بیان فضائل حضرت علی(ع) در خطبه امام‌ سجاد(ع)

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام سوگواری سیدالشهدا(ع) و یاران باوفای ایشان، به تشریح ادامه خطبه امام سجاد (ع) پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

در گفتار قبل درباره رسالت مهم و سخت امام سجاد(ع) در معرفی شخصیت و فضائل امام علی(ع) به مردم شام و زدودن برداشت‌های نادرست اهل شام از آن حضرت، کلیاتی تقدیم حضور شد. برای توصیف و شناخت آنچه امام سجاد(ع) درباره فضایل و شرافت‌های امام علی(ع) برشمرده شده، توضیح این نکات لازم است.

۱. امام سجاد(ع) در بیان معرفی جامع و کامل شخصیت و فضائل امام علی(ع) اغلب از کلمات و عبارت‌های کوتاه بهره گرفته است، مانند خیفی، مکی، شجری، سیفین (دو شمشیر) رمحین (دو نیزه) و ...، زیرا آن حضرت با توجه به فضای حاکم بر مجلس یزید، احتمال می‌داد که از سخنرانی طولانی او ممانعت شوود. بنابر این، ترجیح داد جامعیت شخصت و فضائل امام علی(ع) را هرچند با عبارات و کلمه‌های کوتاه بیان کند. حضرت علی بن الحسین(ع) در این خطبه حدود هفتاد فضلیت و شرافت را برای امیرمؤمنان بر شمرده است.

۲. اغلب وصف‌ها در شأن امام علی(ع) در یک کلمه (واژه) یا ترکیب اضافی دو کلمه‌ای بیان شده است! از این رو فهم مقصود حقیقی و ما به ازای خارجی برخی مصادیق فضائل امیرمؤمنان(ع) برای ما چندان مشخص نیست، هرچند معنای لغوی آن روشن است.

۳. آنچه درباره روشن نبودن مصادیق یا مابه ازای خارجی برخی وصف‌ها در خطبه از آن سخن رفته است، کمتر مربوط به زمان ایراد خطبه است، زیرا افزون بر آنکه وجود ابهام در مصادیق وصف‌ها در زمان ایراد خطبه، خلاف فصاحت و بلاغت است، با غرض امام سجاد(ع) در معرفی شخصیت امام علی(ع) نیز ناسازگار است، از این رو مشخص می‌شود که مصادیق خارجی وصف‌های مزبور برای اهل شام مشخص بود!؛ اما فضیلت‌ها و شرافت‌های مزبور را اهل شام برای امام علی (ع) نمی‌دانستند!

۴. براساس آنچه در بند سوم گفته شد، می‌توان چنین نتیجه گرفت که مشخص نبودن مصادیق برخی از وصف‌ها‌مربوط به زمان‌های متاخر است. برخی دلائل و علل بروز و ظهور ابهام را می‌توان چنین برشمرد: فاصله زمانی میان ایراد خطبه و نگاشتن شرح و تفسیر آن؛ غفلت شیعیان از میراث فرهنگی امامان شیعه، کما اینکه اصل خطبه هم اکنون نیز میان مردم مهجور است!؛ احتمال ممانعت دشمن از نقل و شرح خطبه و ...

۵. البته در برخی شرح‌ها (که بر این خطبه نگاشته شد)، مصادیقی برای وصف‌های مزبور آورده شده است! اما اغلب آن‌ها بر سبیل احتمال است.

۶. برای روشن‌تر شدن موضوع بحث نمونه‌ای از ابهام در مصادیق وصف‌ها را ذکر می‌کنیم. حضرت می‌فرماید که من فرزند کسی هستم که با دو شمشیر و دو نیزه در پیشگاه رسول خدا(ص) مبارزه کرد! و ... تردیدی نیست که حضرت علی(ع) با دو شمشیر و دو نیزه مبارزه کرد، اما منظور از مبارزه با دو شمشیر یا دو نیزه چیست؟ مصداق خارجی آن برای ما چندان مشخص نیست! آیا منظور شمشیر زبان و سلاح رزم است؟ آیا منظور ذوالفقار علی(ع) است؟ آیا به تعویض شمشیر و نیزه در جنگ خاصی اشاره دارد؟ آیا استعاره از شدت مبارزه و خستگی‌ناپذیری اوست؟! و یا ... به نظر نمی‌توان به یقین مدعی امری در این خصوص بود!

با این توضیح به فضائل و شرافت‌های بر شمرده شده در خطبه می‌پردازیم و موارد احتمالی در شرح عبارت‌ها را نیز ذکر می‌کنیم. امام چهارم پس از آنکه خود را فررند علی مرتضی (پسندیده، خشنود شده) معرفی کرد، فرمود: من فرزند کسی هستم که با گردنکشان و طغیانگران مقابله و مبارزه کرد و در این مبارزه و مقابله استقامت ورزید تا کلمه توحید (لا اله الا الله) از زبان آنان جاری شد! سپس، به ویژگی‌هایی از امام علی (ع) اشاره می‌کند که اقدامات مضاعف او را در پیشگاه رسول خدا(ص) نشان می‌دهد.

من فرزند کسی هستم که در پیشگاه رسول خدا(ص) با دو شمشیر و دو نیزه مبارزه کرد! من فرزند کسی هستم که در خدمت پیامبر دو بار هجرت کرد! یکی از آن دو هجرت از مدینه به مکه است و آن دیگری را برخی به حصر در شعب ابی‌طالب تعبیر کردند! من فرزند کسی هستم که نزد پیامبر دو بار بیعت کرد، بیعت رضوان در صلح حدیبیه که بسیاری در آن حضور نداشتند و دوم بیعت با پیامبر بعد از فتح مکه. فرزند کسی هستم که هم در جنگ بدر و هم در جنگ حنین مبارزه کرد! امام علی(ع) در پیروزی جنگ بدر و حنین و کشتن فرماندهان لشگر دشمن در هر دو جنگ سهم و نقش بی‌مانندی داشت! من فرزند کسی هستم که به خداوند به اندازه چشم بهم‌زدنی کافر نشده است! آیا برای مسلمانان افتخاری بالاتر از این می‌توان یافت!

چنانچه ملاحظه می‌فرمایید، علی(ع) با داشتن چنین خصوصیاتی، به ویژه فضیلت و شرافت اخیر در میان صحابی و یاران رسول خدا ممتاز و متمایز است. امام سجاد(ع) با ارائه چنین توصیفاتی از امام علی(ع) از اهل شام پرسش می‌کند! آیا چنین شخصیتی مستحق مذمت و بدگویی است!