تحقق فواید حج برای مسلمانانی که نمی‌توانند به حج بروند

با پایان مناسک حج و بازگشت حجاج به کشور این سؤال‌ها مطرح می‌شود که مردم عادی که به دلیل عدم استطاعت نمی‌توانند راهی سرزمین وحی شوند، آیا می‌توانند از برکت حج همان‌طور که در قرآن بیان شده است بهره‌مند شوند و حجاج می‌توانند چه نقشی در انتقال معنویت حج به جوامع اسلامی داشته باشند. حجت‌الاسلام محمود متوسل، استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا در این باره به سؤالاتی پاسخ داد.

ایکنا ـ  آیات 27 و 28 سوره حج از مردم دعوت کرده است که به هر طریقی که می‌توانند عازم مناسک حج شوند و آنجا شاهد فوایدی باشند که حج برای آنها دارد؛ فواید حج که در قرآن بیان شده است چیست؟

در اسلام دستورات، احکام و وظایف متعددی داریم که خداوند برای یک مسلمان مشخص کرده و برخی احکام روزانه است مثل نماز؛ یک وظیفه سالانه نیز داریم که یک ماه در طول سال روزه می‌گیریم و بخشی از آنچه را در طول سال برای ما حلال بوده است به اختیار خودمان بر خودمان حرام و با هوای نفس مبارزه می‌کنیم. همچنین خداوند واجبی را به نام حج قرار داده است تا هر فردی که استطاعت مالی و جسمی داشته باشد به حج برود، خانه خدا را زیارت کند و اعمالی را انجام دهد.

از سوی دیگر حج جامع‌ترین دستور الهی برای مسلمانان است تا اگر مسلمانی در طول عمر خود استطاعت پیدا کرد، انجام دهد. در نماز یک عمل عبادی را انجام می‌دهیم و ذکر خدا و رکوع و سجود در جهت قبله است. در ماه رمضان یکسری کارها را ترک می‌کنیم؛ یعنی فعل خاصی را انجام نمی‌دهیم و حکم بر انجام ندادن یکسری از کارهای حلال مثل خوردن و آشامیدن است، اما در حج هم نماز داریم که بخشی از اعمال حجاج، نماز طواف و نمازهای واجب روزانه است. همچنین با مُحرم شدن و پوشیدن لباس احرام، یکسری از کارهای حلالی را که در روزهای عادی انجام دادن آن حلال بود ترک می‌کنیم؛ یعنی مثل روزه، که برخی کارهای حلال در آن حرام می‌شود، در حج هم برخی کارهایی که قبلاً حلال بود حرام می‌شود. همچنین خداوند انفاق، زکات، خمس و واجبات مالی را واجب کرده است. در حج هم چنین امری وجود دارد و یکی از اعمال حجاج، پاک کردن اموالشان با پرداخت دیون مالی قبل از انجام مناسک حج و قربانی کردن و دادن گوشت قربانی به فقرا در طول اعمال حج است. در واقع حج جامع نماز، روزه و انفاق مالی است.

البته شاید این اعمال که نام بردیم جنبه فردی داشته باشند، اما جنبه دیگری که در حج رخ می‌دهد، اجتماع حاجیان از سراسر دنیا در یک مکان و زمان است. در طول سال هم می‌توان عمره رفت و خانه خدا را زیارت کرد و هر کسی هر زمان که خواست به عمره مشرف می‌شود، اما در ایام حج در زمان مشخصی همه کسانی که باید واجب حج را انجام دهند در مکه حضور دارند و اجتماع آنها در یک مکان و زمان واحد و در کنار خانه خدا باعث می‌شود که یک اجتماع عظیم از مسلمانان تشکیل شود. این اجتماع عظیم برای جامعه اسلامی در سراسر دنیا منافع بسیاری دارد که کنار گذاشتن تفاوت‌ها از جمله نژاد، زبان‌، ملیت‌ و قومیت‌، برخلاف تمام تبعیض‌های نژادی، اتحاد مسلمانان دنیا را ایجاد می‌کند و همه بر محور توحید جمع می‌شوند.

خداوند با عمل عبادی حج یاد و ذکر خود، تربیت و کنترل نفس و توجه به نیازمندان را به ما می‌آموزد. همچنین وحدت و همدلی مسلمانان را در جهان ایجاد می‌کند که هر یک از این موارد آثار و منافع دنیوی و اخروی حج است. امام صادق(ع) در آیه «لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ؛ تا شاهد منافع خويش باشند و نام خدا را در روزهاى معلومى بر دام‌هاى زبان‏بسته‏‌اى كه روزى آنان كرده است ببرند پس از آنها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد»(سوره حج، 28)، فرمودند که مراد منافع دنیوی، اخروی، مادی و معنوی است. در عمل هم دیده می‌شود که انسان وقتی به حج می‌رود و بازمی‌گردد، تغییرات زیادی را در رفتار خود ایجاد می‌کند.

ایکنا ـ آیات مربوط به حج چطور می‌توانند به درک بهتر حجاج از حج و تحقق حج مقبول‌تر کمک کنند؟

هر عمل عبادی هر چه با معرفت بیشتری همراه باشد، ارزش بیشتری دارد، ولی وقتی با معرفت کمتری همراه باشد، صرفاً انجام یک عمل است. البته همین اعمال هم آثار خود را دارد، اما اثر آن کمتر است و باید روحانیون کاروان‌های حج قبل و حین سفر به زائران آموزش دهند تا حجاج با فلسفه، حکمت و معرفت حاصل از هر عملی که انجام می‌دهند آشنا شوند.

ایکنا ـ بیشترین منفعتی که در قرآن برای حج برشمرده شده است چیست؟

آنچه در قرآن بیان و در روایت‌‌ها بر آن تأکید شده تعبد و عبودیت است. هدف اصلی حج همانند همه اعمال عبادی این است که ما عبد و بنده خدا شویم و به تعبیر صحیح‌تر از فردیت خودمان خارج شویم و تنها خودمان را به عنوان عبد خدا ببینیم. لذا در موسم حج نمونه‌‌های مختلفی از این امر دیده می‌شود. وقتی در مراسم حج برای آغاز اعمال حج دستور می‌دهند که همه لباس‌هایتان را از بدن خارج کنید و لباس احرام بپوشید، مفهومش این است که آنچه به تو شخصیت ظاهری می‌داد همین لباس‌ها بود و جامعه تو را با همین لباس‌ها و شکل و شمایل می‌شناخت؛ آنچه را مایه تشخص تو بود از خودت دور کن و لباس بندگی بپوش. لباس احرام پوشیدن یعنی من آمادگی دارم که در راه خدا همه چیزم را بدهم و از عنوان، مال، لباس و همه چیزم بگذرم و بندگی خدا را اظهار کنم. هرچه انسان در حج به عبودیت و بندگی خدا نزدیک‌تر شود بهره‌مندی او از آن بیشتر می‌شود.

البته منافع مادی، ظاهری، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی حج هم بسیار زیاد است، اما هدف اساسی حج این است که ما به این نتیجه برسیم که فقط بنده خدا باشیم و جز خدا همه چیز را رها کنیم. لذا در حج خانه خدا را طواف و ستون شیطان را رمی می‌کنیم که سنگ است. یعنی هر دو سنگ هستند؛ اما یک سنگ را طواف می‌کنیم و یک سنگ را سنگ می‌زنیم، چون طواف سنگ خانه خدا نشان‌دهنده پذیرش ولایت الهی است و سنگ زدن به ستون شیطان نشانه برائت از دشمنان خداست. این ولایت و برائت، که نتیجه حج است، در جایی ظاهر می‌شود که ما به عبودیت الهی برسیم و بفهمیم که عبد خدا هستیم.

ایکنا ـ آیا فواید ایام حج مختص حجاج است یا حج برای همه جامعه اسلامی فایده دارد؟

همه مسلمانان امکان رفتن به حج را ندارند و شهر مکه نیز محدودیت دارد و نمی‌تواند بیش از دو سه میلیون زائر را پذیرا باشد. حجاج اعمال واجب خود را در مکه انجام می‌دهند، اما به سایر مردم در ایام حج نیز توصیه شده است که هنگامی که حجاج در عرفات هستند در شهر و دیار خودتان دعای عرفه بخوانید و مناجات و توبه کنید که امید است خداوند به برکت عمل حجاج در مکه شما را هم مشمول رحمت الهی کند یا همان‌طور که حجاج در سرزمین منا قربانی می‌کنند و وظیفه دینی خود را انجام می‌دهند، توصیه شده است که روز عید قربان مردم به ویژه حجاجی که سال قبل به حج رفته‌اند نیز قربانی کنند. پس فواید حج مختص حجاج نیست.

ایکنا ـ حجاج چگونه می‌توانند فواید حج را برای همه جوامع اسلامی به ارمغان بیاورند؟

ما به دعا اعتقاد داریم. براساس روایات کسی که کنار خانه خداست و لباس احرام پوشیده و حاجی شده، خداوند برای او حقی را برای استجابت دعا و آمرزش گناهانش قائل شده است. طبیعتاً حجاج می‌توانند با دعا و آمرزش‌خواهی برای مردم زمینه را برای آمرزش آنان فراهم و مردم را از برکات حج بهره‌مند کنند. همان‌طور که ما هم با اعمالی که انجام می‌دهیم و توجهی که در این ایام به اعمال عبادی حج داریم و دعاهایی که می‌خوانیم به خصوص دعای عرفه، می‌توانیم از برکات صحرای عرفات و حضور حجاج در این صحرا بهره‌مند شویم. البته حجاج باید تلاش کنند تا بعد از حج برکات آن را مثل نماز سر وقت، توجه کمتر به روزمرگی‌ها، مادیات و... که در ایام حج کسب کرده‌اند حفظ کنند، چراکه در روایت‌ها آمده است که کسی که از حج بازمی‌گردد مانند کسی است که از مادر زاده شده است(کاملاً پاک و بی‌گناه است) و حجاج باید دقت کنند که دوباره خود را آلوده نکنند و پاک زندگی کنند و پاک از این دنیا بروند.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی