زنده‌یاد سعید کاظمی‌آشتیانی گل باغبان‌پرور بود

زنده‌یاد سعید کاظمی‌آشتیانی یکی از چهره‌های درخشان علمی ایران به شمار می‌رود که با بنیان‌گذاری پژوهشکده رویان و توسعه دانش سلول‌های بنیادی، سهم بزرگی در پیشرفت علمی کشور ایفا کرد. وی در نیمه دی‌ماه سال ۱۳۸۴ بعد از سال‌ها خدمت به جامعه علمی ایران با اینکه ۴۴ سال داشت، دیده از جهان فرو بست. مقام معظم رهبری ایشان را یکی از فرزندان صالح انقلاب و از رویش‌های مبارکی خواندند که آینده درخشان علمی در کشور را نوید می‌دهند.

ایکنا به مناسبت هجدهمین سالروز درگذشت زنده‌یاد سعید کاظمی‌آشتیانی سلسله‌گفت‌وگوهایی با دوستان و همکاران ایشان و مسئولان جهاددانشگاهی انجام داده است. در دومین گفت‌وگو به سراغ سیدحسن شهرستانی، استاد دانشگاه هنر و از اساتید دوران دانشجویی زنده‌یاد کاظمی‌آشتیانی رفتیم که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

ایکنا- چگونه با دکتر سعید کاظمی‌آشتیانی آشنا شدید؟

بیش از 50 سال است که در دانشگاه‌های مختلف مشغول تدریس هستم و در سال 1362 بعد از انقلاب فرهنگی و بازگشایی دانشگاه‌ها در دانشکده علوم و توان‌بخشی تدریس می‌کردم و زنده‌یاد آقای سعید کاظمی آشتیانی دانشجوی من بود که در آن زمان بیست سال سن داشت. ایشان بسیار فعال و پرکار بود و بالاتر از ظرفیت یک جوان دانشجوی لیسانس فعالیت داشت. او مسئول جهاددانشگاهی دانشگاه علوم و توانبخشی بود که جزئی از دانشگاه علوم پزشکی ایران محسوب می‌شد.

انجمن‌های اسلامی دانشگاه فعالیت‌های فرهنگی اعم از سخنرانی‌ها و همایش‌ها را برگزار می‌کرد و با دوستان دانشجویش به جبهه‌های جنگ می‌رفت. او از همان ایام در ایجاد درمانگاه در مناطق محروم فعالیت داشت. اصرار داشت که در مراسم افتتاح درمانگاه‌ها در تهران و شهرستان‌ها حتماً حضور داشته باشم. در آن زمان معاون وزیر علوم بودم. در افتتاح درمانگاه‌ ریه کوثر در یکی از مناطق پرجمعیت و محروم تهران سخنرانی کردم.

او ضمن اینکه در حرفه‌ای از علوم پزشکی مهارت کسب می‌کرد با ادبیات مأنوس بود و شعر را خوب می‌شناخت. همچنین با معارف اسلامی آشنا بود و فرد معتقد، متدین و در عین حال بانشاط بود. من همیشه تعبیری که پیامبر(ص) در رابطه با مؤمنین مطرح کردند، درباره ایشان بیان کردم که گشاده‌رو بود و اصلاً احساس نمی‌شد که گرفتاری‌ای داشته باشد. به یاد دارم در راهروی دانشکده متنی از وصیت‌نامه یکی از شهدای دفاع مقدس را قاب کرده بود، مبنی بر اینکه «ما هرگز احساس خستگی نخواهیم کرد» و بارها بیان کردم وقتی به دلیل مسئولیت در وزارتخانه با خستگی وارد دانشکده می‌شدم در راهرو دانشگاه این نوشته را می‌دیدم، حس خوبی پیدا می‌کردم. انتخاب چنین موضوعی در آن شرایط جنگ، نشان از حُسن سلیقه ایشان داشت.

این ویژگی‌ها خیلی به بالندگی، رشد، سرعت فعالیت و مهم‌تر از همه به عقب‌نشینی نکردن در مواجه شدن با موانع به فرد کمک می‌کند. کسی بعدها باور نمی‌کرد که یک جوانی مانند کاظمی آشتیانی بتواند کار بزرگی را شروع کند؛ ادامه دهد و به نتیجه برساند.

کاظمی آشتیانی مصداق تعبیر آیه «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا» یا به قول عطار «تو پای به ره در نه و از هیچ مپرس/ خود راه بگویدت که چون باید رفت» بود که پا در راهی گذاشته بود و در آن راه با اعتقاد ایستادگی کرد. گاهی به دوستان خود می‌گفت که صلوات نذر کنیم که فلان کار تحقیقی به نتیجه برسد.

فوت ناگهانی ایشان برای کشور دردناک بود و در مطلبی که به همین منظور نوشته بودم عنوانی را انتخاب کردم بدین مضمون که «سعید کاظمی‌آشتیانی گل باغبان‌پرور بود» این تعبیر غیرعادی است، زیرا معمولاً باغبانان گل را و استادان، شاگردان را پرورش می‌دهند، اما کاظمی آشتیانی فردی بود که استاد بار می‌آورد و در افرادی که از او نیز بزرگتر بودند برای فعالیت‌های ارزنده انگیزه ایجاد می‌کرد.

خلوص، سلامت نفس، اراده و اعتماد به نفس از ویژگی‌هایی بود که سعید کاظمی آشتیانی به آن آراسته بود که از ایمان، اعتقاد راسخ و پایدار سرچشمه می‌گیرد. بر سر راه او موانع بسیاری وجود داشت و بعضی از مسئولان بهداشت و درمان وقت، اقدامات ایشان را باور نمی‌کردند و تصور داشتند که شدنی نیست و فقط باید از الگوهای خارجی استفاده کرد. به ویژه در حوزه علوم پزشکی که حساسیت دوچندانی دارد و پرمخاطره است، اما دکتر کاظمی آشتیانی پای این مسائل ایستاد و موفق و الگویی برای همه پژوهشگران و محققان شد. او با استفاده از ابداع، ابتکار و همه تجربیات جهانی اما همراه با خلاقیت بومی و فرهنگی توانست کارهای بزرگی انجام دهد.

معتقدم تعبیری که مقام معظم رهبری بعد از فقدان ایشان به کار بردند که کاظمی آشتیانی یکی از رویش‌های انقلاب اسلامی بود، بسیار دقیق و حکیمانه‌ است. کاظمی آشتیانی تحول عجیبی ایجاد کرد که این تحول محدود به فن و کار تحقیقاتی تخصصی خود او نمی‌شد، بلکه در ایجاد روحیه، امید، ایستادگی و استحکام در بین سایر افراد هم تأثیر بسزایی داشت.

ایکنا- خاطره خاصی از ایشان به یاد دارید؟

کاظمی آشتیانی مباحث برخی از کلاس‌ها را ضبط می‌کرد و در اختیار سایر دانشگاه‌ها می‌گذاشت و وقتی می‌پرسیدیم چرا چنین کاری می‌کنید؟ پاسخ می‌داد: این مطالبی که در کلاس بیان می‌شود درون کتاب‌ها نیست و مطالب تازه‌ای است. به دیگر اعضای جهاددانشگاهی نیز به ضبط مباحث کلاس‌ها تأکید می‌کرد.

کاظمی آشتیانی شوخ‌طبع بود و این خصیصه همنشینی با او را لذت‌بخش‌تر می‌کرد، چراکه شوخ‌طبعی یکی از نعمت‌های الهی و خصوصیاتی است که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که ازجمله کسانی که با من در بهشت هستند، افرادی‌اند که با خانواده و نزدیکانشان شیرین‌گفتار هستند.

ایکنا- می‌دانیم که آقای سعید کاظمی‌آشتیانی با قرآن مأنوس بودند؛ به نظر شما این مؤانست چقدر در شکل‌گیری شاکله شخصیتی ایشان تأثیر داشته است؟

بسیار تأثیرگذار بود. پایه اصلی قرآن است؛ خود قرآن می‌فرماید: «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ» یعنی هدایت است برای آنهایی که با قوام‌تر، استوارتر هستند و این استواری را بیشتر و پیشتر از همه از قرآن گرفته است. در ادبیات گفته می‌شود که بالاتر از حافظ شیراز نداریم و حافظ می‌گوید «صبح‌خیزی و سعادت‌طلبی چون حافظ/ هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم» یعنی حتی لطایف طبع خود را هم از برکت قرآن می‌داند که شکوفا شده است.

قرآن در جاهای مختلف به صورت متعدد بر اثرگذاری خود تأکید دارد: «الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ» مؤمن از ریشه امن گرفته شده است و امنیت درونی و هم بیرونی دارد و سبب آرامش، سکینه، استواری، قوام شخصیت، اعتدال روحی می‌شود. تلاوت قرآن فراتر از قرائت است، اما شنیدن، خواندن شناخت، درک و دریافت قرآن تأثیر بسیار زیادی دارد.

ایکنا- مهم‌ترین عنصر وجودی کاظمی آشتیانی چه بود؟‌

آنچه که حتی کسی از ظاهر او دریافت می‌کرد، صفا و بی‌ریایی او بود. برای پژوهشگاه رویان اوایل یک ساختمان بسیار کوچکی را با زحمت اجاره کرده بود و اگر کسی در این مجموعه کاظمی آشتیانی را مشاهده می‌کرد فکر می‌کرد که یک کارمند معمولی است، ولی این سلوک رفتاری نشان از سادگی و بی‌تکبری او بود.

کاظمی آشتیانی با همکارانش بسیار صمیمی بود و کسی در مجموعه رویان احساس نمی‌کرد که سعید کاظمی‌آشتیانی رئیس است. اکنون که سال‌ها از درگذشت او می‌گذرد، هنوز دوستان در جلسات به مناسبت‌های مختلف از او خاطرات تعریف می‌کنند و روحیه می‌گیرند. این اتفاق ناشی از مبانی معنوی است که عنایت شده است گفت «اجر صبری است کزان شاخه نباتش دادند»

ایکنا- میراث آقای کاظمی آشتیانی چیست؟

دکتر سعید کاظمی‌آشتیانی مصداق عبارت «ما می‌توانیم» بود. او از مانع نمی‌ترسید و یأس در او راه پیدا نکرد. امروز از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی به مرکز رویان برای درمان و بهره‌وری از خدمات آن مراجعه می‌کنند.

امیدوارم که مسئولان این بنیاد صالح و با ارزشی که کاظمی آشتیانی پی‌ریزی کرده است، فراموش نکنند و به توسعه بیشتر آن کمک کنند. رویان به دلیل مراجعه زیاد هنوز نیازمند کمک‌ و مساعدت‌ است.