ظرفیت‌های مغفول‌مانده «حج»؛ دغدغه علمای اسلام
کنگره بین‌المللی «حج؛ جهان اسلام، چالش‌ها و راهکارها» امروز با سخنرانی آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و جمعی دیگر از صاحب‌نظران داخلی و خارجی به صورت مجازی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، کنگره بین‌المللی «حج؛ جهان اسلام، چالش‌ها و راهکارها» امروز چهارشنبه، 30 تیرماه به صورت مجازی با سخنرانی آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه، حجج اسلام والمسلمین سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت، حمید شهریاری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و محمد حسن زمانی، همچنین مولوی نذیر احمد سلامی، عضو مجلس خبرگان رهبری و غلامرضا گودرزی، معاون آموزشی دانشگاه امام صادق(ع)، از ایران و شیخ خالد ملا از رهبران اهل سنت عراق، شیخ ماهر حمود، رئیس تجمع علمای مقاومت لبنان، مولانا عبیدالله خان اعظمی از رهبران اهل سنت هند، دکتر تاراس چرنینکو از روسیه، شیخ حسین الدیهی، معاون دبیرکل حزب الوفاق بحرین، علامه محمدحسین اکبر از پاکستان، حجت‌الاسلام والمسلمین عارف حین واحدی از پاکستان، خانم دکتر دینا سلیمان استاد دانشگاه و مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه اندونزی، حسن قناعت لی از ترکیه و خانم سندس الاسعد، ژورنالیست بحرینی ـ لبنانی برگزار شد.
حجت‌الاسلام حمید شهریاری، دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در این کنگره ضمن قرائت آیه 28 سوره حج که می‌فرماید: «لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ؛ تا شاهد منافع خويش باشند و نام خدا را در روزهاى معلومى بر دام‌هاى زبان بستهاى كه روزى آنان كرده است، ببرند پس از آنها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد»، گفت: ایام حج است و خداوند دستور به اجرای حج در این ایام داده و منافع و شواهدی را برای آن ذکر کرده است. در این روز جمع کثیری از مسلمانان در محل و زمان واحدی گرد هم جمع می‌شوند که عبادتی را در راه خدا انجام دهند. پرسش اول این است که چرا در یک زمان و مکان واحد مسلمانان باید دور هم جمع شوند؟ قرآن می‌فرماید، منافعی در این اجتماع وجود دارد؛ منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و ... .
وی ادامه داد: در این ایام عده زیادی جمع می‌شوند تا از این منافع بهره‌مند شوند و یکی از این منافع هم شناختی است که بین مسلمانان حاصل می‌شود. مسلمانان در مناطق مختلفی زندگی می‌کنند وقتی دور هم جمع می‌شوند هم شناختی ایجاد و این شناخت بیشتر موجب همکاری بین آنها می‌شود.
با اجتماع می‌توانیم اثرات بزرگی را در جهان به عنوان امت رسول الله (ص) ایجاد کنیم
حجت‌الاسلام شهریاری با تأکید بر قدرت‌نمایی این اجتماع عظیم مسلمانان، گفت: وقتی این اجتماع عظیم شکل می‌گیرند نشان می‌دهد ما می‌توانیم با اجتماع در کنار هم اثرات بزرگی را در جهان به عنوان امت رسول الله (ص) ایجاد کنیم. این همکاری می‌تواند در مواجهه با دشمن مشترک اسلام و قرآن به کار مسلمانان بیاید. مسلمانان در کنار هم قدرت‌های کوچک خود را گرد هم می‌آورند و در این گردهمایی بزرگ می‌توانند نشان دهند در مقابل ظالمان قوی هستند.
وی ادامه داد: در قرآن امرشده است که مومنان در مقابل طاغوت مقاومت کنند و نسبت به طاغوت رویگردان باشند. یکی از منافع حج این است که ذکر الهی را در دل و جان و عملمان جاری می‌کنیم و معتقد می‌شویم که در این دنیا غیر از قدرت‌های ظاهری قدرت‌های ملکوتی وجود دارد که اگر اراده کند قدرت‌های ظاهری فرو می‌ریزد و این عالم باطن و ملکوتی دارد که اگر خدا اراده کند تمام این قدرت‌ها زائل خواهدشد.
دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی اضافه کرد: در این ایام است که با قربانی کردن رزق و روزی را برای خودمان تعیین می‌کنیم و نشان می‌دهیم خداوند رزقش را هم بر خود ما می‌گستراند و هم تأکید دارد که سهمی از این رزق را به فقرا عطا کنیم. وقتی مسلمانان دور هم جمع می‌شوند و یک امت واحد را از خود به نمایش می‌گذارند و همه به یک شیطان سنگ می‌زنند نشان می‌دهند مسلمانان می‌توانند در مقابل هر دشمنی ایستادگی کنند.
وی با ابراز تأسف از اینکه امروزه در بسیاری از کشورها مشاهده می‌کنیم که مسلمانان امکان مشارکت در سرنوشت خود را ندارند، گفت: این یک مزیت در نظام اسلامی است که مردم سالاری در آن جریان دارد و نبود این مردمسالاری موجب عقب افتادگی کشورهای اسلامی طی 150 سال اخیر شده است. طی این مدت است که ثروت‌های کشورهای اسلامی توسط غارتگران به یغما رفته است و وابستگی سیاسی دولت‌های برخی از این کشورها موجب دامن زدن به این عقب افتادگی شده است.
حجت‌الاسلام شهریاری ادامه داد: این وابستگی نوعی نابسامانی اقتصادی و اجتماعی در برخی کشورهای اسلامی ایجاد کرده است و ملاحظه می‌کنیم در این کشورها معیشت مردم دچار مشکل شده که همه به دلیل سرکردگی حاکمان این کشورها با امریکا و اسرائیل است.
وی تنها راه مقابله با استکبار را وحدت مسلمانان دانست و گفت: ما با وحدت خودمان و نشان دادن اینکه امت واحده هستیم و خدا، کعبه و کتاب ما یکی است، می‌توانیم مقاومت در برابر نظام سلطه را شکل دهیم. شما می‌بینید که این مقاومت در فلسطین شکل گرفته و توانسته ظرف 12 روز ابهت اسرائیل را بشکند.
تثبیت حکومت سوریه و شکست داعش نشانه ارزشمندی مقاومت
دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در پایان گفت: امروز شاهد اخراج امریکا از افغانستان هستیم، البته سعی می‌کند با گرفتن نائب حاکمیت خود را ادامه دهد. یمنی‌ها با دست خالی با گرسنگی و فقدان امکانات سلامت و کمترین امکانات زیستن هفت سال است که در مقابل همه دنیا ایستادگی کرده‌اند. شکست داعش در عراق هم یکی از توفیقات مقاومت در جهان بوده است. تثبیت حکومت سوریه و شکست داعش نیز یکی دیگر از نشانه‌های ارزشمندی مقاومت است.
مولوی نذیر احمد سلامی عضو مجلس خبرگان رهبری نیز در این کنگره، گفت: حج از ارکان مهم اسلام است که در این حج زائران اعمال، روش و منش مقدس‌ترین بندگان عالم که انبیاء بودند، انجام می‌دهند. انبیاء(ع) بنا به دستور خداوند این اعمال را چنان توأم با اخلاص و تقوا انجام دادند که مورد پسند خداوند قرار گرفت و خداوند مستمر بودن این اعمال را برای آیندگان ترسیم کرد.
جنبه اجتماعی و وحدتی حج مغفول مانده است
وی ادامه داد: این اعمال چنان در دل بندگان مورد محبت قرار گرفته که برای هر مومن یکی از بزرگترین آرزوها توفیق انجام این اعمال است. در این تردید نیست که انجام حج، ثواب بالایی دارد و تردیدی هم نیست که حج از ارکان اسلام است و بهره‌مند شدن از انجام آن اجر عظیمی دارد اما آن چیزی که در حج مغفول مانده جنبه اجتماعی و وحدتی است که تمام ارکان حج به آن اشاره دارند، اما این جنبه مغفول مانده است.
این عضو مجلس خبرنگان رهبری اضافه کرد: جنبه اجتماعی و سیاسی حج مغفول مانده است. خداوند در آیات 27 و 28 سوره حج یکی از اهداف حج را شاهد بودن و اطلاع پیدا کردن از مشکلات امت اسلامی و ارزیابی کردن فرصت‌ها و چالش‌ها و برنامه‌ریزی کردن برای اینکه چگونه از فرصت‌ها استفاده ببریم و چگونه چالش‌ها را به فرصت‌ها تبدیل کنیم که جنبه اجتماعی و سیاسی حج است که مورد غفلت قرار گرفته است.
وی با تأکید بر اینکه ارزیابی کردن فرصت‌ها و چالش‌های کشورهای اسلامی بین زائران از اهمیت خاصی برخوردار است، گفت: اگر نگاهی به ظرفیت‌های امت اسلامی بیندازیم می‌بینیم امت اسلامی بیش از هر ملل دیگری از توانمندی‌های مختلف بهره‌مند است، اما می‌بینیم وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن از همه امت‌ها پایین‌تر است. اگر امت اسلامی توجهی به جنبه‌های اجتماعی و سیاسی حج می‌داشت وضعیت غیر از این بود که امروز با آن مواجه هستیم.
مولوی احمد سلامی به ظرفیت‌های معنوی مسلمانان مثل ایمان، قرآن و اسلام که در صدر اسلام موجب شد در کوتاه‌ترین مدت ممکن اسلام را به اطراف جهان گسترش دهند و ظرفیت‌های مادی مثل جمعیت، موقعیت جغرافیایی و منابع نفتی و گازی اشاره کرد و گفت: اگر این ظرفیت‌ها در پیشبرد اهداف سیاسی مورد استفاده قرار گیرند برای پیشرفت امت اسلامی مساعد خواهد بود.
وی ادامه داد: در قرن دهم هجری در بسیاری کشورها حکومت‌هایی با ذهنیت اسلامی وجود داشت و زمینه فراهم شده بود که اگر دعوت گران اتحاد اندکی زحمت به خود می‌دادند وحدت ایجاد می‌شد که دشمن میان عثمانی‌ها و اعراب بر مبنای قومیت و مذهبی و ...تفرقه ایجاد کرد و قدرت سلاطین مغول را از بین برد تا اتحاد ایجاد نشود.
ای کاش از ظرفیت‌های جهان اسلام در سایه خرد جمعی استفاده بهینه می‌شد
این عضو مجلس خبرگان رهبری در پایان استفاده نکردن از ظرفیت‌های جهان اسلام یا در اختیار دشمنان قرار دادن این‌ها را گناهی اجتماعی و غیر قابل بخشش عنوان کرد و گفت: علامه اقبال می‌گوید خداوند متعال از گناهان اجتماعی می‌گذرد اما گناه جمعی هرگز مورد عفو قرار نخواهد گرفت؛ ای کاش از ظرفیت‌های جهان اسلام در سایه خرد جمعی استفاده بهینه می‌شد.
پیشرانی حج در تحولات آینده جهان اسلام
غلامرضا گودرزی، معاون دانشگاه امام صادق (ع) نیز سخنرانی خود را به موضوع «پیشرانی حج در تحولات آینده جهان اسلام» اختصاص داد و گفت: برگزاری مراسم حج با ابعادی و مؤلفه‌هایی که دارد، در جهان اسلام ایجاد اعتماد به نفس می‌کند.
وی ادامه داد: اینکه یک اندیشه‌ای بتواند میلیون‌ها نفر را در یک ساعت و روز مشخص با اعمال و رفتار مشخص سازماندهی کند، یک مدیریت اندیشه‌ای را نشان می‌دهد؛ یعنی این اندیشه توان مدیریت کردن جوامع و توان جامعه‌سازی را دارد.
گودرزی اندیشه‌ای که توان مدیریت حج را با ابعاد اشاره شده داشته باشد، توانمند در دادن اعتماد به نفس به افراد خودش دانست و گفت: اعتماد به نفس نخستین کلید حل مشکلات است.
وی ادامه داد: ظرفیت حج، یک ظرفیت گفتمانی ایجاد می‌کند که نخبگان جهان اسلام بتوانند کنار اعمال و مناسکی که به جا می‌آورند، با گفتمان‌های متفاوت مسائل جهان اسلام را بررسی کنند، به دنبال راهکار باشند و راهکارهای مناسب را شناسایی و در اختیار مردم و رهبران قرار بدهند. این ظرفیت گفتمانی نخبگان در حج، خود پیشران دیگری برای مدیریت تحولات آینده است.
معاون دانشگاه امام صادق (ع) خاطرنشان کرد: جنس تحولات جهان اسلام در دو دسته قابل جمع‌بندی است؛ یکی تحولات سخت‌افزاری و فن‌آوری که در سطح جهان اتفاق می‌افتد و جهان اسلام را هم تحت تأثیر خود قرار می‌دهد که اتفاقاً از این محضر حج، می‌تواند یک فرصت باشد برای اینکه بعضی از فناوری‌ها را در ایام حج هم به کار ببریم و اثرات آن را هم ببینیم و انتقال فناوری در این حوزه شکل گیرد.
وی که بر بعد نرم‌افزاری تحولات جهان اسلام تأکید بیشتری داشت اظهار کرد: در بعد نرم‌افزاری اگر قبول کردیم که یکی از مشکلات آینده همه جوامع به ویژه جهان اسلام اثرات فناوری‌های نرم، یا به تعبیری فناوری‌های هویت‌ساز بر جوامع است؛ یا مشکلاتی که مردم در موضوع ذهن و فکرشان برایشان اتفاق می‌افتد، حج این توان را دارد که بتواند در ابعاد فناورانه و چه فناوری سخت و چه فناوری نرم و با تأکید بر فناوری نرم مشکلات را رصد و پایش کند و برای آنها راهکار بدهد.
وی به وجود آمدن این تحولات نرم را از سه طریق میسر دانست و گفت: از طریق گفتمان نخبگان، از طریق گفتمان حاکمان و از طریق مراوده مردم و حجاجی که در حج هستند یا افرادی که در حج مرتبط هستند، ممکن است این اتفاق بیفتد.
گودرزی در خصوص پیشرانی حج درباره تحولات آینده جهان اسلام توضیح داد: ابعاد سیاسی حج بسیار مهم است؛ در حج ابعاد و مؤلفه‌های سیاسی هم مهم است، مانند موضوع برائت از مشرکین، فلسطین، جهان اسلام، همین موضوع کرونا در جهان اسلام و مسائل دیگر؛ حج این توان را دارد که نه تنها گفتمان‌سازی کند، بلکه راهکار تولید و به استقرار و اجرای راهکارها در سطح جهان اسلام کمک کند تا این مشکلات حل شوند.
وی حج را دارای ظرفیت بالای انگیزشی عنوان کرد و گفت: در سطح جهان اسلام بسیاری از مردم انگیزه دارند که در حج شرکت کنند؛ تشرف به مسجدالحرام و مدینه منوره و تنفس در آن فضا، به ما امکان می‌دهد که انسان‌سازی کنیم؛ یکی از ظرفیت‌های حج انسان‌سازی است؛ آثار و برکات روحی و معنوی که حج در افراد ایجاد می‌کند، باعث می‌شود شما یک توان بالای پرورش داشته باشید.
معاون دانشگاه امام صادق(ع) افزود: در نگاه دینی ما هم تزکیه و هم تربیت لازم است؛ حج فضا و صحنه‌ای است که در آن صحنه انسان‌ها هم تزکیه می‌شوند، هم تعلیم می‌بینند که این باعث می‌شود استعدادهای آنها رشد کند و تقویت شود؛ برای حل مشکلات آتی جهان اسلام، کنار بحث‌های فناورانه و انگیزشی نیاز به انسان‌های معتقد و دارای اراده داریم؛ حج ظرفیت تولید چنین انسان‌هایی را دارد.
وی افزود: اگر ما تمدن را در یک نگاه کلان، پاسخ به سئوالات کلیدی انسان‌ها دانستیم، تمدن یا حداقل بخش فناوری نرم تمدن و بخش نرم‌افزاری تمدن را هویت‌سازی دانستیم که این هویت‌سازی خود را در سبک زندگی افراد و در تعاملات افراد و در اندیشه افراد نشان می‌دهد؛ اگر این را شما حداقل به عنوان مؤلفه نرم تمدن معرفی کردید، حج این ظرفیت بالا را دارد که بتواند در مسلمانان یک هویت متمایز تشکیل دهد و اگر شما موفق شدید که یک هویت متمایز برای مسلمانان تعریف کنید، این هویت متمایز به معنی دقیق و عالمانه کلمه است، این تمایز لزوماً به معنای برتری نیست؛ شاید تقوا ویژگی مهم این حرکت باشد.
4 شرط هویت‌سازی حج
گودرزی حج را به شرط رعایت چهار مطلب دارای ظرفیت هویت‌سازی عنوان کرد و گفت: نخست اینکه فرآیند حج را تنها یک مراسم ساده در ماه ذی‌الحجه نبینیم؛ فرآیند حج فرآیندی است که در طول سال تداوم دارد و نخبگان باید در طول سال گفت‌وگو کنند و مردم توجه کنند، ثمره و میوه آن را در ایام حج بچینند.حج در همه ابعاد و مؤلفه‌های خود دقیق و عملیاتی دیده شود؛ اثربخش دیده شود، هم در بعد معنوی، هم در بعد رفتاری، هم در بعد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن اثربخش دیده شود.
وی در بیان نکته سوم گفت: ابعاد اقتصادی حج به خاطر درگیری کل جهان اسلام با مشکلات اقتصادی باید مورد توجه باشد؛ حج فرصتی است که می‌تواند توازنی اقتصادی بین جهان اسلام برقرار کند؛ و این توازن خود می‌تواند مفید باشد و در ابعادی که قبلاً اشاره شد تأثیر بگذارد.
گودرزی نکته چهارم را اینگونه بیان کرد که حج باید نشانه وحدت جهان اسلام باشد؛ هر چیزی که در حج وحدت جهان اسلام را به هم بزند، می‌تواند به ظرفیت تمدنی خود ضربه بزند؛ منتها این وحدتی را که اشاره می‌کنیم، از سوی دیگر نباید به شکل منفعل دیده شود؛ وحدت فعال، وحدت پیرامون پیامبری واحد، کتابی واحد، قبله‌ای واحد، مسائلی واحد، آینده‌ای واحد و سرنوشتی واحد باشد.
وی در پایان گفت: این واحد بودن به معنای یکسان بودن نیست، بلکه به معنای همسو بودن است؛ جهان اسلام باید تمرین همسویی، تمرین کار مشارکتی، تمرین همفکری و تمرین هم افزایی کند و حج یک صحنه خوب برای این تمرین و فرصتی مغتنم برای این کار است.
نقش منافع امت در تشریع حج
حجت‌الاسلام محمدحسن زمانی، مسئول دفتر امور سیاسی و اجتماعی حوزه‌های علمیه کشور نیز در کنگره بین‌المللی «حج؛ جهان اسلام، چالش‌ها و راهکارها» به موضوع نقش منافع امت در تشریح حج اشاره کرد و گفت: حج از بزرگترین و جامع‌ترین مناسک دین اسلام است. حج از سه رکن عقیدتی توحید، نبوت، معاد و بسیاری از عبادات مانند نماز، روزه، انفاق، جهاد و امر به معروف و نهی از منکر تشکیل شده است. در نتیجه عبادتی است که بسیاری از احکام اسلامی را در خود جا داده است.
وی درباره ابعاد مختلف حج اظهار داشت: در بعد توحید، حاجی از ابتدای مناسک ندا می‌دهد: «لبیک اللهم لبیک لبیک لا شریک لک لبیک»، در بعد نبوت نیز سخن از مقام ابراهیم است، در بعد معاد نیز لباس احرامی که فرد محرم به تن می‌کند، مانند لباس انسان در زمانی است که در قیامت از قبر خارج می‌شود و به سمت محشر می‌رود.
مسئول دفتر امور سیاسی و اجتماعی حوزه‌های علمیه کشور، درباره شباهت‌های حج به اعمالی مانند نماز، روزه، پرداخت انفاق و خمس و زکات اشاره کرد و گفت: حجاج در هنگام رمی جمرات در حال مقابله با شیطان و تمام برنامه‌های شیطانی برای گمراه کردن انسان هستند. بنابر این حج از جمله جامع‌ترین مناسک اسلامی است.
وی در بیان اهداف شارع از حج گفت: راهی برای کشف مقاصد شریعت در تمامی عبادات و مناسک وجود ندارد؛ انسان به تنهایی نمی‌تواند مقاصد شریعت را در همه امور عبادی کشف کند، بلکه نیازمند آیات قرآنی و احادیث شریفه است که به بیان مقاصد شریعت می‌پردازند.
حجت‌الاسلام زمانی با استفاده از آیات قرآن، چهار منفعت موجود برای مردم در حج را اینگونه برشمرد: فایده نخست اینکه در تشریع حج عمق یافتن در عبودیت و یاد خدا در همه اوقات و زمان‌ها وجود دارد. فایده دوم هدایت انسان است؛ خداوند اراده کرده است که کعبه را به عنوان اصلی‌ترین مرکز برای انتشار هدایت قرار دهد. بر امت اسلامی واجب است که مکه و مسجدالحرام و حج را به عنوان اصلی‌ترین مرکز برای انتشار هدایت و تبیین معارف اسلامی و الهی در تمام کره خاکی قرار دهند. این امر بر تمامی حجاج، علما و به ویژه مسئولان حج واجب است که البته مسئولان فعلی حج تنها انتشار وهابیت را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
مسئول دفتر امور سیاسی و اجتماعی حوزه‌های علمیه کشور ادامه داد: فایده سوم انفاق است. ذبح یکی از منافع حج است. حجاج هم باید خود از قربانی بخورند و هم به فقرا انفاق کنند. تفاوتی بین فقرایی که در مکه وجود دارند یا فقرایی که در دیگر کشورهای اسلامی هستند، نیست؛ بنابراین یکی از واجبات بر حجاج و مسئولان حج و علما این است که راه‌های کمک به فقرا و انفاق را در همه کشورهای اسلامی بیابند.
وی در بیان فایده چهارم حج گفت: ایجاد وحدت میان امت اسلامی و تحقق عدالت و عدم تبعیض میان عرب و عجم یا سیاه و سفید یا فقیر و ثروتمند از دیگر فواید حج است. تحقق وحدت میان تمامی امت اسلامی و حجاج یک از فوائد حج است.از این رو است که خداوند لباس حجاج در ایام حج را یک دست و با یک رنگ قرار داد تا میان مسئول و غیر مسئول و ثروتمند و فقیر تفاوتی نباشد. بنابراین یکی از منافع تحقق وحدت میان تمامی مذاهب گوناگون اسلامی و میان تمامی کشورهای اسلامی است که مانند امت واحدی یک رنگ شود و گویی بنایی آهنین هستند.
حجت‌الاسلام زمانی تصریح کرد: متأسفانه نه تنها وحدت محقق نشده است بلکه مسئولان حج در عربستان سعودی تلاش می‌کنند تا میان مسلمانان تفرقه بیندازند و میان مذاهب اسلامی اختلاف به وجود بیاورند. آنان شافعی‌ها و شیعه و صوفیه را تکفیر می‌کنند در حالی که بیش از نیم میلیارد نفر از مسلمانان صوفی هستند. چگونه ایشان را تکفیر می‌کنند و بدعت گذار می‌دانند؟ متأسفانه منافعی که باید در حج وجود داشته باشد، زائل شده و حج، مرکزی برای تفرقه شده است.
انتهای پیام
