منافع عظیم اربعین و استارتاپ‌هایی که باید حمایت شوند
سفر اربعین همانقدر که ویژگی‌های منحصر به فرد معنوی دارد، قابلیت‌ها و پتانسیل قوی نیز در حوزه‌های مختلف دارد که با راه‌اندازی استارتاپ‌ها و حتی ترسیم بوم‌های کسب و کار می‌توان به ایده‌پردازی و خلاقیت در ارائه محصولات مختلف اربعینی اقدام کرد؛ کاری که چند سالی است در ایران آغاز شده اما برای تولید محصولات با کیفیت و کارآمد نیاز است کار قوی‌تری در خصوص آن انجام شود.
به گزارش ایکنا، سفر زیارتی اربعین یکی از معنوی‌ترین سفرهایی است که زائران آن را تجربه می‌کنند اما در کنار این معنویت، زیارت اربعین جنبه‌های بسیار قوی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگ و ... نیز دارد که نباید از آن غافل شد.
خداوند در قرآن کریم در خصوص سفر حج تمتع از فواید این سفر که بخشی از این فواید اقتصادی است، یاد کرده و می‌فرماید: «لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ؛ تا شاهد منافع خويش باشند و نام خدا را در روزهاى معلومى بر دام‌هاى زبانبستهاى كه روزى آنان كرده است ببرند پس از آنها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد» (آیه 28 سوره حج).
متأسفانه با غفلت مسلمانان بخش زیادی از فواید اقتصادی حج نصیب کشورهای غیر اسلامی می‌شود و از سوغات خریداری شده از سوی حجاج تا ماشین‌های توزیع کننده آب زمزم و ... همه تولید کشورهای غیر اسلامی هستند؛ واقعیتی که باید از آن برای سفر اربعین درس گرفت و راه‌های بهره‌مندی مسلمانان از تمام فواید و ابعاد اربعین را فراهم کرد.
سفر اربعین همانقدر که ویژگی‌های منحصر به فردی دارد، قابلیت‌ها و پتانسیل قوی نیز در حوزه‌های مختلف دارد که با راه‌اندازی استارتاپ‌ها و حتی ترسیم بوم‌های کسب و کار می‌توان به ایده‌پردازی و خلاقیت در ارائه محصولات مختلف اربعینی اقدام کرد؛ کاری که چند سالی است در ایران آغاز شده اما برای تولید محصولات با کیفیت و کارآمد در حوزه پوشاک، تغذیه، نرم‌افزار، اپلیکیشن، کالای فرهنگی و ... نیاز است کار قوی‌تری در خصوص آن انجام شود.
برای بررسی ابعاد مختلف برگزاری استارتاپ‌ها و ایده‌پردازی و خلاقیت در حوزه اربعین با محمد امین صمیمی، مؤسس مرکز نوآوری فرهنگی اجتماعی شفق که چندین بار به برگزاری رویدادهای ایده‌پرداری اربعینی اقدام کرده و اخیراً نیز در رویداد اربعینی روشنا حضور داشته گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ سفر پیاده‌روی اربعین به غیر از ظرفیت معنوی عظیمی که دارد، چه فرصت‌هایی را در اختیار ایده‌پردازان و فعالان اقتصادی کشور قرار می‌دهد؟
وقتی در مورد اقتصاد اربعین صحبت می‌کنیم، نباید این سوء برداشت ایجاد شود که منظور استفاده اقتصادی از یک پدیده فرهنگی است. ما از دو بخش به موضوع اقتصاد اربعین نگاه می‌کنیم.
اربعین طبیعتاً اجتماع بزرگ مسلمانان حول یک مفهوم دینی ـ شیعی است. این اجتماع نیازهایی دارد و برای رفع این نیازها محصولات مختلف از خدماتی گرفته تا پوشاک، لوازم مسافرتی، لوازم اقامتی و بحث‌های مرتبط با سفر و خدمات فرهنگی مانند اپلیکیشن‌ها، اپ‌ها، سوغات، اسباب‌بازی و ... که مورد نیاز این جمعیت عظیم است باید تولید شود. لذا کسانی که در طول سال محصولات را تولید می‌کنند در حوزه اربعین هم باید بتوانند خدمات ارائه کنند تا سفر اربعین برای زائران راحت‌تر برگزار شود؛ این یک وجه اربعین است.
علاوه بر این جنبه اقتصادی اربعین که بازاری برای محصولات فرهنگی ایجاد می‌کند، جنبه دیگری نیز وجود دارد؛ بسیاری از افرادی که در اربعین حضور دارند نه صرفاً به عنوان زائر که به عنوان خادم در این مراسم حضور دارند و خدمات مختلف فرهنگی و خدماتی را ارائه می‌دهند. هر کسی که میخواهد در مراسم اربعین خدمت فرهنگی ارائه کند باید برای این کار هزینه کند و اگر میخواهد مثلاً کتابچه درست کند، بسته فرهنگی برای کودکان تهیه کند، مسابقه راه‌اندازی کند و ... باید هزینه‌ای برای این کار بپردازد و باید به این مسئله فکر کند که این هزینه را از چه راهی تأمین کند؟ از داوطلبان کار فرهنگی جمع‌آوری کند، محصول را بفروشد یا ... که این هم بخشی از اقتصاد فرهنگی است.
فعالان فرهنگی برای اینکه کارشان پایدار شود و از سوی دیگر مورد پسند مردم قرار گیرد، باید بدانند که مردم و خیرین چه قدر حاضر هستند برای این محصول پول پرداخت کنند. پس در واقع ما ارزش‌آفرینی فرهنگی را به اقتصاد اربعین پیوند می‌زنیم. اربعین فرصت بزرگی است به ویژه اینکه دغدغه اجتماعی پررنگی در اربعین وجود دارد و افراد به شدت علاقه دارند که در اربعین و برای اربعین کار کنند.
اگر افراد علاقه‌مند هستند برای اربعین کار کنند می‌توانند روش‌های نوآوری و کارآفرینی فرهنگی را یاد بگیرند و از این طریق محصولات باکیفیت‌تری را تولید و به زائران و خادمان ارائه کنند.
این روند چند سال است که شروع شده و پیوند مبارکی بین اکوسیستم نوآوری در ایران، کسب‌وکارهای اینترنتی، استارتاپ‌ها و فعالان مذهبی، خیرین، مردم فرهنگیان و ... به وجود آمده که سال به سال بزرگ‌تر می‌شود و امید است که نه تنها در اربعین بلکه در سایر اجتماعات و مناسبت‌های دینی و مذهبی از جمله حج، غدیر، رمضان و ... نیز حیطه نوآوری و خلاقیت برای ارائه محصول گسترده‌تر شود، نوآوری به این فضا تزریق شود و اقتصاد آن بچرخد.
ایکنا ـ رویدادهای ایده‌پردازی و خلاقیت زیادی برای اربعین در حال اجراست، اما چرا تاکنون استارتاپ موفق و قوی بین‌المللی در این حوزه ارائه نشده است؟ مثلاً چرا یک اپلیکیشن کاربردی قوی در حوزه اربعین نداریم که قابلیت استفاده بین‌المللی داشته باشد؟
در دو سطح سیاستگذاری و اکوسیستم نوآوری به این سؤال پاسخ می‌دهم. در سطح اکوسیستم نوآوری معمولاً رویدادهای تحریک عرضه را داشته‌ایم تا کمک کنیم نوآوران و کارآفرینان شکل بگیرند. از این حیث رویدادهای استارتاپی از جمله روشنا برگزار می‌شود و سال به سال افراد قوی‌تری در حال ورود به این عرصه هستند و ایده‌های بهتری نیز ارائه می‌شود؛ این اقدامات کمک می‌کند که عرضه نوآوری و کارآفرینی فرهنگی در حوزه اربعین بیشتر شود و این گروه‌ها تشویق شوند که به عرصه ورود کنند.
قدم بعدی این است که از این گروه‌ها و ایده‌ها حمایت شود و تشویق شوند که این اقدام به نوعی تحریک تقاضا است که می‌گوییم اگر شما یک ایده نوآورانه دارید، سرمایه‌گذار یا حامی وجود دارد که می‌تواند به شما برای رساندن ایده به مرحله تولید محصول کمک کند.
اما متأسفانه با این عنوان رویدادهای سرمایه‌گذاری فرهنگی در ایران در حوزه اربعین بسیار کم داشته‌ایم. خود ما سال 98 اولین رویداد سرمایه‌گذاری در حوزه اربعین را برگزار کردیم که دو سال به دلیل کرونا این رویداد متوقف شد اما امسال یک رویداد سرمایه‌گذاری برای اربعین خواهیم داشت. ولی این رویدادها محدود هستند؛ باید افرادی که به حوزه‌های حمایت و سرمایه‌گذاری در رویدادهای فرهنگی علاقه‌مند هستند بیایند و از سازوکارهای سرمایه‌گذاری فرهنگی در حوزه اربعین نیز استفاده کنند چراکه سرمایه‌گذاری رویدادهای فرهنگی با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های اقتصادی متفاوت است.
سومین مسئله، بازارسازی است. بسیاری از محصولات تولید شده برای اربعین محصولات خوبی هستند از جمله پوشاک اختصاصی اربعین و ... اما دیده نمی‌شوند چون طراحان این محصولات بخش خصوصی و مردم هستند و توان تبلیغات بزرگ و عرضه‌های زیاد محصول را ندارند لذا به راحتی دیده نمی‌شوند و لازم است بازار را برای آنها مهیا و بازارسازی کرد.
از اقدامات خوبی که در همین راستا در دنیا مرسوم است و در ایران نیز چندین بار انجام شده برگزاری نمایشگاه‌های محصولات است. در نمایشگاه‌ها عرضه‌‌کنندگان به متقاضیان محصولات دسترسی پیدا می‌کنند. ما چند بار نمایشگاه عرضه محصولات نوآورانه اربعین را داشته‌ایم که آخرین آن سال 98 در مصلی تهران برگزار شد که شروع خوبی بود اما شیوع کرونا آن را متوقف کرد اما امسال در حرم امام خمینی(ره) نمایشگاهی را با همکاری معاونت فناوری نهاد ریاست جمهوری و جامعه ایمانی مشعر خواهیم داشت. به هر حال این نمایشگاه‌ها باید بزرگ‌تر و شناخته‌شده تر برگزار شوند.
در حوزه سیاستگذاری نیز بزرگ‌ترین چالش را عدم تعامل و تقسیم کار بخش خصوصی و دولتی می‌دانم. ایده‌هایی که نوآوران ما مثلاً در حوزه بازیافت داشتند بسیار خوب بود و کارهای خوبی نیز انجام شد؛ حتی با تعدادی از عشیره‌های عراق ارتباطات برقرار شد و تعدادی از تولیدکنندگان دستگاه‌‌های بازیافت نیز ورود کردند و یا در حوزه مخابرات نیز کارهای خوبی صورت گرفت اما در ادامه دولت با قدرت مذاکره کنندگی که دارد ورود کرد و مسیرهای دیگری را در این مباحث رقم زد.
اینکه دولت و حاکمیت در کجاها ورود کند و در کجاها ورود نکند و اجازه دهد نوآوری از پایین شکل بگیرد و سپس از بخش خصوصی حمایت کند یکی از چالش‌هایی ما در عرصه اربعین است. حتماً حاکمیت باید زیرساخت‌هایی برای حمایت از بخش خصوصی فراهم کند ولی وقتی در عرصه اجرا میخواهد وارد شود بهتر است این مسئله را به نوآوران بخش خصوصی و بخش مردمی حوزه فرهنگی واگذار کند.
این ارتباط در حوزه سیاستگذاری وجود نداشته لذا بخش دولتی و خصوصی کارهای همدیگر را خنثی کرده‌اند و از سوی دیگر در بخش دولتی وجه مردمی بودن و نوآورانه بودن کم‌رنگ‌تر است و در حوزه سیاستگذاری نیاز است که تعامل بهتری بین بخش دولتی و خصوصی برقرار شود.
ایکنا ـ چرا نمایشگاه‌ها یا رویدادهای اربعین دیر برگزار می‌شود و محصولات نوآورانه مختص اربعین به موقع به بازار عرضه نمی‌شود؟
این اشکال هم از سوی اکوسیستم و هم از سوی دولت است. یکی از محل‌هایی که باید دولت‌ها کمک کنند بازارسازی و آماده کردن زیرساخت بازار است. برگزاری نمایشگاه هزینه زیادی دارد و یک بخش خصوصی و یا گروه‌های ایده‌پرداز و نوآور به راحتی نمی‌توانند از پس جریان نقدینگی و تأمین مالی آن برآیند به همین دلیل این نمایشگاه‌ها در اندازه‌های کوچک و دیر برگزار می‌شود؛ اما باید این نمایشگاه‌ها زودتر و در اندازه بزرگ‌تر برگزار شود.
ایکنا ـ همیشه بر مردمی بودن اربعین تأکید می‌شود، چطور باید جلوی دولتی شدن ایده‌پردازی و استارتاپ‌های اربعین را گرفت؟
برای این مسئله هم باید بخش مردمی و خصوصی قابلیت‌های خود را نشان داده و توانمندی خود را به بخش دولتی و سیاستگذاری اثبات کند و هم بخش دولتی باید حکمرانی هوشمند داشته باشد. در بسیاری از مواقع دولتمردان به توانمندی بخش خصوصی در حوزه نوآوری فرهنگی آشنا نیستند.
از سوی دیگر حکمران، باید حکمرانی هوشمند انجام دهد و لازمه حکمرانی هوشمند این است که مرزها و حد و حدود خود را بداند. بخش دولتی باید بداند بهتر است در ساخت و تجهیز زیرساخت‌ها ورود کند و از حیث قوانین و بازارسازی ورود کند و عرصه اجرا و عملیات را به بخش مردمی بسپارد. در بسیاری از مواقع دولتمردان برای اینکه رزومه موقت ارائه کنند وارد حیطه اجرا و عملیات هم می‌شوند. این اقدام برای یک تا دو سال نتیجه‌بخش است اما موجب می‌شود در بلند مدت کارهای فرهنگی مردمی شکل نگیرد. وقتی در بازار کار فرهنگی مردمی مداخله صورت می‌گیرد این بازار از شکل پایدار خود خارج می‌شود و افراد دیگر در آن ورود نمی‌کنند.
ایکنا ـ امسال چه موضوعاتی در رویداد روشنا مورد توجه بیشتر ایده‌پردازان بود؟
امسال تنوع ایده‌ها از سال‌های قبل بیشتر بود و در حوزه تکنولوژی و فناوری هم ایده‌پردازان ورود بهتری داشتند. ایده اول در حوزه معماری و طراحی خلاقانه موکب‌ها بود. ایده‌های برتر بعدی نیز در زمینه پوشش مخابراتی توسط پهپاد و شبکه‌سازی مردمی برای سازماندهی زائران پاکستانی از زاویه فناوری اجتماعی بود.
گفت‌وگو از زهرا ایرجی
انتهای پیام
