چند نکته برای اثرگذاری پژوهش‌های حوزه و دانشگاه
عذرا خلیلی، پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه گفت: محتوای اغلب پژوهش‌های دانشگاهی و حوزوی با مستندات جامعه در تضاد است. لذا نمی‌توانند در حل مسائل کاربردی و مصداقی در دستگاه‌های اجرایی و متولی به کار گرفته شوند. باید پژوهشگر به پشتوانه ضمانت اجرایی که در قالب تفاهم‌نامه منعقد می‌شود، به دنبال مصادیق آسیب‌های اجتماعی باشد و سپس درباره آنها پژوهش کند.
عذرا خلیلی، متولد سال 1339 و مدرس حوزه و دانشگاه است. تحصیلات حوزوی را تا سطح چهار و تحصیلات دانشگاهی را تا مقطع کارشناسی‌ارشد در رشته فقه و حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ادامه داده است. در حال حاضر معاون پژوهشی حوزه کوثریه واقع در خیابان وحدت اسلامی محله سنگلج تهران است. در میان صحبت‌هایش به خوبی می‌توان دغدغه او را من‌باب آینده تحقیق و پژوهش در کشور حس کرد. پژوهش‌های خوبی که صورت گرفته ولی نهادهایی که باید به دنبال عملیاتی شدن آن تحقیق باشند، بی‌توجه از کنار آن گذشته‌اند و پژوهشگر را بی‌انگیزه کرده‌اند تا تحقیقاتی که صرف یک پژوهش نظری است و کاربردی برای امروز جامعه ما ندارد. در ادامه با این استاد حوزه و دانشگاه بیشتر آشنا خواهیم شد؛
ایکنا ـ در چه حیطه‌ای در آئین نکوداشت بانوان مبلغ و محفل‌دار قرآن کریم شهر تهران از شما تجلیل می‌شود؟
براساس اعلام دبیر همایش، در چند حیطه از بانوان تجلیل خواهد شد که یکی از آنها محفل‌داری و فعالیت قرآنی و دیگری پژوهش در موضوعات قرآنی است. بیشترین تمرکز من در حوزه و دانشگاه بر تدریس و راهنمایی پایان‌نامه در حیطه قرآن و حدیث بوده است که برخی از آنها حائز رتبه برتر کشوری شده‌اند. بدین ترتیب تصور می‌کنم که علاوه بر تدریس قرآن در دانشگاه، فعالیت پژوهشی در زمینه قرآن مبنای تجلیل از بنده باشد. به ویژه اینکه اغلب رساله‌های حوزوی و پایان‌نامه‌های دانشگاهی که آنها را راهنمایی یا داوری کرده‌ام، اساس قرآن و حدیث دارند.
ایکنا ـ از تألیفات و ارائه مقالات خود بگویید و اینکه تاکنون در چه دانشگاه‌هایی تدریس کرده‌اید؟
مقاله‌ای به طور مشترک و با عنوان «علل فروپاشی خانواده در قرآن» نوشته شد و در آن عوامل فروپاشی خانواده هم علل درون‌خانوادگی و هم برون‌خانوادگی بررسی شد، این مقاله در همایش بین‌المللی دانشجویان خارج از کشور رتبه سوم را کسب کرد.
گاه با نگاه‌های سلیقه‌ای در امور پژوهشی مواجه می‌شویم و با وجود اینکه برخی موضوعات از ضرورت پژوهشی برخوردار است، نگاه بالادستی به آن اولویت نمی‌دهد. همچنین گاه برخی از برخوردها از پژوهشگر سلب اعتماد می‌کند
در دانشگاه تهران استاد مدعوم و در دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشگاه هنر و دانشگاه علوم و تحقیقات نیز سابقه تدریس دارم.
در دانشگاه امام صادق(ع) استادراهنمای دو رساله بودم و در مجموع راهنمای بالغ بر سیصد رساله بوده‌ام که قریب بر 15 رساله در جشنواره‌هایی همچون علامه حلی و بانوی کرامت حائز رتبه برتر شده‌اند. همچنین مبلغ و مشاور دانشجو از سوی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها نیز هستم.
ایکنا ـ با در نظر گرفتن این سابقه در حوزه پژوهش، نظر شما درباره وضعیت پژوهش در کشور چیست؟
من و همکارانم همواره سعی کرده‌ایم که تحقیقات و پژوهش‌ها را به سمت موضوعات مسئله‌محور و اموری سوق دهیم که مبتلابه جامعه است، این امر ارتباط مستقیمی با نگاه پژوهشگر دارد. در حال حاضر بسیاری از محتواهای تولیدشده بلااستفاده آرشیو می‌شوند یا در قفسه کتابخانه‌ها قرار دارند، زیرا حلقه مفقوده‌ای است که به نظر رابط و واسط میان جامعه پژوهشگر و دستگاه‌های متولی است. باید موضوعات چالشی جامعه احصا و براساس آن مؤلفه‌هایی استخراج و درباره آنها پژوهش شود.
پژوهشگران و دانشجویان را از اینکه به سراغ پژوهش درباره موضوعات پیشنهادشده بروند منع می‌کنم، چراکه اغلب موضوعات پیشنهادی کلی هستند و باید در قالب طرح‌های پژوهشی به ریز موضوعات کاربردی و مسئله‌محور تبدیل شود. به پژوهشگران توصیه می‌کنم که از ابتدا به دنبال طرح موضوعات چالش‌برانگیز در جامعه باشند و براساس آن، تحقیقات مقدماتی را حتی‌المقدور خودشان انجام دهند و این‌گونه نباشد که طرح و موضوع پژوهشی را بپذیرند که تا مرحله‌ای پیش رفته و معلوم نیست از چه منابع و مأخذی برای آن استفاده شده و حال نیمه‌کاره رها شده است.
ایکنا ـ روند منطقی پیشرفت یک کار پژوهشی چگونه است؟
ضمانت اجرایی و کاربردی کار پژوهشی از اهمیت بالایی برخوردار است. کارهای پژوهشی بی‌شماری در حد طرح موضوعات کلی باقی مانده‌اند، در حالی که باید مرحله به مرحله در آنها دقیق‌تر شد و مصداقی پیش رفت. از جمله موضوعات مهمی که باید به آن توجه شود، توافقنامه‌ای است که باید میان بدنه پژوهشی و دستگاه سیاست‌گذار و اجرایی منعقد شود. همچنین، پژوهشگر به جای اینکه در مراجعه به هر یک از نهادها و دستگاه‌های متولی و اجرایی به دنبال طرح‌های بر زمین مانده باشد، باید خود جستجوگر و به دنبال اولویت‌های پژوهشی هر یک از آن مراجع باشد و با ارائه طرح اولیه و توافق، مراحل بعدی تحقیق را انجام دهد؛ آن هم به پشتوانه ضمانتی که به او داده شده است که این امر تعهد و انتظاراتی را به وجود می‌آورد که به خروجی مشخصی منتهی می‌شود.
بسیاری از دستگاه‌های اجرایی از جمله دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و وزارتخانه‌ها باید در فراهم آوردن زمینه پژوهش‌های کارآمد پیشقدم شوند و با پشتوانه حمایتی خود، پژوهشگران را ترغیب و تشویق کنند. پیگیری تا زمان به سرانجام رسیدن پژوهش از بااهمیت‌ترین مراحل فرایند پژوهش است. به خاطر دارم در سال 1387 استادراهنمای رساله‌ای میان‌رشته‌ای در حوزه بودم با موضوع تلقیح مصنوعی که حائز رتبه اول کشوری شد، لیکن این پژوهشگر نخبه و امثال وی سامان‌دهی نشدند در حالی که انتظار می‌رود، چنین افرادی جذب مراکز مهم پژوهشی شوند و استعدادشان راکد نماند. بعدها متوجه شدم که ایشان عرصه علم و پژوهش را رها کرده و برای گذران زندگی در خانه مشغول ساخت عروسک است!
همچنین گاه با نگاه‌های سلیقه‌ای در امور پژوهشی مواجه می‌شویم و با وجود اینکه برخی موضوعات از ضرورت پژوهشی برخوردار است، نگاه بالادستی به آن اولویت نمی‌دهد. همچنین گاه برخی از برخوردها از پژوهشگر سلب اعتماد می‌کند؛ مثلاً وقتی مسئول یک دستگاه اجرایی به پژوهشی برچسب کپی‌برداری می‌زند و این امر بر اساس حدس و گمان وی بوده است؛ حال آنکه با استفاده از تمهیدات نرم‌افزاری می‌توان به راحتی راستی‌آزمایی کرد. هیچ چیز برای پژوهشگر بیشتر از این اهمیت ندارد که برای او احترام و توجه قائل شویم، زیرا سبب ایجاد انگیزه و تقویت روحیه‌اش می‌شود.
ایکنا ـ گویا غیر از کار پژوهشی و تدریس در دانشگاه، جلسات قرآنی هم برگزار می‌کنید؟
به پژوهشگران توصیه می‌کنم که از ابتدا به دنبال طرح موضوعات چالش‌برانگیز در جامعه باشند و براساس آن، تحقیقات مقدماتی را حتی‌المقدور خودشان انجام دهند و این‌گونه نباشد که طرح و موضوع پژوهشی را بپذیرند که تا مرحله‌ای پیش رفته و معلوم نیست از چه منابع و مأخذی برای آن استفاده شده و حال نیمه‌کاره رها شده است
بله، برای دانشجویان و اساتید قرآن دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات چندین کلاس برگزار کردیم. در قالب طرح قرآنی بشارت هم ویژه اساتید دوره‌های ترجمه تحت‌اللفظی قرآن برپا شد. با مساعدت مشاور ریاست‌جمهوری در امور زنان و خانواده نیز این رویداد این بار در قالب طرح رحمت برای خانواده‌ها به اجرا درآمد.
ایکنا ـ برپایی آئین نکوداشت بانوان مبلغ و محفل‌دار قرآن کریم شهر تهران چقدر در ترویج فرهنگ قرآنی مؤثر است؟
برگزاری این همایش با توجه به اینکه محور آن اخلاق و معنویت انتخاب شده است، کارساز خواهد بود و زمینه مناسبی را برای الگوبرداری و ایجاد انگیزه در میان بانوان به ویژه نسل جوانی که این راه را برای فعالیت برگزیده‌اند، فراهم خواهد کرد. هر چند کیفیت بیشتر از کمیت اهمیت دارد. این همایش تبلیغی، برای معرفی جامعه بانوان مبلغ است که با اتکا به مباحث علمی و مستند به تحقیق، پژوهش و سخنرانی در این محافل و مجالس مشغولند.
درباره محور انتخابی همایش باید عرض کنم که یک کتاب دوجلدی با عنوان اخلاق و معنویت چاپ شد و مقاله بنده با عنوان: بسترهای تبلیغی بانوان در عرصه بین‌المللی و اصول راهبردی آن، جزء مقالات این کتاب است.
در حال حاضر بسیاری از محتواهای تولیدشده بلااستفاده آرشیو می‌شوند یا در قفسه کتابخانه‌ها قرار دارند، زیرا حلقه مفقوده‌ای است که به نظر رابط و واسط میان جامعه پژوهشگر و دستگاه‌های متولی است. باید موضوعات چالشی جامعه احصا و براساس آن مؤلفه‌هایی استخراج و درباره آنها پژوهش شود
باید کار ریشه‌ای و اصولی سرلوحه برگزاری چنین همایش‌هایی باشد. تجلیل و قدردانی از بانوانی که بر پایه مباحث علمی در مجالس و محافل مذهبی صحبت می‌کنند باید در اولویت باشد، چراکه متأسفانه در عرصه عمل شاهد هستیم در مواردی برخی محتواهای بی‌پایه و اساس وارد این مباحث شده و گاه بانوان مبلغ و سخنران درگیر طرح موضوعات در حیطه اسرائیلیات در صحبت‌های خود می‌شوند.
همچنین، استفاده از ابزار هنر در تبلیغ مباحث دینی و قرآنی بسیار مهم است به ویژه در حوزه آموزش مسائل دینی و اخلاق و معنویت که باید در تبیین آنها از ابزار هنر نهایت بهره را برد. نکته جالب اینجاست که گاه می‌توان طرح مباحثی را در یک ترم کلاسی در حوزه‌های دینی و قرآنی با استفاده از ابزار هنر بسیار موجز و مختصر و مفید عرضه کرد، همچنانکه شاید این امر از سوی یک هنرمند عرصه نمایش در قالب یک تئاتر به مدت یک ربع قابل ارائه بوده و کارآیی بسیار زیادی خواهد داشت.
گفت‌وگو از صدیقه صادقین
تهیه و تنظیم سجاد دبیریان
