه‌کاره مانده، مقدمه‌ای است که بر چاپ جدید کتاب «مسئله حجاب» می‌نوشت. این کتاب چند سال پیش نوشته شده بود و در آن زمان، حضور سیاسی زنان چندان مورد توجه نبود و می‌خواستند، مقدمه نویی بر این کتاب بنویسند و اگر آنچه نوشته‌اند را بدون توجه به نام نویسنده بخوانید، تصور نخواهید کرد که یک عالم دینی نوشته است.

اسفندیاری ادامه داد: با پیروزی انقلاب اسلامی تاریخ مذکر به پایان می‌رسد و زنان با آغاز انقلاب اسلامی منشأ اثر می‌شوند. در دوره‌ای زنان به مانند یک شی بوده و در دوره‌ای به مانند یک ابزار که اغلب در تبلیغات مورد استفاده قرار می‌گیرد و امروز با نسلی فرهیخته از زنان مواجه هستیم.

مدل شهید مطهری در مواجهه با مسئله زنان

خدیجه ذوالقدر، عضو هیئت علمی و مدیر گروه علوم اجتماعی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در پنل اول به زن مسلمان و اقتضائات عصر حاضر در اندیشه استاد مطهری پرداخت و گفت: در این زمینه با دو موضوع محوری اقتضائات زمان و جایگاه زن مواجه هستیم که هر دو هم مورد توجه استاد مطهری بودند؛ از این رو می‌توان مدلی را از مواجهه استاد با اقتضائات عصر ارائه کرد. همچنین استاد کاملاً مسئله‌محور و مسئله‌مند به مسائل جامعه نگاه می‌کردند و زمانی که وارد مسئله‌ای می‌شدند، به دنبال یک خروجی و راهکار بود و از رویکرد انتزاعی و خشک نظری پرهیز می‌کردند.

وی با اشاره به دلایل اهمیت اقتضائات زمان برای شهید مطهری افزود: ایشان معتقد بودند که اقتضائات زمان به معنای زندگی کردن در زمان و عقب نماندن از زمان است و یکی از دو ضرورت فوری است و شناخت صحیح اسلام واقعی ضرورت فوری دیگری است. از نظر استاد اگر پیروی از اقتضائات زمان با شناخت مکفی از تعالیم اسلام همراه نباشد، مانند کشتی است که در اقیانوسی رها شده و این کشتی جامعه بشری است و اقیانوس اتفاقات پیرامونی آن است و برای اینکه این کشتی به سلامت عبور کند، نیاز به ابزار شناخت وضعیت جغرافیایی و محیط پیرامونی است که نشان‌دهنده توجه به اقتضائات زمان و راهنمای سفر و لنگرگاه مطمئن است تا غرق نشود.

ذوالقدر ادامه داد: کتاب «اسلام و مقتضیات زمان» شامل مجموعه سخنرانی‌های شهید مطهری در این زمینه است. از این کتاب و آثار دیگر می‌توان سه تعریف را استخراج کرد که اقتضائات چیست. وی بیان می‌کند که پدیده‌هایی در زمان وجود دارند که به حکم قرار گرفتن در زمان، آن پدیده‌ها مورد توجه و احترام باشند؛ چراکه پدیده زمان هستند و بدون بررسی اینکه این پدیده خوب یا بد است، باید از آن تبعیت کرد. تعریف دوم، مردم‌پسند و جهان‌پسند بودن است و تعریف سومی که استاد مطهری بیان می‌کند و مورد انتخابشان است، اقتضائات را نیاز‌های ثانوی بشر دانسته است که ابزاری برای برآورده کردن نیاز‌ها و حاجات اولیه بوده و متناسب با زمان و متغیر هستند و بشر یارای مقابله با آن‌ها را ندارد.

وی تصریح کرد: براساس دیدگاه استاد مطهری، تفاوت اساسی زندگی اجتماعی انسان با حیوانات این است که زندگی اجتماعی آن‌ها دچار تغییر و تحول نشده و از ابتدا به همین صورت بوده است، اما زندگی اجتماعی انسان در حال تحول و دگرگونی است. همچنین انسان، کنشگر فعال در ساختن اقتضائات زمان است و به حکم اینکه صاحب اراده است و قابلیت انحراف از معیار‌های فطری دارد، به این معنا نیست که همواره اقتضائات زمانش را در مسیر اعتلایی ترسیم کند. تغییر و تحول جزء نهاد این موجود پیشرفته اجتماعی است و باید پشتوانه‌ای داشته باشد تا در مسیر اعتلا قرار گیرد. پیامبران هم آمده‌اند تا این مسیر را تسهیل کنند و بشر نیازمند نیروی دیگری بود تا ویژگی‌های فطری‌اش را تقویت کند و اعتلا بخشد.

ذوالقدر در ادامه بیان کرد: مدلی که استاد مطهری برای اقتضائات زمان در مواجهه با مسائل مختلف ترسیم می‌کند، مسائل را احصا کرده و اقتضائات آن را می‌سنجند و آن را براساس سابقه و روند تبدیل شدن به اقتضائات زمان پالایش و بررسی می‌کنند و سپس در معرض تعالیم اسلامی قرار می‌دهند.

وی در ادامه با اشاره به مدل مواجهه استاد با مسائل زنان گفت: یک مسئله، انحراف جدی در فهم مسائل زنان و دردی است که استاد مطهری سعی می‌کند آن را منتقل کند و مدت‌ها قبل مسئله‌یابی آن را انجام داده است. وی معتقد است، یک سوء فهم در این مسئله اتفاق افتاده است که اقتضای مسئله اساسی زن را، آزادی و تساوی حقوق زن می‌دانند. سیر این سوء برداشت را ترسیم می‌کنند و بیان می‌کنند که این سوء فهم چه ضرباتی را به جامعه بشری زده است و در نهایت راه‌حل ارائه می‌دهند که دقیقاً برگشت به طبیعت و فرهنگ اسلامی است.

وی در پایان گفت: بحثی که به عنوان الگوی سوم از سوی شهید مطهری مطرح شده، پایه‌های فکری آن از اندیشه استاد گرفته شده است و شناخت اقتضائات عصر حاضر که تمرکز بر تساوی و آزادی است و باعث شده آسیب‌هایی به جامعه و خانواده وارد شود، ضروری است و راه‌حل اسلامی که مبتنی بر ملازمه وحی، عقل و سنت است، تنها راهکار را بازگشت به تعالیم اسلامی و طبیعت زن و مرد می‌داند.

رویکرد مبتنی بر دو اصل عدالت و حقوق فطری

سارا لاریجانی، نوه استاد مطهری و عضو هیئت علمی دانشگاه اهل بیت(ع) نیز به دیدگاه شهید مطهری درباره مسئولیت‌های دینی و سیاسی اشاره کرد و گفت: سه جریان فکری فعال در زمان شهید مطهری وجود داشت؛ جریان اول سنت‌گرا بود که شاید قدیمی‌ترین قالب درباره زن بود و مخالف اختلاط زن و مرد، تأسیس مدارس دخترانه و ... بودند، اما دغدغه آن‌ها دینی بود و رأی به پرده‌نشینی زن و خروج از عرصه‌های اجتماعی می‌دادند. رویکرد سکولار رویکرد دوم است که معتقد به تقلید از غرب و سبک زندگی غربی است و تاریخ شروع آن را می‌توان از دوران قاجار جستجو کرد و صراحتاً حجاب را عامل اسارت زن می‌دانند و معتقدند تا تقلید صد درصدی نداشته باشیم، نمی‌توانیم به اصلاحات دست یابیم که این رویکرد در دوره پهلوی نیز ادامه یافت. آن‌ها دین را عامل انحطاط می‌دانستند، اما با توجه به دیکتاتور بودن رضاخان زنان در آن دوران چندان نتوانستند وارد عرصه اجتماعی و سیاسی شوند و در پهلوی دوم به صورت نرم تغییراتی صورت گرفت و کار فرهنگی به قدری گسترده بود که تأثیر منفی خود را بر جامعه ایران گذاشت.

وی افزود: متفکران غربی با تمام اهتمامی که در مسئله زن داشتند، اما پیشرفت چشمگیری نداشتند. در فضای دو قطبی سنتی و سکولار قربانی اصلی زنان بودند، زیرا از سویی فضا فاسد بود و از طرفی هم رویکرد سنتی تأکید بر خانه‌نشینی زن داشت. در این میان رویکرد سوم از سوی شهید مطهری بیان شد که مبنی بر دو اصل عدالت و حقوق فطری است و این رویکرد را می‌توان در سه مؤلفه خلاصه کرد: زن و مرد در انسانیت مشترک هستند؛ در هر دو جنس استعداد‌ها و قابلیت‌های فطری وجود دارد که سعادت انسان در گرو به فعلیت رساندن آنهاست و برای به فعلیت رساندن برخی از استعداد‌های انسان احتیاج به وجود فضای فعال و رقابتی در عرصه اجتماعی است؛ لذا از منظر عدالت اجتماعی باید زمینه‌های حضور فعالانه بانوان با حفظ موازین اسلامی در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراهم شود.

لاریجانی ادامه داد: برترین و شاخص‌ترین افراد در این رویکرد امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، علامه طباطبایی(ره) و شهید مطهری هستند و آنچه شهید مطهری را در میان سایر فضلا ممتاز کرد، این است که شهید مطهری تحت تعلیم اساتید مبرزی، چون امام خمینی(ره) بود؛ از این رو در پیام تسلیت فرمودند؛ تسلیت در شهادت مردی که در اسلام‌شناسی و فنون مختلف اسلام و قرآن کریم کم‌نظیر بود.

وی ادامه داد: شهید مطهری در میان عامه مردم نیز وجهه قابل قبولی داشتند. همچنین صرفاً یک روحانی مورد قبول حوزه‌های علمیه و عامه مردم نبودند و با توجه به تحصیلات آکادمیک، پلی میان حوزه و دانشگاه بودند و شبهات نسل جوان را به حوزویان منتقل می‌کردند و جوانانی که سطح دینی عمیقی نداشتند، سعی کردند آن‌ها را تعمیق ببخشند. در زمان حال به سر می‌بردند و برخی او را متفکر عصری می‌دانستند و با فیلسوفان غربی آشنا بودند و مبانی آن‌ها را می‌شناختند و شرایطی که در آن زمان بود و با توجه به ویژگی‌های شخصیتی ایشان، معتقد بودند که انحراف در رابطه با فهم مسائل زنان رخ داده است.

جایگاه زن در زیست عفیفانه

فائزه عظیم‌زاده اردبیلی، عضو شورای عالی تحقیقات و فناوری وزارت علوم و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) درباره هویت زن و زیست عفیفانه در حکمرانی دین‌مدار و سکولار گفت: وقتی از هویت صحبت می‌کنیم، منظور هویت ملی، اجتماعی، سیاسی و ... است که اقسام گوناگونی دارد. زن به عنوان نیمی از آحاد جامعه قطعاً باید از مؤلفه‌های هویتی برخوردار باشد. اما آیا در نگاه متفکران و فلاسفه غربی زن این هویت را دارد، با نگاه کوتاه به اندیشه ارسطو در کتاب «سیاست» و افلاطون در کتاب «قوانین» و «جمهور» صریحاً اشاره می‌کنند؛ زنان هویت‌پذیر، تعالی‌پذیر و آموزش‌پذیر نیستند و ارسطو در هرم مردم‌شناسی صریحاً می‌گوید، زنان در کف قاعده قرار گرفته‌اند و آن‌ها را هم طبقه مجانین، حیوانات، کودکان، سفها و بردگان قرار می‌دهد. جان لاک، فیلسوف غربی معتقد است که زن، جنس بشر نیست و بشریت را فارغ از جنس زنان می‌داند.

وی افزود: امانوئل کانت، حقوقدان بزرگ غربی نیز صریحاً می‌گوید؛ موجودی به نام زن یک هویت تبعی دارد و زن شهروند منفعل است. انسانی که شهروند فعال است، حق آموزش، برخورداری از امکانات اجتماعی، حق زیستن، حق امنیت و ... دارد و حیات، آموزش، تجلی و حرکت به جلو در ید قدرت شهروند فعال است. اگر امروز در عرصه مخاصمات بین‌المللی زنان و کودکان آسیب می‌بینند، براساس همین دیدگاه کانتی است و کسی علیه خشونت نسبت به زنان و کودکان در جهان واکنشی نشان نمی‌دهد.

عظیم‌زاده اردبیلی ادامه داد: با توجه به زن در انگاره‌های غربی، سؤال این است که در زیست عفیفانه چه جایگاهی برای این زن قابل ترسیم است، عفاف یک کیفیت نفسانی است و مانند مدار به دور خود حریمی قائل است، هر چیزی که بخواهد، نمی‌گوید، هر چه بخواهد نمی‌پوشد و نمی‌خورد و هر جایی نمی‌رود و برای هر یک از این‌ها ادب حضور و شاخص دارد؛ بنابراین به ادبیات پرطمطراق غرب درباره زن بنگریم یا زیرساخت‌های فکری زن؟

وی با اشاره به آیه ۳۵ سوره احزاب گفت: در این آیه، ۱۰ شاخصه انسان کامل، باهویت و زیست عفیفانه معرفی شده است. خداوند در این آیه اصرار دارد، برای اینکه هیچ تعبیر دیگری از این آیه نشود، در ۱۰ مؤلفه انسان کامل و متعالی را ذکر می‌کند و صیغه مذکر و مؤنت را با هم می‌آورد و همانطور که مرد می‌تواند عفیفانه زندگی کند، زن هم می‌تواند و این انسان می‌تواند متعالی شود. همچنین حیات طیبه‌ای که خداوند می‌فرماید، نتیجه سِلم رفتار، هویت انسانی، تعالی‌پذیری و هدایت‌پذیری است و زن و مرد هم ندارد.

عظیم‌زاده اردبیلی ملاک برتری انسان از نگاه شهید مطهری را شامل چهار مؤلفه علم و دانش، ایمان، عقل و تقوا دانست و بیان کرد: گروه افراطی و داعشی فرقان به دلیل همین اندیشه و نگاه شهید مطهری، او را ترور کردند، آن‌ها می‌خواستند اسلام افراطی و داعشی را ترویج دهند و هویت آن‌ها افشا شد. آن‌ها شهید مطهری را که تفکری نواندیش و همه‌جانبه‌گر داشت، مخل می‌دانستند. شهیدی که بیش از چهل سال است به شهادت رسیده، اما هنوز آثارش به چاپ می‌رسد.

وی ادامه داد: شهید مطهری شاگرد علامه طباطبایی(ره) بود و در بحث هویت زن وقتی درباره حجاب صحبت می‌کند؛ حجاب نه تنها یک پوشش دینی، بلکه فرصتی برای خویشتن‌شناسی، خودیابی، خودسازی، ... ذخیره‌سازی نیرو‌های انسانی و حفظ روح مروت، مردانگی انسانیت و شرافت در زن و مرد مسلمان و احیای ارزش‌های متعالی است. حجاب هویت زن ایرانی و نماد فکر است. همچنین درباره تشکیل خانواده معتقد است، تشکیل خانواده، هویت‌بخشی به زن و مرد است و با تشکیل خانواده، هویت دیگری می‌یابند که ماهیت طبیعی و عقلانی داشته و توأم با تفاوت‌های حکیمانه است. زندگی باید از دوئیت به وحدت برسد و آن‌ها دیگر منِ برتر نیستند و ما می‌شوند و در آن صورت مصحلت ما، شاخصه زندگی می‌شود. ما کمونیست نیستیم که ازدواج را شرکت یا قرارداد سرمایه‌ای بدانیم. زن باید هویت خود را بیابد و هویت زن مادری، همسری، عشق‌ورزی و خلق یک انسان است و با ازدواج به بالندگی می‌رسد.

وی تصریح کرد: امروز جامعه غرب از این نوع تفکر وحشت‌زده است و تئوری خانواده‌گریزی، ازدواج با خود، ازدواج با حیوانات و اشیاء و ... را مطرح می‌کند و در نگاه آموزه‌های دینی ما و متفکرانی، چون شهید مطهری ازدواج، تعالی، تکامل روح و وظایف یک انسان در حریم خصوصی خانواده و عرصه‌های اجتماعی و سیاسی است. شهید مطهری یکی از طلایه‌داران تبیین و تبلور شخصیت یک انسان مطهر، خداگونه و متعالی است.

عضو شورای عالی تحقیقات و فناوری وزارت علوم و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در پایان یاد شهید غیرت و دفاع از زیست عفیفانه شهید الداغی و سایر شهدا را گرامی داشت.