چرا قرائت دعای عرفه در کربلا پرفضیلت‌تر از صحرای عرفات است

حجت‌الاسلام حافظ نجفی، استاد حوزه و دانشگاه و عضو گروه پژوهشی اخلاق و اسرار پژوهشکده حج و زیارت در گفت‌وگو با ایکنا، به تشریح اسرار صحرای عرفات و اینکه چرا آغاز اعمال حج تمتع بعد از محرم شدن با بیتوته در صحرای عرفات آغاز می‌شود، پرداخت و گفت: زائران حج روز هشتم ذی‌الحجه که معروف به یوم‌الترویه است در مکه مکرمه از کنار خانه خدا محرم و به صورت گروهی عازم سرزمین عرفات می‌شوند.

ویژگی‌های سرزمین عرفات 

وی ادامه داد: سرزمین عرفات چندین ویژگی‌ دارد. یکی از ویژگی‌های این است که خارج از محدوده حرم خداوند است و اعمال این سرزمین هم اینگونه است که از ظهر روز نهم ذی‌الحجه که به روز عرفه معروف است تا غروب همان روز زائران باید در سرزمین عرفات وقوف کنند؛ سِّر این حضور و وقوف نیز این است که زائران با خدای متعال راز و نیاز کنند، به گناهان خود اعتراف کنند و در زندگی و گذشته خود تجدید نظر کرده و با فکر و تأملی که بر زندگی خود دارند از گناهان گذشته خود توبه و لیاقت پیدا کنند تا با لباس احرامی که بر تن دارند برای ورود به حرم خداوند آماده شوند.

این استاد حوزه و دانشگاه عمده‌ترین عمل این سرزمین را وقف و ماندن در صحرا و راز و نیاز و نیایش در محضر پروردگار دانست و گفت: زائران با نیایش تلاش می‌کنند دگرگونی در وجودشان به وجود بیاورند و نسبت به گذشته خود نادم باشند و خود را برای سبک زندگی جدید آماده کنند. بعد از اینکه زائران نماز مغرب و عشاء را خواندند به صورت گروهی به سرزمین مشعرالحرام می‌روند تا بین‌الطلوعین را آنجا وقوف کنند و شب عید قربان را هم در مشعر بمانند و از آنجا آماده می‌شوند که به سرزمین منا بروند که جزو حرم است.

چگونه از برکت عرفات بهره ببریم؟

وی در پاسخ به این سؤال که افرادی که توفیق حضور در سرزمین عرفات را ندارند چطور می‌توانند از برکات روز عرفه بهره‌مند شوند؟ گفت: دعا و توبه و راز و نیاز با پروردگار در این روز اهمیت دارد. در روایت‌‌ها گفته شده که انسان در شب قدر باید خود را مقرب پروردگار قرار دهد و اگر موفق نشد در شب قدر به آن جایگاه معنوی دست پیدا کند، تنها فرصتی که برای انسان باقی می‌ماند شب و روز عرفه است. یعنی شب و روز عرفه از نظر اهمیت معنوی شبیه به شب قدر است.

حجت‌الاسلام نجفی در پاسخ به این سؤال که آیا افرادی که زائر حج نیستند هم می‌توانند از برکات معنوی عرفه برخوردار باشند؟ گفت: بله؛ در روایات توصیه اکید به زیارت امام حسین(ع) در روز عرفه شده است. اما افرادی که نتوانند به زیارت امام حسین(ع) در کربلا بروند هم در شهر و محل سکونت خود می‌تواند با دعا و نیایش با خداوند خود را شریک ثواب حاجیان قرار دهند. توصیه ائمه(ع) به همه مؤمنان این است که از این فرصت استفاده کرده و خود را کنار حاجیان قرار دهند و راز و نیاز کنند.

وی تصریح کرد: برای روز عرفه اعمال زیادی بیان شده است. در این روز دعا به حدی اهمیت دارد که توصیه شده مردم در روز عرفه روزه بگیرند اما اگر احساس کردند که ضعف ناشی از روزه ممکن است باعث شود نتوانند به دعا و نیایش بپردازند، بهتر است روزه نگیرند. مرحوم شیح عباس در مفاتیح‌الجنان اعمال و دعاهای روز عرفه را با عنوان اعمال ام‌داوود ذکر کرده است. اما یکی از بهترین و رساترین دعاهایی که می‌توان با خواندن آن انسان خودش را به خداوند نزدیک کند خواندن دعای روز عرفه امام حسین(ع) است.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: این دعا دریای بی‌کرانی از معرفت و معنویت است که ساعت‌ها زمان نیاز است که مفاهیم این دعا بیان شود. امام حسین(ع) در این دعا با بیان شیوا به معرفی صفات خداوند، تجدید عهد و پیمان با ذات اقدس الهی، سیر وجودی انسان، یادآوری نعمت‌های بی‌کران الهی و اینکه انسان چگونه سپاسگذار نعمت‌های خداوند باشد و چگونه به درگاه الهی تضرع و زاری کند، می‌پردازد و این امور را آموزش می‌دهد.

به فقر خود اعتراف کنیم

وی ادامه داد: امام حسین(ع) در این دعای ارزشمند به ما آموزش می‌دهد که انسان به فقر و تهی‌دستی و گناهان خود اعتراف و از محضر پروردگار درخواست عفو و توفیق اعمال خیر را داشته باشد. بنابراین دعای عرفه امام حسین(ع) اساس‌نامه معرفت‌الله است و از این دعا برای شناخت عظمت پروردگار و ذات اقدس الهی می‌توان استفاده کرد.

حجت‌الاسلام نجفی در ادامه گفت: در این دعا امام حسین(ع) از اقسام معرفت‌های الهی به معرفت شهودی اشاره و می‌فرماید: «اَللّهُمَّ اجْعَلْنی اَخْشاکَ کَانّی اَراکَ» خدایا من را اینگونه قرار بده مثل اینکه تو را می‌بینم. یعنی آنگونه به عظمت تو واقف باشم و از تو حساب ببرم گویی که تو را می‌بینم. شناختی که امام حسین(ع) به ما از خداوند ارائه می‌دهد شناخت توحیدی است و عرضه می‌دارند: «لا إلهَ إلاَّ اللَّه وحْدهُ لاَ شَرِيكَ لهُ، لَهُ المُلْكُ، ولَهُ الحمْدُ، وَهُو عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ». خدایا معبود و خالقی غیر از تو وجود ندارد تو یگانه هستی و بی‌شریک و آنچه هست از توست و همه سپاس و ستایش‌ها مخصوص توست. خداوندا چگونه پنهان بدانیم تو را در حالی که ظاهر و آشکار هستی. چگونه تو را غایب بپنداریم در حالی که تو حاضر و ناظر رفتار و کردار ما هستی و ... .

آموزش معرفت شهودی با دعای عرفه

این پژوهشگر حوزه حج و زیارت اضافه کرد: بنابراین یکی از فرازها و منزلت‌های واقعی دعای عرفه این است که در وجود خوانندگان این دعا معرفت شهودی به خداوند را ایجاد و و با زمزمه این دعا، این معرفت شهودی به خداوند را تمرین می‌کنیم. امام به ما می‌آموزد که سپاسگزار نعمت‌های خداوند و عنایات الهی باشیم و می‌فرماید: ستایش سزاوار خداوندی است که کسی نمی‌تواند از فرمان قضایش سرپیچی کند و سپاس مخصوص خدایی است که هیچ کسی نمی‌تواند از عطا و عنایات او مانع شود و حمد و ستایش خدا را که فرزندی ندارد تا میراث‌بر او باشد و در فرمانروایی او شریکی وجود ندارد تا با وی در آفرینشش بر ضدیت او برخیزد. خداوند کمک کاری نیاز ندارد تا در ساخت جهان به وی کمک کند. اینها فرازهایی است که امام شیوه ستایش و حمد خداوند را به ما بندگان می‌آموزد.

وی یکی از راه‌های توجه به خداوند را یادآوری نعمت‌های الهی دانست و گفت: قرآن کریم می‌فرماید: «وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ؛ و از نعمت پروردگار خويش [با مردم] سخن گوى». (آیه 11 سوره ضحی). این روایت از امام باقر(ع) نقل شده که خداوند به حضرت موسی فرمود که ای موسی من را دوست بدار و من را محبوب بندگانم قرار بده. حضرت موسی فرمود: خداوندا من که دوستت دارم اما بندگانت را چگونه محبوب تو قرار دهم؟ خداوند فرمود نعمت‌های من را به بندگانم یادآوری کن.

عرفه و تربیت انسان شکرگذار

حجت‌الاسلام نجفی اضافه کرد: به همین جهت یکی از مسائلی که در دعای عرفه بسیار برجسته مورد توجه قرار گرفته است توجه دادن ما به نعمت‌های خداوند است. نعمت‌های خداوند بی‌شمار است. مثلاً در این دعا آمده است که خداوندا تو کسی هستی که به من نعمت دادی، تو کسی هستی که به من نیکویی و احسان کردی، روزی بخشیدی، در همه امور مرا کفایت کردی، هدایت فرمودی، من را از گناهان حفظ کردی، بر گناهانم پرده‌پوشی کردی، مرا آمرزیدی، مرا در کودکی حفظ کردی، در بزرگی روزیم دادی، ای آنکه نعمت‌هایش قابل شمارش نیست و ای کسی که با احسان بر من با من روبه‌روشدی اما من با تو با بدی روبه‌رو شدم. پس یکی از فرازهای مهم دعای عرفه این است که ما را شکرگذار خداوند عالم تربیت کند و ما قدردان نعمت‌های الهی باشیم.

وی در پاسخ به این سؤال که چرا ارج و جایگاه قرائت دعای عرفه در صحرای کربلا، حتی بر صحرای عرفات برتر دانسته شده است؟ گفت: امام حسین(ع) خودشان در پیشگاه پروردگار جایگاه رفیعی دارد و محبوب خداست؛ همانگونه که خودش عاشق خداوند است. این عشق به حدی بود که ایشان حاضر شدند از همه چیزشان بگذرند. در روایتی از امام زمان(عج) آمده است که از ایشان سؤال شد چرا اگر کسی به زیارت امام حسین(ع) برود و اشکی برای آن حضرت بریزد معادل چندین حج و عمره مقبول ثواب دارد؟ که امام زمان(عج) پاسخ دادند: آیا شما می‌دانید کسی که همه چیزش را تقدیم خدای تبارک و تعالی کرد و آنچه داشت خالصاً برای خدا داد چه مقامی نزد خدا دارد؟

حجت‌الاسلام نجفی افزود: بنابراین امام حسین(ع) در محضر خداوند جایگاه بلند و رفیعی دارد که مورد غبطه همه صالحان حتی ائمه(ع) است. حال وقتی چنین نگاهی به شخصیت امام داریم و امام نزد پروردگار چنین جایگاهی دارد، متوجه می‌شویم که چرا قرائت دعای ایشان در صحرای کربلا بیشتر از قرائت این دعا در صحرای عرفات دارای ارزش برشمرده شده است. به همین دلیل گفته شده است که اگر کسی بتواند روز عرفه خود را به کربلا برساند و در جوار ملکوتی امام شهید این زیارتنامه را بخواند سعادت بزرگی نصیب او شده است.

وی در پایان گفت: به دلیل همین جایگاه رفیع امام حسین(ع) است که یکی از اعمال مستحبی روز عرفه هم زیارت آن حضرت است. حتی در شب‌های قدر هم یکی از اعمال مستحبی مؤکد زیارت اباعبدالله است چون خداوند بهترین مخلوق و دوست‌دار خود را امام حسین(ع) می‌داند. به همین دلیل اگر کسی در شب‌های قدر، اول امام حسین(ع) را زیارت کند و عرض ادب کند، بعد دعاهای شب‌های قدر را بخواند ارزش زیادی دارد.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی