اخلاق عمومی سنگ بنای حفظ جامعه است / ذکر نمونه‌های قرآنی و روایی پیامدهای بی‌اخلاقی

به گزارش ایکنا، علی ‌الله‌بداشتی، عضو گروه حقوق بشر پژوهشکده اندیشه دینی معاصر شامگاه، 25 تیرماه در نشست «ضرورت بحث از اخلاق اجتماعی اسلام» که به صورت مجازی برگزار شد، گفت: اخلاق امری فرادینی است و انسان پیش از آنکه متدین به دین خاص باشد، باید به بعضی ارزش‌های اخلاقی پایبند باشد که به آن اخلاق فطری می‌گوییم.

 

وی اضافه کرد: حتی پذیرش دین مبتنی بر اخلاق است؛ یعنی انسانی که در درون خود متکبر است هیچ‌گاه در مقابل انبیاء سر تسلیم نمی‌گذارد؛ خدای سبحان نیز به این امر فطری بودن اخلاق در آیه هشتم سوره مبارکه شمس اشاره می‌کند: فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا، پس در واقع این روح حقیقت‌پذیری متقدم بر دین‌پذیری است؛ یعنی کسی حقیقت‌پذیر نباشد دین‌پذیر نخواهد بود. 

 

الله‌بداشتی، تصریح کرد: بحث حسن خلق به معنای حسن عدل و قبح ظلم نیز از مباحث پیشادینی است و بحث عدل در مقابل ظلم از نمونه‌های اخلاق اجتماعی است که در همه جوامع و انسان‌ها مطرح است.

 

وی افزود: یکی از نکته‌های مهم این است که سنگ بنای اجتماع، احترام و اهتمام به رعایت اصول اخلاق اجتماعی است؛ یعنی رشد جوامع، مبتنی بر اخلاق است. ما می‌توانیم این نتیجه را از این سخن برداشت کنیم که در واقع یکی از اصول اساسی در افول یک جامعه و یا تعالی یک جامعه بحث اخلاق است.

 

عضو هیئت علمی پژوهشکده دینی معاصر اظهار کرد: یکی از چیزهایی که امیرالمؤمنین در خصوص نابودی یک حکومت و یک جامعه مورد تأکید قرار می‌دهد بحث اخلاق سیاسی است. ایشان می‌فرماید: لَيسَ شَيءٌ أدعى إلى تَغييرِ نِعمَةِ اللّه ِ و تَعجِيلِ نِقْمَتِهِ مِن إقامَةٍ على ظُلمٍ؛ فإنّ اللّه َ سَميعُ دَعوَةِ المُضطَهَدِينَ (المَظلومِينَ)، و هُو للظالِمينَ بِالمِرصادِ. می‌فرمایند هیچ چیزی جز بنیاد ستم نهادن نابودکننده نعمت خدا و در پی دارنده کیفر او نیست؛ یعنی ظلم یکی از بحث‌های مهم در اخلاق اجتماعی است و عدل در مقابل او است.

 

وی تاکید کرد: این سخن مشهور است که «المُلکَ یَبقَی مَعَ الکُفرِ وَ لا یَبقَی مَعَ الظُّلمِ» یعنی ممکن است یک حکومت با کفر پایدار بماند ولی با ظلم نه، کفر امری اعتقادی است اما ظلم امری اخلاقی و اجتماعی است. 

الله‌بداشتی با ذکر نمونه‌هایی از قرآن در بحث افول یا نابودی جامعه، اظهار کرد: خداوند قوم لوط را به خاطر آلودگی‌ها و زشتی‌های اخلاقیشان مثل همجنس‌گرایی و تعدی به ناموس هم‌جنسان نابود کرد. «وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ مَطَرًا فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ» (اعراف/84) یعنی علت نابودی این قوم که سنگ باران شدند مجرمین یا جرم آنها بیان می شود.

 

وی اضافه کرد: یا در قوم شعیب باز هم می‌بینیم که دو اصل اساسی در تعلیمات مورد توجه قرار داده شده بود؛ یکی اصل اعتقادی و دیگری  بحث عبودیت و بحث اخلاق در اقتصاد است که می‌فرماید: وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا  قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ  قَدْ جَاءَتْکُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ فَأَوْفُوا الْکَيْلَ وَالْمِيزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا ذَلِکُمْ خَيْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ.(اعراف/85) یکی بحث عبودیت و دعوت به عبادت الهی مطرح است و نکته دوم به بحث اجتماعی بر می‌گردد که در واقع رعایت عدالت در معاملات و اقتصاد و عدالت اجتماعی است.

 

وی اضافه کرد: اخلاق در همه جا یک سنگ بنا است و اگر این سنگ بنا را برداریم همه چیز فرو می‌ریزد. همچنین اخلاق در اقتصاد و تجارت خیلی نقش دارد اینکه ما، انسان‌ها را به عنوان یک ابزار و یا به عنوان یک انسان ببینیم که وظیفه داریم نیاز او را برطرف کنیم.

 

وی با بیان اینکه در بحث اخلاق و تجارت این دو نگاه بسیار متفاوت هستند، اظهار کرد: بحث اخلاق در قدرت نظامی هم مطرح است؛ امام خمینی(ره) می‌فرمودند، وقتی اسلحه در دست انسان است انسان در آنجا بیشتر به اخلاق احتیاج دارد. یا در مسئله اخلاق و امنیت، آیا ما وظیفه داریم به دلیل امنیت تمام اصول اخلاقی را زیر پا بگذاریم؟ و هر نوع تجسسی را در مورد افراد جایز بدانیم؟

 

الله‌بداشتی افزود: این گفته پیامبر اسلام که «به راستی که من برای به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده‌ام» فراموش می‌شود و در این زمان اعتقاداتی که به تنهایی به عمل انسان شکل می‌دهند با ذره‌ای انحراف و همراه با تکبر و حس غلبه‌جویی و اخلاق زشتی که در انسان ظهور پیدا می‌کند موجب می‌شود با بسم الله الرحمن الرحیم سر ببرند. این درحالی است که خداوند حتی در مورد دشمن نیز توصیه‌هایی دارد و می‌فرماید حتی در مورد دشمن خود نیز باید عدالت پیشه کنید. 

 

استاد پژوهشکده اندیشه دینی معاصر اضافه کرد: اگر اخلاق از مجموعه اسلام فراموش شود که متاسفانه امروز در آموزه‌های حوزوی و دانشگاهی ما به اخلاق آن‌گونه که باید توجه نمی‌شود، باید منتظر تبعات اجتماعی آن باشیم.

 

وی با بیان اینکه برای حفظ جامعه و رشد آن باید اخلاق عمومی را جدی بگیریم و به اخلاق فردی اکتفا نکنیم، تصریح کرد: برخی از علمای ما در حوزه‌ها اگر خود ذوقی داشتند پنجشنبه‌ها درس اخلاق برپا می‌کردند. اما اینکه اخلاق را در جامعه به عنوان رکنی از ارکان سازندگی اجتماع قرار بدهیم، وجود نداشته و ندارد و تنها در این صورت یعنی سرایت دادن اخلاق به اجتماع است که جامعه به تحول چشمگیری خواهد رسید.