بهشت زهرا(س)؛ از خط قرمزها تا درآمدها + فیلم

سازمان بهشت حضرت زهرا(سلام‌الله علیها)، تنها آرامستان فعال شهر تهران، یکی از سازمان‌های خدماتی و تحت پوشش حوزه معاونت خدمات شهری شهرداری تهران است که با وجود اساسنامه و آیین‌نامه‌های مالی و اداری مصوب، با نظارت هیئت‌مدیره‌ای مرکب از مدیران شهرداری تهران و به ریاست معاون خدمات شهری شهرداری به‌صورت بازرگانی اداره می‌شود.

بهشت حضرت زهرا(س) ابتدا ۳۱۴ هکتار وسعت داشت که در سال ۱۳۷۶ بخش شمالی به مساحت ۱۱۰ هکتار و در سال ۱۳۸۷ بخش شرقی به مساحت ۱۶۰ هکتار خریداری و به آن اضافه شد. در حال حاضر در بهشت حضرت زهرا(س) بالغ بر یک میلیون و ششصد هزار متوفی مدفون است که از تاریخ دفن اولین متوفی در آن بیش از 50 سال می‌گذرد. تدفین پیکر مطهر شهیدان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در قطعات شهدا، وضعیت این آرامستان را به عنوان بزرگترین گلزار شهدای جهان اسلام متمایز کرده و این سازمان به مکانی مقدس در باور‌ها و فرهنگ مردم قدرشناس تهران و ایران تبدیل شده است.

امروز بهشت حضرت زهرا(س) از رهگذر رایحه دل‌انگیز شهیدان سرافراز و فضای روحانی آستان مقدس امام شهیدان و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی(ره)، در فرهنگ ملت ایران جایگاهی عظیم یافته است. همچنین، روند رو به رشد شهرنشینی و توسعه تهران به کلان‌شهر چند میلیونی و وجود تنها یک آرامستان در این شهر اهمیت این سازمان را در برنامه‌ریزی‌های شهری دوچندان کرده است.

از طرفی سازمان بهشت حضرت زهرا(س) به دلیل عدم اختصاص هرگونه بودجه‌ای از سوی شهرداری و سایر سازمان‌ها و نهاد‌ها و استقلال مالی، ملزم به ایجاد راهکار‌هایی مناسب برای ایجاد درآمد است؛ لذا پس از اخذ مجوز قانونی از محل فروش قبور در قطعات خصوصی و مقابر خانوادگی و انجام بخشی از فعالیت‌های بازرگانی شامل فروش گل و اجاره غرفه‌ها درآمد‌ لازم را کسب می‌کند. این نکته لازم به ذکر است که در دوره مدیریت شهری جدید در بهشت حضرت زهرا(س) هیچ گونه پیش فروش قبری صورت نگرفته است و قبور صرفا به خانواده هایی که متوفی دارند فروخته می‌شود.

تنها آرامستان بزرگ تهران هر روز میزبان خانواده‌هایی است که می‌خواهند عزیز خود را به آغوش خاک بسپارند. بهشت حضرت زهرا(س) خارج از روال معمول و مرسوم، ماجرا‌ها و موضوعات خاص مبتلا به خود را دارد و به همین بهانه ایکنا به سراغ سعید غضنفری، مدیرعامل سازمان بهشت حضرت زهرا(س) و شهردار حرم مطهر امام خمینی(ره)، رفته است تا پاسخ سؤالات و ابهاماتی را در خصوص این سازمان دریافت کند.

در بخش نخست این گفت‌وگو به عملکرد این سازمان در ایام شیوع کرونا و چگونگی تبدیل شدن بهشت حضرت زهرا(س) به محفلی برای حیات مؤمنانه شبانه در ماه مبارک رمضان و ... پرداخته شد و در ادامه بخش دوم و پایانی این گفت‌وگوی مفصل را مشاهده می‌کنید و می‌خوانید.

ایکنا - معمولاً مجموعه‌هایی که درآمد بالایی دارند زمینه فساد در آن‌ها فراهم می‌شود. چه اقداماتی را برای مبارزه با فساد در سازمان بهشت حضرت زهرا(س) انجام دادید؟

ما هر درآمدی که در سازمان بهشت حضرت زهرا(س) کسب کنیم اولویت هزینه کردن آن درون خود سازمان و برای رفاه مردم و آرامش آنان است. مردمی که به این سازمان مراجعه می‌کنند ایاب و ذهابشان با ماشین‌های برقی انجام می‌شود که نیروهای سازمان این خدمت را انجام می‌دهند و بسیاری از خدمات دیگر را ارائه می‌کنیم که نیروهای مخصوص خود را دارد.

نزدیک به ۵۵۰ نفر کارمند مستقیم این سازمان هستند که از ما حقوق دریافت می‌کنند و حدود ۲ هزار نفر کارکنانی هستند که به واسطه پیمانکار در این سازمان انجام وظیفه می‌کنند؛ برای مثال از کارگر سرویس بهداشتی گرفته تا نیروهای خدمه میز و صندلی و مداحانی که در سازمان مستقر هستند.

در نتیجه، معیشت دو هزار و ۵۵۰ نفری که در سازمان کار می‌کنند باید تأمین شود. پس درآمد سازمان صرف هزینه‌هایش و بخشی هم صرف توسعه بهشت حضرت زهرا(س) می‌شود. اکنون در سازمان ظرفیتی را ایجاد کرده‌ایم تا طی ۵ سال آینده بتوانیم خدمات‌رسان خانواده متوفیان باشیم.

ایکنا‌ - آرامستان‌های جدید زیر نظر سازمان بهشت حضرت زهرا(س) هستند؟

بله، قطعاً زیر نظر ما هستند؛ شهرداری تهران یک مجموعه به نام سازمان بهشت حضرت زهرا(س) دارد که متولی آرامستان‌های شهر تهران است و اگر قرار باشد مکان جدیدی هم در زمین و جغرافیای شهرداری تهران ایجاد شود، متولی آن سازمان بهشت حضرت زهرا(س) است.

ایکنا - پیمانکارانی که با سازمان بهشت حضرت زهرا(س) چه در حوزه سنگ و چه در حوزه خدمات همکاری می‌کنند چگونه انتخاب می‌شوند؟

بخشی از وظایف سازمان برون‌سپاری می‌شود؛ یعنی سازمان از ظرفیت‌های بخش خصوصی استفاده کرده و نیز برخی از امور آن مانند غرفه‌هایی را که درون سازمان است یا فضاهای خدماتی را از طریق مناقصه یا مزایده واگذار می‌کند. روند مناقصه یا مزایده نیز بدین صورت است که ما فراخوانی را در روزنامه رسمی چاپ می‌کنیم تا بتوانیم مراجعه حداکثری داشته باشیم و فرد یا گروهی که بتواند قیمت کارشناسی‌شده را، که مدنظر دوستان ما در واحدهای فنی و رسیدگی است، پرداخت کند برنده مناقصه خواهد شد و می‌تواند با رعایت قواعد و ضوابط دستورالعمل‌های سازمان بهشت حضرت زهرا(س)، کسب درآمد کند.

ما در برگه‌هایی که هنگام ورود در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهیم، اعلام می‌کنیم که برای تهیه احتیاجات امور متوفی خود به مکان‌های مشخص‌شده که در برگه تحویلی مشخص شده، مراجعه کنند، منتها برخی از خانواده‌ها علی‌رغم این اطلاع‌رسانی به واسطه بی توجهی‌ها، در دام افراد سودجو می‌افتند. متأسفانه سازمان از آدم‌های سودجو خالی نیست و این افراد همیشه در جمعیت حضور دارند و ممکن است باعث گمراه کردن خانواده‌ها شوند.

برای حل این معضل، شهرداری تهران و سازمان بهشت حضرت زهرا(س) از سالیان دور تدابیر خوبی را اندیشیده‌اند و عده‌ای از پرسنل سازمان به نام مباشر را در کنار خانواده‌ها قرار دادند که از لحظه ورود خانواده داغدار تا لحظه تدفین عزیزشان کنار آن‌ها هستند و حتی خانواده متوفی را به زحمت نمی‌اندازند و برای تهیه فیش، طی کردن مراحل اداری، گرفتن قبض و دریافت پیکر از سالن تطهیر اقدام می‌کنند.

ایده استفاده از مباشر تا حد فراوانی سودجویی دلالان را خنثی می‌کند، منتها گه‌گاه خانواده‌ها بدون اطلاع از این فرایند به محل‌های اعلام‌شده مراجعه نمی‌کنند و به مراکز دیگر سنگ سفارش می‌دهند که طول و عرض و ابعاد و ارتفاعش با دستورالعمل سازمان بهشت حضرت زهرا(س) سنخیتی ندارد و گاهی همین بی‌اطلاعی ما را دچار مشکل می‌کند.

همیشه سازمان بهشت حضرت زهرا(س) را با فروشگاه شهروند مقایسه می‌کنم و می‌گویم فردی که به فروشگاه شهروند مراجعه می‌کند پول و بُن هدیه داخل جیب خود دارد و صندوق عقب خودروی خود را پر می‌کند و خوش و خرم به منزل بازمی‌گردد، اما در سازمان بهشت حضرت زهرا(س) با افرادی مواجه هستیم که عزیزان خود را سوار ماشین حمل جنازه می‌کنند و او را به سازمان ما تحویل می‌دهند و دست خالی برمی‌گردند. چگونه می‌توانیم با این مخاطب گفت‌وگو کنیم تا بتوانیم سازمان را از منظره آشفته سنگ‌های غیراستاندارد، که میلیون‌ها تومان برای تهیه آنها پرداخت شده است، نجات دهیم؟ به هر حال ما مکلف به جمع کردن این سنگ‌ها و تذکر به خانواده‌های داغدار هستیم.

البته این کار شدنی است و باید با استفاده از گفت‌وگوی اقناعی با خانواده‌ها ارتباط برقرار کنیم تا این مشکل برطرف شود. واقعاً در شأن آرامستان مؤمنان نیست که تصویر خانم‌های مؤمن را به شکل کشف حجاب و بی‌حجاب روی سنگ‌های قبر حکاکی کنند. اگر به آرامستان‌های سایر ادیان توحیدی مراجعه کنید، مشاهده خواهید کرد که بر روی سنگ قبر متوفی نمادی از آن دین حکاکی شده است.

در حال حاضر در برخی از قطعات سازمان کسانی مدفون هستند که اگر در شرح حال زندگی‌شان را مطالعه کنید، به عظمت آن‌ها پی خواهید برد. برای مثال در قطعه 96 سازمان مرحوم محمدعلی فشندی مدفون هستند؛ ایشان غریب به 6 مرتبه محضر حضرت ولی‌عصر(عج) مشرف شدند. بعد در همین قطعه و 10 قبر آن‌طرف‌تر تصویر نامتعارفی از بانوی مؤمنی را مشاهده می‌کنید که در حیات خود متشرع به برخی از اصول دین بود و متأسفانه در نهایت کج‌سلیقگی یا غفلت خانواده، کتیبه بی‌حجاب نصب شده است.

به هر حال ما به عنوان شیعیان اهل بیت(ع) زیر پرچم جمهوری اسلامی و با رعایت همه موازین شرعی مکلفیم که خانواده‌ها را از این کار برحذر کنیم یا اگر غفلتی کردند به آن‌ها تذکر دهیم و این موضوع را ساماندهی کنیم، چون این اتفاق پسندیده نیست. البته این اتفاقات خیلی محدود است و از روزی که تذکر داده‌ایم خیلی از خانواده‌ها با روی گشاده پذیرفته‌اند.

ایکنا - چه اقداماتی را برای نگهداری از قبور مطهر شهدا و پاسداشت خانواده این عزیزان انجام دادید؟

اگر خدا به کار ما برکت داده است، حتماً به دلیل هم‌جواری با 30 هزار شهیدی است که در این گلزار شریف آرمیده‌اند. من گه‌گاه آخر شب‌ها به محضر این عزیزان پناه می‌برم و از آنان کمک می‌طلبم تا بتوانم با قوت و بدون منت به مراجعان این سازمان و گلزار شهدا خدمت کنم.

اولین قدم ما این بوده است که فارغ از نواحی چهارگانه‌ای که درون سازمان داریم، مدیریت گلزار شهدا را به شکل مستقل در درون قطعات گلزار ایجاد کردیم و از هر معاونت(خدمات شهری، فنی و عمرانی، پشتیبانی و تدارکات) یک نفر نیروی معین به آن‌ها دادیم که بتواند فضای گلزار را ساماندهی کند و به سرعت به خانواده‌های شهدا خدمت برساند.

ما هر هفته با مادران و خانواده‌های شهدا دیدار می‌کنیم و میز خادمی را درون گلزار شهدا تعبیه کردیم تا گاهی شب‌های جمعه به همراه معاونان و مدیران دیگر ملاقات مردمی داشته باشیم و این امر سبب شد تا از نزدیک کم و کاستی‌های گلزار را مشاهده کنیم. مشارکت خانواده‌های شهدا در برنامه‌های فرهنگی و برپایی ایستگاه‌های صلواتی جزو برنامه‌های سازمان است و شب‌های قدر نقطه طلایی این برنامه‌های فرهنگی محسوب می‌شود و در این شب‌های پربرکت خیل عظیمی از جمعیت، بدون آنکه فراخوانی داده یا کارت دعوتی صادر شود، به واسطه نور شهدای آرمیده در گلزار حضور دارند.

در حال حاضر شب‌های جمعه برای مادران شهدا وسیله ایاب و ذهاب فراهم می‌شود که آن‌ها را برای زیارت اولادشان به سازمان می‌رساند. برای خانواده‌های شهدای فاطمیون، که اکثراً مجاور ما هستند، نیز وسیله ایاب و ذهاب مهیا کردیم. اگر اقدامی در سازمان صورت گرفته، حتماً به واسطه نگاه و مدد شهدایی است که در جوار این سازمان آرمیده‌اند.

ایکنا - برای فرزندان عزیزانی که در سالن عروجیان تغسیل و تطهیر متوفیان را انجام می‌دهند، چه فعالیت‌هایی انجام شده است تا به والدین خود به واسطه شغلشان افتخار کنند؟

حضور چهره‌های شاخص ورزشی و سینمایی در کنار این عزیزان و در سالن باعث شده است که هم آن‌ها به سختی شغل همکاران ما واقف شوند و هم همکاران مطلع شوند که فاصله اجتماعی جدی با فردی ندارند که با توانایی خود و کمک رسانه توانسته است به عنوان چهره شاخصی مطرح شود.

در این مدت چهره‌های ورزشی از آقای عابد‌زاده گرفته تا دوستان سینمایی مانند خانم چرخنده در بین برادران و خواهران ما حاضر شدند و انس معنوی گرفتند و الان دوباره اعلام آمادگی کرده‌اند که یک روز دیگر در کنار عزیزانی باشند که در سالن عروجیان مشغول فعالیت هستند و به امور شرعی مؤمنان رسیدگی کنند. همین‌جا دعوت می‌کنم کسانی که در سطح اجتماعی بالایی قرار دارند و می‌توانند کنار همکاران ما قرار بگیرند، به سازمان تشریف بیاورند و داوطلبانه همکاری کنند. این کار سبب یاد مرگ و معاد و مرگ با آگاهی می‌شود و می‌تواند برای این عزیزان آورده معنوی داشته باشد و به منزلت اجتماعی همکارانمان کمک کند.

فارغ از خطوط سیاسی و گرایش‌های متفاوتی که در کشور وجود دارد، وظیفه ما رسیدگی به امور شرعی مؤمنان است و فارغ از هر جریان و تعلق سیاسی برای من غضنفری به عنوان خادم مردم اصلاً فضای سیاسی معنی ندارد، چراکه در نقطه انتهایی زندگی مؤمنانی قرار داریم که جسم بی‌جانشان را تحویل می‌گیریم و باید میزبان خوبی برای آنان از لحظه دریافت پیکر تا سپردن به خاک باشیم. به یاد دارم در روزهای اولی که از سازمان می‌خواستم به سمت منزل حرکت کنم، قبل از رفتن به خانه، ابتدا به سردخانه می‌رفتم و کنار پیکر مؤمنان چنددقیقه‌ای روضه می‌خواندم و گه‌گاه معاونان هم می‌آمدند. بعد از مدتی به این فکر افتادم که نهایتاً 15 دقیقه برای مردگان قبل از رفتن به خانه روضه بخوانم. نفس کار به این دلیل بود که این 24 ساعتی که پیکر مؤمنان در این سردخانه حضور دارد و منتظر این هستند تا خانواده‌های آن‌ها بیایند و کارهایشان را انجام دهند تا مراسم تدفینشان تمام شود واقعاً چه بهره‌ای می‌برند.

بر همین اساس و با طرح این سوال، کل فضای سردخانه برادران و خواهران را مجهز به بلندگو کردیم و 24 ساعته بر پیکر مؤمنان و پیکر بی‌جان انسانی که به دست ما به امانت سپرده شده است قرآن، زیارت عاشورا، دعای کمیل و دعای مشلول خوانده می‌شود و حتماً نور این ادعیه به پیکر این عزیزان خواهد رسید و به جسم بی‌جان آنان آرامش می‌دهد. به‌طور دقیق باید گفت که شب اول قبر متوفی از لحظه ارتحال اوست نه از لحظه دفنش. اینجاست که باید به فکر متوفی باشیم و خودمان را در همه زوایا میزبان او و خانواده‌‌اش بدانیم.

ایکنا - برای زیباسازی قطعات و نصب تابلوهای راهنما چه اقداماتی را انجام دادید؟

ما 25 هزار گل لاله را در شب عید در محوطه سازمان کاشتیم. در ورودی باب الزهرا در ابتدای بلوار سلام، که منتهی به حرم حضرت امام خمینی(ره) می‌شود، فرش گل 110 متری بی‌نظیری را در شب عید پهن کردیم که مورد استقبال و توجه شهروندان قرار گرفت و منظره زیبایی را به سازمان بخشید.

یکی از مکان‌هایی که در ایام سیزده‌بدر(روز طبیعت) خیلی مورد استقبال شهروندان تهرانی قرار می‌گیرد، سازمان بهشت حضرت زهرا(س) است و علت آن نیز فضای سبز و پوشش گیاهی‌اش است و همکاران زحمتکش من در حوزه خدمات شهری سعی کرده‌اند که این سازمان را در ادوار مختلف به بهترین شکل اداره کنند.

البته ایراد این است که مردم به دلیل تعلقی که به متوفی خود دارند درختچه‌هایی را بر مزار متوفی خود می‌کارند که به واسطه عدم شناختشان به آب و خاک اینجا، خیلی زود از بین می‌رود و گلایه‌مند می‌شوند که چرا شما رسیدگی نکردید. اگر حتی 24 ساعته به درختچه یا گیاهی که مردم ناآگاهانه بر سر مزار متوفی خود می‌کارند رسیدگی کنیم، چیزی از آن گیاه باقی نمی‌ماند، چون با توجه به آب و خاک اینجا کاشته نشده است. به همین منظور دوستان ما شماره‌ای را اعلام کردند که عزیزان می‌توانند با حوزه تخصصی محیط ‌زیست و خدمات شهری تماس و از آنان مشورت بگیرند تا خدای نکرده دچار مشکل نشوند.

در مورد موضوعات عمرانی هم این سازمان هرچه فعالیت عمرانی انجام دهد باز هم کم است. فارغ از قبوری که آماده و بهسازی می‌کنیم، بهسازی معابر را هم انجام می‌دهیم و پل‌هایی را که بابت عبور خانواده‌ها در بین جداول و قطعات آرامستان هستند احیا می‌کنیم. همچنین، رمپ‌هایی برای معلولان و جانبازان نصب و سرویس بهداشتی‌ احداث کرده‌ایم و بیش از ۳۰ هزار متر پارکینگ را در شب عید به مساحت پارکینگ‌های بهشت حضرت زهرا(س) اضافه کردیم.

علاوه بر این، با خط‌کشی‌هایی صحیح به پارک درست خودرو و کاهش ترافیک کمک کردیم. فارغ از فضای بصری و تابلوهای آگهی‌نما و پرتابلی که وجود دارد، اولین تابلوی روان یا «وی‌ام‌اس» سازمان در ایام ولادت حضرت رضا(ع) رونمایی شد و در بلوار اصلی سازمان روبه‌روی باب الشهدا و قبل از زیرگذر جدید نصب شد که پیام‌های ترافیکی و معابر و نقشه سازمان به اطلاع مراجعه‌کنندگان می‌رسد.

ایکنا - با خانواده‌هایی که مراسم عزاداری خارج از عرف انجام می‌دهند چه برخوردی می‌کنید؟ آیا دستورالعمل خاصی برای عزاداری وجود دارد؟

این سازمان مخالف هرگونه ابزارآلات و نوای موسیقی غیرمتعارف است و گه‌گاه فیلم‌هایی که در فضای مجازی پخش می‌شود متعلق به سازمان بهشت حضرت زهرا(س) نیست و متأسفانه یک‌سری برای آنکه بتوانند باکس خبری خود را پر کنند یا با یک تیتر زرد به جلب مخاطب بپردازند، سازمان بهشت حضرت زهرا(س) را هدف می‌گیرند.

اصلاً در فضای سازمان آن اتفاقاتی که رسانه‌ای می‌شود رقم نخورده است. اگر دوستان شاهد یا مصداقی از اتفاق را بیاورند، ما پاسخگو خواهیم بود. ما اجازه نمی‌دهیم که در سازمان از موسیقی یا ابزار موسیقی برای برگزاری مراسم استفاده شود و حتی برای حفظ حرمت متوفی و خانواده‌های آنان، اجازه نمی‌دهیم که دستگاه‌های صوتی حرفه‌ای را به داخل سازمان بیاورند، چون ممکن است در یک قطعه همزمان 5 مراسم برگزار شود. اگر خانواده‌ای به دلیل تمکن مالی‌اش می‌خواهد از بیرون دستگاه صوتی حرفه‌ای بیاورد و مانع رسیدن صدای مراسم دیگری به مخاطبان آنها شود و اختلاط و تزاحم صوتی ایجاد کند، حتماً ما مانع می‌شویم و خودمان را کنار مردم می‌دانیم. اگر آن خانواده دوست دارد که چنین کاری را انجام دهد، صدها خانواده دوست ندارند که چنین اتفاقی رخ دهد و ما به عنوان سازمان و خادم این مردم درصددیم که بتوانیم آرام‌ترین مراسم را برای این عزیزان مهیا کنیم.

همچنین، مخالف سگ‌گردانی و گرداندن حیوانات خانگی در سازمان هستیم. گاهی مشاهده می‌شود که برخی خانواده‌ها در خودروی خود حیوان خانگی حمل می‌کنند؛ برای مثال فردی می‌خواهد فاتحه‌ای را برای عزیز از دست رفته خود بخواند و سگش را بر سر مزار می‌برد. البته این موارد خیلی محدود است، اما همین مقدار کم برای آرامستان مؤمنان درست نیست. این مکان قداست دارد، چراکه برخی متوفیان از مقربان درگاه حق هستند. البته هر عزیزی برای خانواده خود قابل احترام است و ما بدون خط‌کشی و تفاوت و هیچ مرزی خودمان را خادم همه خانواده‌هایی می‌دانیم که به دین مبین اسلام و نظام مقیدند.

ما مخالف سگ‌گردانی و گرداندن حیوانات خانگی هستیم و از مردم خواهش می‌کنیم که اگر موردی را مشاهده کردند، به جای فیلم گرفتن و منتشر کردن، به روابط عمومی سازمان زنگ بزنند یا به دژبانی اطلاع دهند، زیرا بلافاصله و بدون هیچ اغماضی جمع‌آوری می‌شود. البته با گفت‌وگو با زبان نرم و قول لیّن از مردم می‌خواهیم که همراه ما باشند و در این سازمانی که پر از التهاب و تردد و آدم‌های متفاوت است به ما کمک کنند تا خدای نکرده به خدمتی که وظیفه ماست خللی وارد نشود و بی‌منت بتوانیم خادم مردم شریف باشیم.

ایکنا - صحبت پایانی.

در پایان از محضر حضرات معصومین(ع) به‌ویژه حضرت سیدالشهدا(ع)، که همه هویت خود را مدیون ایشان هستم و شهدایی که در جوارشان قرار داریم، عاجزانه طلب می‌کنم که ما را در مسئولیتی که برعهده داریم سربلند نگه دارند. مدت زمان این مسئولیت به هیچ ‌وجه مهم نیست، اما از خداوند می‌خواهم که در طول مدیریتم شرمنده مردم نشوم و با لذت و قوت خادم خوبی برای آنان باشم.

گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده و محسن مسجدجامعی