به گزارش ایکنا به نقل از انصاف نیوز، سیدضیاء هاشمی از اختلاف‌نظرها در خطی مشی خود با دوستان دیگر در پوشش اخبار و انتظارهایی که دولتی‌ها از او داشتند، می‌گوید. اختلاف نظرهایی که آنها را طبیعی می‌داند اما در نهایت منجر به رفتن او از ایرنا شد. خودش می‌گوید رفتن من از ایرنا نه استعفا بود و نه برکناری. در ادامه از مصاحبه جنجالی ایرنا با امیر دریادار حبیب الله سیاری گفت که با پیشنهاد خود ارتش مصاحبه انجام شد و حتی حذف آن هم به درخواست ارتش بود از سوی دیگر همچنین از ایرنا پلاس و ۱۶ میلیارد بودجه دولتی‌ای که گرفت و از بخش ویژه اخبار در ایرنا گفت.
سید ضیاء هاشمی پژوهشگر، استاد دانشگاه، سرپرست سابق وزارت علوم است و به مدت کمتر از سه سال مدیر عامل خبرگزاری ایرنا بود؛ از دی ماه ۹۶ تا مردادماه ۹۹. او دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. متن کامل گفت‌وگو با او را در ادامه بخوانید:
انصاف نیوز: از آنجایی که خبرگزاری ایرنا دولتی است، بسیاری از دولتی‌ها از رئیس جمهور تا مدیر یک دستگاه دولتی ممکن است از آن انتظاراتی داشته باشند، با این نوع از انتظارات در دورانی که ایرنا بودید، مواجه شده‌اید؟
سید ضیاء هاشمی: ایرنا خبرگزاری دولت است، ایرنا یعنی خبرگزاری جمهوری اسلامی؛ حتی کلمه‌ی ایران هم ندارد. بنابراین ایرنا افق خود را جهان اسلام می‌داند، اما مربوط به جمهوری اسلامی ایران است. اما چون در ساختار آن هیچ نهادی به جز دولت نیست و مدیریت آن توسط دولت انتخاب می‌شود. آن را خبرگزاری دولت تصور می‌کنند. در ذهنیت‌های حاکم خبرگزاری کشور است نه یکی از قوه‌ها. شورای عالی ایرنا به ریاست وزیر ارشاد و نماینده وزارت خارجه و چند شخصیتی حقیقی است. مثلا صدا و سیما یک رسانه ملی فراتر از دولت است. بنابراین آن را به عنوان یک رسانه ملی می‌شناسیم. اما ایرنا هم فراتر از دولت یعنی کلیت نظام را پوشش می‌دهد و یک رسانه ملی محسوب می‌شود. مثل دادستانی کل کشور که یک ساختار ملی است اما در ساختار قوه قضاییه است. اما چون بودجه آن را دولت می‌دهد، این تصور وجود دارد، که باید خلاهای دولت را ایرنا پوشش دهد، در واقع یک شرکت دولتی زیان ده است که می‌تواند برای هزینه‌های خود درآمد داشته باشد و اگر درآمد نداشت باید دولت آن را تامین کند. از قدیم هم همینطور بود که نزدیک به صد در صد بودجه آن را دولت می‌دهد.
اما درباره‌ی روزنامه ایران ماجرا کمی فرق می‌کند، زمانی که روزنامه ایران به وجود آمد، روزنامه‌های دیگر بودند و آن با صاحب امتیازی ایرنا شکل گرفت، در آن زمان این ذهنیت به وجود آمد، روزنامه ایران متعلق به دولت است. من معتقد هستیم ایرنا خبرگزاری ملی است. اما به تدریج مجلس خانه ملت، قوه قصاییه میزان و در دولت هم یک سری از وزارت خانه‌ها مثل آموزش و پرورش و وزارت ارشاد خبرگزاری ایکنا و رضوی و شبستان را راه انداختند. در بعضی از جلسات از مدیران ارشد قوه قضاییه گلایه می‌کردم، چرا در این جلسه‌ها خبرنگاری از ایرنا نیست؛ اما خبرگزاری میزان است و می‌گفتند چون میزان برای خود ما است، من هم می‌گفتم ایرنا هم یک رسانه رسمی فراگیر است. ایرنا خبرگزاری‌ای فراگیر در همه‌ی نقاط ایران و خارج از کشور است، اگرچه تعداد این دفاتر حدودا چهل عدد بود و اکنون کاهش یافته است.
به هر حال بودجه آن را دولت می‌دهد و این انتظاراتی به وجود می‌آورد؟
در همه رسانه‌ها مالکیت یک خبرگزاری را سیاست‌های آن را تعیین می‌کند، یعنی مالک مدیر عامل را انتخاب می‌کند و بر سیاستگذاری کلان خبرگزاری تاثیرگذار است، اما خط مشی من این است که رویکرد آن باید استقلال حرفه‌ای باشد، خبرگزاری نمی‌تواند کارکرد روابط عمومی داشته باشد، بلک به روابط عمومی دولت، قوه قضاییه و مجلس کمک می‌کند. این خبرگزاری موظف به پوشش اخبار در سطح سه قوه، نهادهای مدنی و نظامی است.
دولت چه انتظاراتی از ایرنا داشت؟
من هم همیشه اعتقاد داشتم، باید خبرگزاری ملی از نهادهای ملی حمایت کند، از طریق انعکاس اخبار، پوشش خدمات . پیوندی بین آنها و جامعه برقرار کند تا فصل مشترکی داشته باشیم. اما درباره‌نقد کردن، نگاه من این است، خبرگزاری باید خبرهای مختلف منفی و مثبت را پوشش دهد، به هر حال خبرهای منفی هم خبر است، مثلا آتش سوزی خبر تلخی است اما مهم است، پس بایستی ایرنا آن را منتشر کند، اگر یک جایی فاجعه‌ای رخ می‌دهد، مثل زلزله باید منعکس کنیم، حالا اگر خبر تلخی هم در حوزه دولت بود باید آن را پوشش داد؛ مگر اینکه محرمانه باشد. البته نباید اخبار را طوری پوشش دهیم که دولت تضعیف شود، بلکه باید درباره‌ی اخبار تلخ هم ایرنا مرجعیت خبری داشته باشد. اما طبیعتا ادبیاتی که به کار می‌گیریم از موضع دولت است، یعنی از موضع خبرگزاری‌ای است که دغدغه دولت را دارد، اما روابط عمومی آن نیست و هدفش تضعیف دولت هم نیست و فقط اخبار تلخ را علیه دولت گزینش نمی‌کند. بلکه بر روی اخبار مثبت هم تاکید دارد.
در دولت کسانی بودند که فقط می‌خواستند اخبار مثبت را منتشر کنید؟
بله، کسانی در دولت هستند یا بودند که توقع داشتند، فقط اخبار مثبت را منتشر کنیم، در همه دولت‌ها هم بودند. استدلال آنها این بود که رسانه‌های داخلی و خارجی زیادی هستند که بر ناکامی‌ها تمرکز می‌کردند، چرا خبرگزاری دولت باید اینها را منعکس کند و جواب من هم به ایشان این بود چون که خبرگزاری رسمی است از حیث اخلاق و شاخص‌های حرفه‌ای باید اخبار را منعکس کند. ادبیات و نحوه چینش خبر همدلانه است و قصد آن تضعیف دولت نیست، تفاوت ما با دیگران در پوشش و عدم پوشش اخبار نیست بلکه در میزان و نحوه‌ی پوشش است. دوستان تصور می‌کنند اگر یک جایی را به عنوان خبرگزاری دولت تصور می‌کنند باید عمده فعالیت آن بر تبلیغ و فعالیت‌های دولت باشد و از مشکلات در حوزه‌ی دولت و نظام چشم پوشی شود. یعنی معتقد هستند در حوزه‌ی سه قوا هم باید فقط موفقیت‌ها را پوشش دهد و به ضعف‌ها نباید بپردازد. بنده این را به نفع دولت و نظام نمی‌دیدم. در این موارد با دوستان اختلاف نظر داشتیم و معتقد بودند، دروازه‌بانی خبر به این معنی است که اخبار تلخ را نباید پوشش دهیم و مخاطب باید برداشت مثبتی داشته باشد. البته من می‌گویم باید به مخاطب احترام گذاشت و اعتماد آنها را جلب کنیم، اگرچه من هم معتقد به دروازه بانی خبر هم بودم و این را هم رعایت می‌کردیم. در سطوح مختلف مثلا فلان وزیر یا معاون وزیر از من گلایه می‌کردند که چرا این خبر را ایرنا کار کرده است؟
مثالی می‌توانید بزنید؟
مثلا در مورد سالگرد زلزله سرپل ذهاب گزارشی را تهیه کردیم، مبنی بر اینکه برخی از این مشکلات مردم پس از یک سال حل نشده و هنوز برخی از زلزله‌زدگان در چادر زندگی می‌کنند. می‌گفتند چرا باید ایرنا آن را منعکس کند؟ من هم می‌گفتم ما رابط بین مردم و مدیران هستیم. یک مدیر در تهران یا مرکز استان شاید از این مسائل اطلاع نداشته باشد و وظیفه رسانه این است که کمک کند، وقتی دولت زحمتی می‌کشد، این زحمات را باید گفت اما مشکلات هم باید گفت تا اینها ابزاری در دست مخالفان دولت و نظام نباشد و روی آن مانور بدهند. باید گفت دولت نود درصد مشکلات را حل کرده و این ده درصد باقی مانده . باید واقعیت را گفت، مثلا دیگران فقط ده درصد منفی را می‌گویند. پس خبرگزاری ایرنا صدای دولت ملت است نه فقط صدای دولت. با دوستان در شعارها و مبانی اختلافی نداشتیم اما وقتی وارد مصادیق می‌شدیم، گله‌هایی وجود داشت که چرا این بخش را منعکس کردید. مثلا درباره‌ی کرونا خبری منتشر کردیم که یک نفر مشکوک به کرونا است، بعضی از دوستان دلخور شدند که روزنامه‌ی دولت نباید این خبر را منتشر کند. بلکه این وظیفه‌ی حرفه‌ای ما است، روزنامه ایران پر مخاطب است و فقط دولتی‌ها مخاطب آن نیستند. اتفاقا این خبر به حوزه‌ی بهداشت کمک می‌کند تا مردم بیشتر مراقبت کنند. اما دوستان می‌گفتند این خبر دولت را تضعیف می‌کند که نتوانسته است کرونا را کنترل کند.
عاقبت خبر چه شد، آن را حذف کردید؟
خیر.
بارها دیده شده که در ایرنا خبری حذف شده، از طرف چه نهادهایی به شما فشار وارد می‌کردند؟
فرق دارد، مثلا بخشی از اخبار که منتشر میشد و دوستان معتقد بودند از نظر امنیتی نباید این خبر منتشر شود، بلاخره حوزه‌ی امنیت حساس است و تصمیم‌گیری درباره آن فراتر از حوزه‌ی رسانه است. اگر یک نهاد متخصصی معتقد باشد انتشار خبری بر خلاف مصالح امنیتی است، ما هم همراهی می‌کنیم، بنابراین ممکن است یک خبری بنابر صلاحدید خبرنگار و سردبیر ما منتشر شود و از نظر من هم مشکلی ندارد، اما برداشته شود. مثلا درباره‌ی کرونا گزارشی از صاحب نظران را منتشر کردیم، برخی از دوستان معتقد بودند این برخلاف مصالح امنیت ملی است، اما گفت‌وگو می‌کردیم و آنها هم متقاعد می‌شدند.
چقدر در برابر حذف خبر مقاومت می‌کردید؟
گفت‌وگو می‌کردیم، به هر حال دوستان ماهم منطق داشتند، بسیاری از مدیران فهم رسانه‌ای خوبی دارند. اما اگر در جایی هیچکدام از طرفین متقاعد نشوند و نهادهای متوالی امنیت اعتقاد داشته باشند انتشار خبری بر خلاف مصالح ملی است، خبرگزاری رسمی موظف است تا همراهی کند.
مصاحبه امیر دریادار سیاری چرا حذف شد؟
آن مصاحبه از نظرمن مشکلی نداشت، اما با هماهنگی خود ارتش منتشر شد و خود دوستان ارتش از ما خواستند مصاحبه را حذف کنیم.
۱۳ دقیقه از جنجالی‌ترین قسمت مصاحبه را منتشر کردید، چرا کامل منتشر نشد؟
قرار بود در سه قسمت پخش شود، اما زمانی که برخی از رسانه‌های خارجی برروی آن تحلیل‌هایی ارائه کردند و بر بعضی از قسمت‌های آن ۱۳ دقیقه مانور دادند، دوستان صلاح دیدند؛ حذف شود و بقیه قسمت‌ها هم منتشر نشود. آن مصاحبه در استودیوی ایرنا ضبط نشده بود؛ همکاران ما به استودیو ارتش رفتند. کل فرایند مبتنی بر یک همکاری مشترک بود. چون در روز ارتش ۲۹ فروردین رژه ارتش شکل نگرفت، به خاطر تعامل خوب ما با ارتش ، قرار شد اقداماتی صورت گیرد تا خدمات ارتش بیشتر دیده شود، با پیشنهاد خود آنها مصاحبه تصویری با دریادار سیاری از فرماندهان پرافتخار ارتش، انجام شد. مصاحبه مفصلی بود، یک مصاحبه صد دقیقه‌ای بود اما همه آن با هم پخش نشد تا جذابیت داشته باشد. در ابتدا تیزری منتشر شد که سه قسمت را معرفی می‌کرد، حدودا ۱۰۰ دقیقه از مصاحبه مورد تایید برای انتشار بود و از آن صد دقیقه سه قسمت ۱۰ و ۱۵ دقیقه‌ای انتخاب شد، قسمت اول منتشر شد و وقتی رسانه‌های خارجی بر روی آن مانور دادند؛ دوستان ارتشی خواستند تا مصاحبه حذف شود. اگرچه برای رسانه کار سختی است، تا خبری را حذف کند اما چون محصول یک کار مشترک بود، پس برداشته شد.
رفتن شما از ایرنا با حذف مصاحبه‌ی امیر دریادار سیاری همزمان شد، در همان موقع بی بی سی خبری را منتشر کرد که شما از ایرنا برکنار شدید، ماجرا چه بود؟
فقط تقارن زمانی بود، نه برکناری و نه استعفا بود. از مدت‌ها قبل با دوستان صحبت‌هایی داشتیم، از روز اول مشی خبری که من به آن اعتقاد داشتم را در جلسه‌ی معارفه گفتم. از نظر من ایرنا رسانه‌ی ملت دولت است. باید صدای مردمی باشیم که به دولت رای دادند و اکثریت جامعه هستند. من این رویکرد را تعقیب می‌کردم، یک جاهایی اختلاف نظر داشتیم، طبیعی هم است. گلایه‌هایی مطرح بود، از فروردین ماه امسال توافق کردیم کسی دیگری به جای من بیاید و ۱۸ خرداد از ایرنا رفتم. در واقع نه استعفا و نه برکناری بود. حتی برای گزینه‌های جایگزین هم دوستان با من مشورت می‌کردند، البته تصمیم گیر نبودم. بلاخره از دو ماه قبل توافق شد من بروم و ایرنا را تحویل بدهم. اینکه خبری منتشر شد که برای مصاحبه با امیر دریادار سیاری برکنار شده‌ام، درست نبود.
بعد از ایرنا به کجا می‌روید؟
قصد داشتم بعد از ایرنا به دانشگاه برگردم، برخی از دوستان پیشنهاداتی را مطرح کردند و پذیرفتم. قصد داشتم به فرصت مطالعاتی بروم تا به کار علمی بپردازم؛ به همین جهت به من پیشنهاد شد به عنوان رایزن فرهنگی به حوزه‌ی اسکاندیناوی بروم و بنده این پیشنهاد را رد نکرده‌ام. اگر توفیق باشد همین را قبول می‌کنم وگرنه من دانشگاهی هستم و به دانشگاه برمی‌گردم.
در زمان شما در ایرنا، «ایرنا پلاس» راه افتاد، برخی عملکرد شما را نقد می‌کنند، اینکه چرا همان ایرنا اصلاح نشد و ایرنا پلاس هم اضافه شد؟
وقتی وارد ایرنا شدم و بررسی جامعی را انجام دادیم، یک سند راهبردی سه ساله برای ایرنا مستند کردیم و براساس آن در این دوره‌ی سه ساله پیش رفتم. با تعدادی از صاحب نظران و مدیران سابق ایرنا مصاحبه‌هاب تفضیلی و عمیقی انجام شد. حاصل این بررسی نشان می‌داد، اجماعی بر سر اینکه ایرنا رو به افول است، وجود دارد. چه بسا آینده‌ی بدی در انتظار ایرنا باشد. بعضی از مدیران ایرنا صراحتا معتقد بودند، در چند سال آینده ایرنا تمام می‌شود و این سبک خبری دیگر جوابگو نیست. با وجود اینکه ایرنا مزیت‌های خبری‌ای دارد، مثلا در حدود ۲۰ سال قبل ایرنا مرجع اخبار همه‌ی دستگاه‌های دولتی و سایر دستگاه‌های نظام ، نیروهای مسلح و مردمی بود و تنها خبرگزاری ایران بود. حتی مهم‌ترین مرجع خبری صدا و سیما هم ایرنا بود. اما رقبایی مثل شبکه‌های اجتماعی برای رسانه‌ها به وجود آمد.
به همین دلیل بخش تصویری تقویت شد؟
بله، یکی از راه حل‌ها بود. عمده‌ی تحولات در بخش چند رسانه‌ای است. ایرنا قبلا بخش چند رسانه‌ای داشت اما باید بر روی آن تمرکز می‌کردیم. در بخش خارجی، پژوهش و استان‌ها هم تحولاتی ایجاد کردیم. سفرهای استانی زیادی می‌رفتم و با تک تک خبرنگاران جلسه برگزار می‌کردیم، این میزان از سفرهای استانی در دوره‌های قبل سابقه نداشته است. تاکید می‌کردم استقلال و اقتدار حرفه‌ای ما باید حفظ شود. بنده سرویس دانشگاه را راه انداختم. دیپلماسی رسانه‌ای را گسترش دادیم و ریاست «او نا» (سازمان خبرگزاری‌های آسیا و اقیانوسیه) را برای دوره‌ی بعد به دست آوردیم. کمیته‌ی اجرایی -او نا- را در تهران تشکیل دادیم.
در همین چند سالی که مدیر ایرنا بودید، این اتفاق افتاد؟
بله، دو سال پیش. تابستان ۹۷ با آغاز تحریم‌ها و شرایط دشوار این اجلاس را برگزار کردیم.
اقدامات خود را در ایرنا مفید می‌دانید، با وجود نقدهایی که به آن وارد می‌شود؟
بله، تحولات زیادی اتفاق افتاد. با رسانه‌های چینی و بلغارستان تعاملاتی داشتیم. ایرنا به عنوان یک خبرگزاری رسمی در حوزه‌ی دیپلماسی عمومی این ارتباطات را برقرار کرد. سال گذشته به همراه روسای رسانه‌های مهمی چون تاس روسیه، آشیدپرس آمریکا، فرانس پرس و رسانه‌ای از چین و ایرنا با پوتین دیداری چند ساعته داشتیم. علاوه بر محدودیت‌های ارزی سعی کردیم تا توسعه‌ی محتوایی داشته باشیم.
کمک ویژه‌ی ۱۶ میلیارد تومانی از دولت دریافت کردیم
درباره‌ی ایرنا پلاس بگویید؟ بودجه‌ای اضافه دریافت کردید؟
ویدئو ژورنالیسم تقریبا در ایرنا نبود، سبک جدیدی به وجود آمد و در رسانه‌های دیگر هم اشاعه پیدا کرد. مخاطب ما چند برابر شد. وقتی من به ایرنا رفتم رنکینگ جهانی سایت ۳۷۰۰ بود و الان حدود ۱۶۰۰ است. در حوزه‌ی تصویری باید تجهیزات را توسعه می‌دادیم، یکی از ساختمان‌های ایرنا را که انباری شده بود را بازسازی کردیم. تجهیزات کامپیوتری فراهم کردیم. برای اینکار از آنجایی که رسانه‌ای دولتی هستیم در یک سال کمک ویژه‌ی ۱۶ میلیارد تومانی از دولت دریافت کردیم و آن در قالب اوراق به ما دادند. تجهیزات کهنه را نو کنیم و مهمانسراهای ایرنا را که به دلایلی تعطیل شده بود را فعال کردیم، در این بخش هم یک مقداری از دولت کمک گرفتیم و یک جاهایی مدیریت بهینه را پیش گرفتیم و یا در جاهایی سعی کردیم درآمدزایی ایرنا را افزایش دهیم.
نیروی انسانی هم استخدام کردید؟
از ظرفیت‌های قانونی استفاده کردیم، تعدادی از همکاران ما که بازنشسته می‌شدند را جذب جدید کردیم، البته همیشه تعداد بازنشسته‌ها بیشتر از تعدادها جذبی‌ها هستند. در یک جاهایی هم از کسانی که بیرون از ایرنا بودند و می‌توانستند آورده‌ای جدید داشته باشند، استفاده کردیم. در بخش پژوهش هم معتقد بودم از نخبگان دانشجویی باید بیشتر استفاده شود، تعامل خود را با دانشگاه بیشتر کردیم و ارتباط خوبی با آنها برقرار شد. مثلا گزارش‌هایی درباره‌ی پیامدهای تغییر قیمت بنزین داشتیم و بعضا این گزارشات محرمانه منتشر میشد و رویکرد آن علمی و پژوهشی بود.
وقتی وارد ایرنا شدید با مازاد نیرو مواجه بودید؟
ببنید من معتقد نیستم مازاد نیرو داشتیم، ایرنا ظرفیت بالایی دارد و می‌تواند با نیروهای بیشتری هم کار کند. اما به نیروهایی نیاز داشتیم در تخصص‌های جدیدی دارند و رسانه باید خود را به روز کند.
در برخی از رسانه‌ها مثل ایرنا یک بخش خبری ویژه وجود دارد؛ یعنی اخباری منتشر می‌شود که فقط افراد خاصی می‌توانند آنها را بخوانند؟
بخش ویژه ایرنا و یا تلکس ویژه‌ی ایرنا یک موضوع قدیمی است، بخشی از اخبار ویژه که براساس سیاست‌های ایرنا نباید انعکاس عمومی پیدا کند را برای مخاطبان خاص یعنی مدیران ارشد کشور در دولت، قوه قضاییه، مجلس و نیروهای مسلح قرار می‌دهیم. در گذشته در قالب بولتن ویژه و محرمانه یا تلکس ویژه بود، اما الان از طریق امکانات الکترونیک و سایت در اختیار آنها قرار می‌گیرد. مثلا اخبار رسانه‌های بیگانه علیه کشور و مصالح ملی را در آنجا منتشر می‌کنیم؛ برای اینکه به مدیران خود اطلاع رسانی کنیم که چه فضای رسانه‌ای علیه ما وجود دارد یا اخباری که از منظر مصالح عمومی قابل انتشار عمومی نیست را برای مدیران ارشد در آنجا قرار می‌دهیم.
گفتید گزارشی درباره‌ی پیامدهای تغییر قیمت بنزین به صورت محرمانه کار کردید، آن هم در این بخش ویژه منتشر شد؟
آن یک گزارش پژوهشی بود و به صورت محرمانه در اختیار شخصیت‌های سیاسی، علمی و مدیریتی کشور قرار دادیم.
کارهای مربوط به اخبار ویژه را خبرنگاران ایرنا انجام می‌دهند؛ زیرا برخی معتقد هستند اینکار خبرنگار را به جاسوس تبدیل می‌کند؟
ببینید!خیلی از آنها اخبار ترجمه‌ای است و در جایی دیگر منتشر شده است، حاصل جمع آنها موضوع را حساس می‌کند براساس سیاست دروازه بانی ایرنا این سنت قدیمی است.
خبرگزاری‌های دیگر هم این بخش را دارند؟
بله این یک امر طبیعی است.
گفت‌وگو از زهرا منصوری
