نقش مادر، آموزش عملی و تبیین عقلانی حجاب است

بر اساس آموزه‌های قرآنی و روایی، والدین نقشی کلیدی را در تربیت فرزندان بر عهده دارند و اصول تربیتی و روانشناختی نوین نیز بر این موضوع صحه می‌گذارند. خداوند در آیه ۶ سوره مبارکه تحریم تأکید می‌کند که همگان باید مراقب خود و اعضای خانواده خود باشند «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ، اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید، خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست، نگه دارید.» در مسئله حجاب نیز بر نهادینه‌سازی آن در کودکان و نوجوان و به‌دنبال آن نقش اساسی پدر و مادر همواره تأکید شده است که این نقش را می‌توان از ساحت‌های گوناگون مورد بررسی قرار داد. در همین خصوص، ایکنا چهارمحال‌وبختیاری نخست نظرات یک مدرس حوزه علمیه را جویا شده است سپس در گفت‌وگو با یک روانشناس به ابعاد روانشناختی مسئله پرداخته است.

زهرا حامدی، مدیر مدرسه علمیه فاطمیه(س) شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در تشریح روش‌های مؤثر نهادینه شدن حجاب در کودکان و نوجوانان، اظهار کرد: اگر شیوه‌های تربیتی خانواده منطبق بر اصول و نظام تربیتی باشد، می‌تواند نه‌ تنها در مسئله حجاب بلکه در تمام الزامات و مقوله‌های فردی و اجتماعی افراد کارکرد مؤثری داشته باشد؛ به‌ویژه تربیت عملی دارای بیشترین تأثیر است.

وی ادامه داد: در مقوله حجاب نکته نخست آن است که خانواده فرزند را از بدو کودکی به این نکته توجه دهد که «انسان» است، بنابراین «مسئولیت‌پذیر» و «دارای مسئولیت‌هایی» بر دوش است؛ اگر کودک با مسئله مسئولیت‌شناسی و مسئولیت‌پذیری به‌خوبی آشنا و با معنای آن اخت شود، متوجه خواهد شد که داشتن مسئولیت نتیجه حتمی و غیرقابل اجتناب انسان بودن است؛ بنابراین اگر کودکان از ابتدا مسئول بار بیایند و کودک متوجه مسئولیت دائمی خود شود، کم‌کم به‌دنبال شناخت مسئولیت‌ها و عمل به‌ آن‌ها خواهد بود.

حامدی، قانونمندی را یکی از مسئولیت‌های مهم جامعه انسانی برشمرد و تصریح کرد: قانون الهی بهترین قانون برای انسان‌هاست زیرا خداوند انسان‌ها را خلق کرده و بر خیر و صلاح آنان آگاه است. این قوانین از طریق قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) در اختیار ما قرار گرفته و مکلف به اجرای دقیق این قوانین هستیم.

مدرس حوزه علمیه خواهران استان با تصریح اینکه رعایت حجاب و عفاف یکی از مصادیق قوانین الهی است که همگان موظف به اجرای آن هستند، گفت: در مقوله آموزش و نهادینه‌سازی حجاب در کودکان، مادر نخستین نقش را دارد، در واقع نقش مادر در این خصوص عمل به حجاب و عفاف است؛ برای نمونه زمانی که فرد نامحرم وارد خانه می‌شود‌، رعایت حجاب از جانب مادر یک درس عملی مفید برای فرزند محسوب می‌شود.

تبیین عقلانی حجاب از سوی مادر

حامدی با طرح این پرسش که چرا بسیاری از مادران با وجود داشتن حجاب کامل اسلامی و تقید به پوشش کامل نمی‌توانند دخترانشان را در زمینه حفظ حجاب متقاعد کنند، توضیح داد: این مادران نتوانسته‌اند ارزش و اهمیت و ضرورت حجاب را از سنین کودکی برای دخترانشان تبیین کنند، مادر در کنار تقیدش به حجاب که آموزش عملی به‌شمار می‌رود باید با زبان نرم، مهربان و کودکانه علت عملش را تبیین کند و توضیح دهد و با بزرگ‌تر شدن فرزندش این حس را در او القا کند که حفظ حجاب به‌معنای حفظ شخصیت و کرامت و بُعد انسانی زن است و حجاب سبب مصونیت زن می‌شود. با بزرگتر شدن فرزند، می‌توان این نکته را تبیین کرد که حجاب علاوه بر آنکه سبب مصونیت زن است، مصونیت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... آحاد جامعه را هم به‌دنبال دارد؛ بنابراین در کنار بُعد عملی، نقش تربیتی و تبیین عقلانی حجاب نیز وظیفه مادران است.

این مدرس حوزه علمیه خواهران استان بیان کرد: در کنار نقش عملی و تبیینی مادران در نهادینه‌سازی حجاب و عفاف در کودکان، نباید از نقش الگویی معلمان نیز غافل شد که می‌طلبد معلمان نیز با داشتن سبک زندگی قرآنی در زندگی فردی و اجتماعی، الگوی عملی مناسبی در اختیار دانش‌آموزانشان قرار دهند چرا که دانش‌آموزان به‌ویژه در سنین پایین به‌شدت تحت‌تأثیر رفتار معلم خود هستند و الگو می‌پذیرند.

تأثیر بُعد ولایی پدر در مدیریت حجاب

حامدی نقش پدر را در خصوص حجاب کودکان یادآور شد و تصریح کرد: از حیث روانشناسی گفته می‌شود که نقش پدر در این حوزه کارسازتر است، در واقع زنان در خانواده سربازانی هستند که از مرز حجاب و عفاف و پوشش فرزندان پاسداری می‌کنند و مردان خانواده فرماندهان این مرزها هستند. مرد در این مقوله از بُعد ولایی خود بهره می‌گیرد و با روش‌های عقلانی، تربیتی و تبیینی، حجاب زن و دختر خانواده را مدیریت می‌کند.

این کارشناس دینی غیرت مردانه را عامل مهم تأثیرگذاری نقش پدر در مسئله حجاب و عفاف دختران دانست و افزود: پدر در کنار نقش ولایی و مدیریتی و تامین امنیت برای خانواده، با به‌کارگیری غیرت مردانه تأثیرگذاری خود را تکمیل می‌کند؛ بسیاری از موارد بدحجابی و پوشش نامناسب دختران و زنان حاصل آسیب در غیرت مرد خانواده است. غیرت بدان معناست که پای غیر به حریم شخصی افراد رخنه نکند و اگر دختران و زنان با پوشش نامناسب در انظار ظاهر شوند این اجازه را به اغیار داده‌اند که به حریم شخصی آنان نفوذ کنند.

وی توضیح داد: اگر مادر خانواده در آموزش قانونمندی و مسئولیت‌پذیری به فرزند موفق بوده و توانسته باشد مسئله عفاف و حجاب را برای فرزندش تبیین کند، نقش ولایی پدر نیز در جای خود تأثیرگذار خواهد بود و زنجیره تربیتی سالم در مسئله حجاب و عفاف شکل خواهد گرفت.

حامدی در خصوص اهمیت مسئله حجاب در قرآن کریم، گفت: در یازده آیه شریفه به مسئله حجاب اشاره شده است و هیچ امر واجبی اینچنین دقیق و با جزئیات مورد اشاره قرآن نیست، پیداست که حجاب زنان در پیشگاه الهی دارای اهمیت و عظمت بالایی است و باید مورد توجه قرار گیرد.

چرا رعایت حجاب در جامعه اسلامی کمرنگ است؟

در ادامه، پروین فرج‌زاده، دکترای روانشناسی و مدرس دانشگاه فرهنگیان چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه ناهنجاری‌های رفتاری افراد در بزرگسالی گاه حاصل تعارض گفتار و رفتار والدین بوده است، اظهار کرد: به‌عنوان نمونه مادر ادعا می‌کند که به حجاب معتقد است اما وقتی با فرزندش در خیابان است و از گرمای هوا کلافه می‌شود با لحنی اعتراضی از داشتن حجاب احساس نارضایتی می‌کند و کودک و نوجوان نیز معمولاً به گفتار بهایی نمی‌دهد بلکه دقیقا به این ظرایف رفتاری و تعارضات و دوگانگی‌ها توجه می‌کند و تأثیر می‌پذیرد.

وی ادامه داد: پدر و مادرها باید بدانند در مسئله تربیت فرزندان تنها مبانی و آموزه‌هایی به کودکان منتقل و در آنان نهادینه و ماندگار می‌شوند که در ابتدا باور پدر و مادر باشند و برای آنان ارزشمند و مورد اهمیت باشند که این مهم در مورد تمامی مسائل رفتاری به‌ویژه مباحث دینی و تکالیف شرعی مانند نماز، روزه، حجاب و... مصداق دارد.

فرج‌زاده هماهنگی میان شیوه‌های تربیتی پدر و مادر را نیز مهم ارزیابی کرد و توضیح داد: این بدان معناست که پدر و مادر باید در خصوص سبک و سیاق تربیت فرزندان به توافق برسند و با هم‌افزایی بتوانند مسیر رشد و تعالی فرزند را هموار کنند؛ اگر فرزندان در شیوه تربیتی پدر و مادر شاهد تعارض و اختلاف‌نظر باشند از این شرایط سوءاستفاده می‌کنند و از آنجا که ثباتی نمی‌بینند، به باورهای هیچیک از طرفین بهایی نمی‌دهند. می‌طلبد که در مقوله حجاب و سایر مباحث دینی و عقیدتی نیز پدر و مادر به اتفاق‌نظر برسند و دیدگاه‌های خود را به یکدیگر نزدیک کنند تا سیاست تربیتی واحدی را در پیش گیرند.

این روانشناس تأکید کرد: الگوی کودک تا پیش از ورود به مدرسه، پدر و مادر هستند، کم‌ کم معلمان و دوستان نیز به این جمع اضافه می‌شوند اما بخش اعظم شاکله شخصیتی کودک تا هفت سالگی و عمدتاً از سوی پدر و مادر شکل می‌گیرد، بنابراین پدر و مادرها باید سنگ‌بنای شخصیتی فرزندان را به‌درستی شکل دهند و راه‌های شکل‌گیری شخصیت را به‌شیوه علمی بلد باشند.

فرج‌زاده بیان کرد: به‌عنوان نمونه برای آموزش نماز به فرزند می‌توان از 2 سالگی به‌‌صورت غیرمستقیم، نامحسوس و آرام و عاطفی برخی واژگان را به کودک آموخت تا عبارات نماز را در ذهن داشته باشد و پایه‌های اعتقادی در او قوام بگیرد، یا زمانی‌که کودک قدری بزرگتر شد، پدر و مادر می‌توانند با استفاده از زبان بازی، داستان، تمثیل و... در خصوص حکمت و فواید حجاب با او سخن بگویند؛ در آموزه‌های تربیتی اسلام به این نکات به‌صورت جزئی اشاره شده است، در عین حال می‌توان از شیوه‌های نوین تربیتی نیز بهره گرفت.

این مدرس دانشگاه با اشاره به شیوه‌های نوین تربیتی، تصریح کرد: استفاده از تقویت‌های کلامی، آفرین گفتن به‌ویژه در حضور دیگران و انعکاس رضایت از طریق کلام می‌تواند مؤثر باشد، همچنین مشوق‌ها و تقویت‌کننده‌های مادی در کنار تشویق‌های کلامی عامل نهادینه‌سازی الگوهای رفتاری صحیح در کودکان و نوجوانان است که با بزرگتر شدن‌، کارکرد این عامل‌های تشویقی و تقویتی از میان می‌رود و فرد بالغ بدون نیاز به تذکر و تشویق راه صلاح را تشخیص می‌دهد. اگر این فرایند در زمینه حجاب از کودکی اتفاق بیفتد، حجاب ملکه ذهن کودک و نوجوان می‌شود و در بزرگسالی با افراد بهنجار و قانونمند و متخلق به اخلاق اسلامی در جامعه مواجه خواهیم بود.

فرج‌زاده با مهم ارزیابی کردن خوشایندسازی کار خوب کودک و نوجوان از سوی پدر و مادر، گفت: برای نمونه زمانی که فرزندمان سوره‌ای از قرآن را حفظ می‌کند علاوه بر ابراز خوشحالی و خوشنودی و بیان آن، باید از تشویق‌های مادی نیز استفاده کرد تا این کار خوب برایش خوشایند و خاطره آن ماندگار شود.

دکترای روانشناسی در استان بیان کرد: در واقع، ایمان به یک مسئله‌ دینی و معنوی، ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری را شامل می‌شود که برای پایبندی به یک اصل علاوه بر داشتن اعتقاد و یقین، باید از صمیم قلب آن را باور کرد و احساس خوبی به آن داشت. در غیر این صورت درونی‌سازی و نهادینه کردن مسائل مختلف مذهبی، اخلاقی و... امکان‌پذیر نخواهد بود؛ بنابراین در مسئله حجاب، پدر و مادر باید بتوانند با روش‌های روانشناختی از جمله مشوق‌ها، حس خوشایند و مطلوبی را نسبت به این مقوله در کودک ایجاد کنند تا حجاب تبدیل به یک باور قلبی در کودک شود و کودک با همین نگرش مثبت نسبت به حجاب بزرگ شود تا در بزرگسالی، تحت تاثیر القائات، نگاه دافع در برابر آن نداشته باشد و در مقابلش جبهه نگیرد.

نقش مدرسه در القای الگوهای رفتاری صحیح

وی بیان کرد: مدرسه نیز بعد از خانواده مهم‌ترین نقش را در نهادینه‌سازی الگوهای رفتاری صحیح در کودکان و نوجوانان دارد بنابراین باید به مسئله تعامل خانه و مدرسه بها داد و پدر و مادرها ارتباط مستمر و منظم با معلمان داشته باشند؛ چه بسا پدر و مادرهایی که فرزند را تا رسیدن به سن مدرسه با تمام ظرایف و نکات تربیتی مراقبت می‌کنند اما با ورودش به مدرسه از او غافل می‌شوند و حساسیت و نظارت لازم را در خصوص مراودات فرزندشان در مدرسه و تربیت دینی و... ندارند.

فرج‌زاده گفت: می‌طلبد که پدر و مادرها در کنار تربیت علمی فرزندان به تربیت اخلاقی و دینی نیز اهمیت دهند و در انتخاب مدرسه، دوستان که گاه الگوی فرزندان قرار می‌گیرند، رفت و آمدها، نوع آموزش به‌ویژه آموزش قرآن و مبانی دینی در کنار سایر آموزش‌های ضروری روز مراقبت و مواظبت را داشته باشند و فرزندان را مدیریت کنند.