آرامستان بقیع
علاوه بر جغرافیای اقلیمی و مسائل سیاسی، بخش عظیمی از هویت هر تمدن بر گرفته از «تاریخ پیشینیان» و «فرهنگ معاصر» آنها است. شاید به همین دلیل است که جوامع به صیانت از زبان و ادبیات و حفظ اعتقادات و آیین‌هایشان توجه ویژه دارند تا بتوانند از آثار عمیق این عوامل در ایجاد هویت جمعی استفاده نمایند.
تمدن اسلامی با بیش از هزار سال قدمت علاوه بر زلال وحی الهی بر دو رکن پر اهمیت اندیشه و فرهنگ استوار گشته و در امتداد تاریخ ریشه دوانده است. هر آنچه خدشه‌ای بر تاریخ یا فرهنگ اسلامی وارد نماید گویی بخشی از هویت این جامعه را از بین می‌برد. در دنیایی که تمامی ملل پیوسته در راستای کشف دقایق و نشر ظرایف تاریخ و تمدن خود می‌کوشند مسئله تخریب آثار تاریخی حجاز از جمله بقیع شریف توسط کسانی که مدعی تصدی اسلام‌‌اند امری باور ناپذیر است.
بقیع علاوه بر انعکاس تاریخ صدر اسلام تاکنون، کانون توجه دوستداران خاندان پیامبر(ص) نیز بوده و آیین‌های فرهنگی متنوعی از مسلمانان جهان را به خود دیده است. لیکن انهدام بنای بقاع متبرکه آن در قرن اخیر و ممانعت زوار از آمد و شد در این ارض مقدس رفته‌رفته این حرم را در هویت مسلمانان و شیعیان کمرنگ نموده است. در این شرایط هر اقدامی که بتوند بقیع شریف را به هویت شیعیان و مسلمانان بازگرداند و موجب احیای حافظه تاریخی ایشان گردد مغتنم است.
کتاب «آرامستان بقیع: بازنمایی بقیع بر پایه منابع و مدارک تاریخی و هنری»، اثری پژوهشی است درباره این آرامگاه که ان‌‌شاءالله در تابستان 1396 از سوی موسسه میراث اسلامی منتشر خواهد شد. نویسنده این اثر، پژوهشگر متخصص در زمینه اماکن مقدس و زیارتگاههای اسلامی است که چند تالیف دیگر در همین زمینه از جمله کتاب‌ها‌ی «آثار پیامبر و زیارتگاههای اهل بیت(ع) در سوریه»، «تخریب زیارتگاههای اسلامی در کشور‌های عربی» و «زیارتگاههای عراق» به قلم وی منتشر شده است.
موضوع کتاب «آرامستان بقیع»، بررسی تحولات قبرستان بقیع در طول تاریخ بر پایه منابع مختلف به ویژه متون تاریخی و سفرنامه‌ها، بازنمایی آن در مدارک ترسیمی - تصویری موجود از این قبرستان، شامل نگاره‌های هنری نسخه‌های خطی و عکس‌های قدیمی است که در سه فصل با عنوان «بقیع و زیارتگاههای آن در گذر تاریخ»، «نگاره‌های هنری بقیع» و «عکس‌های قدیمی بقیع» به نگارش درآمده است.
مؤلف در فصل نخست کتاب، در ابتدا به روند شکل‌گیری و توسعه قبرستان بقیع و پیدایش زیارتگاههای آن تا زمان تخریب این زیارتگاه‌ها به دست وهابی‌ها پرداخته است. سپس در ادامه، تاریخچه و تحولات معماری گنبد ائمه بقیع(ع) دیگر موضوعات مربوط به آن همچون مدفونین در جوار این بارگاه را مورد مطالعه قرار داده و در پایان این فصل نیز به معرفی اجمالی سایر زیارتگاههای موجود در بقیع پرداخته است.
فصل دوم کتاب آرامستان بقیع، به بازنمایی بقیع در نگاره‌های هنری موجود در نسخه‌های خطی اسلامی که در آنها قبرستان بقیع و زیارتگاههای آن ترسیم و تصویر پردازی شده و ارائه اطلاعات نسخه‌‌شناسی و شرح و تحلیل دقیق هر یک از این نگاره‌ها اختصاص یافته است. فصل سوم کتاب نیز در واقع آلبوم عکس‌های قدیمی بقیع به شمار می‌آید و مولف توضیحاتی اجمالی درباره هر یک از عکس‌ها بیان کرده است.
از مهمترین دستاوردهای کتاب آرامستان بقیع، تحقیقات مستدلی است که خامه‌یار در فصل نخست کتاب، درباره معماری گنبد ائمه بقیع(ع) انجام داده و با استناد به شواهد مختلف، نظریه‌ای درباره شکل گنبد در زمان ساخت آن و الگوی معماری آن، که به عقیده مولف برگرفته از مقابر دوره سلجوقی ایران بوده، ارائه داده است.
البته در عین حال نیز نباید از نظریه‌هایی که مؤلف درباره سایر زیارتگاههای بقیع و پیشینه آنها ارائه کرده و دقت نظرهای وی درباره آنها غافل شد؛ نظیر آنچه مولف درباره احتمال انتساب بیت‌الاحزان به حضرت فاطمه بنت اسد، پیدایش زیارتگاه حلیمه سعدیه در سده دهم هجری و نیز شکل معماری گنبد عثما‌ن‌بن عفّان بیان کرده است.
در پایان یکی از ارزش‌های اصلی این کتاب را می‌توان مصور بودن آن دانست که تاثیر عمیقی در جهت درک واقعیت‌های تاریخی برای مخاطب داشته و در کنار توصیفات دقیق می‌تواند موجب احیای حافظه تاریخی مسلمانان در مورد بقیع باشد.
برگرفته از مجله تخصصی میراث اسلامی «بهاریه» نوشته احمد خامه‌یار
انتهای پیام
