تنوع شعر عاشورایی و بار سیاسی، اجتماعی اشعار مذهبی پس از انقلاب

به گزارش ایکنا، رضا بیات، استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، در نشست علمی تخصصی «آموزه‌های شیعی در شعر فارسی» که سه‌شنبه 28 تیرماه به مناسبت گرامیداشت عید بزرگ غدیر خم به صورت مجازی و برخط و ویژه اعضای هیئت علمی و استادان واحدها و مراکز آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد، به سیر تحول آموزه‌های شیعی در شعر فارسی از صدر اسلام تا عصر حاضر پرداخت.

وی با ابراز اینکه ادبیات شیعی فارسی در گام نخست، آثار منظوم و منصور ادبی است که درباره اهل بیت(ع) یا مفاهیم و رویکردهای شیعی به قلم نویسندگان شیعی نوشته شده باشد بیان داشت: از قرائن ادبی برمی‌آید که در زمان و مکان آغاز شعر فارسی، یعنی خراسان قرن سوم و چهارم، تشیع امامی حضور پررنگی داشته‌اند چرا که برترین حماسه‌سرایان این دوره شیعیان هستند.

بیات ادامه داد: در قرون هفتم تا نهم شعر شیعی به قدری گسترش می‌یابد که به طور طبیعی در فرم و محتوا زیرشاخه‌هایی پیدا می‌کند. در ادبیات تعلیمی ولایت‌نامه، اعتقادنامه، معجزه‌نامه و ... به وجود می‌آید. در ادبیات غنایی منقبت، ولادت‌نامه و مرثیه از هم تفکیک می‌شود. در ادبیات حماسی منظومه‌های تاریخی متعددی از زندگی پیامبر(ص) و امام علی(ع) گرفته تا داستان کربلا، مختار، سفر امام رضا(ع) و داستان زندگی مادر امام زمان(عج) به نظم در می‌آید. مخصوصاً از قرن هفتم و همزمان با رشد عرفان در ادبیات، گرایش به اهل بیت(ع) و مسئله ولایت نیز در ادبیات گسترش می‌یابد.

وی اظهار کرد: در عصر صفوی و قاجار گونه‌های دیگری به مجموعه ادبیات شیعی اضافه می‌شود به عنوان مثال در رساله‌ گونه‌شناسی ادبیات منظومه شیعی در ایران‌ در بخش انواع محتوایی، بیش از هفتاد نوع معرفی شده است که زمان پیدایش آنها از قرن هفتم تا دوازدهم است. در قرن دهم با روی کار آمدن صفویه در ایران و موضع رسمی شاهان صفوی حمایت از شعر شیعی به اوج خود رسیده تا جایی که شاه طهماسب صراحتاً فرمان می‌دهد که به جای مدح او، مدح اهل بیت‌(ع) سروده شود. در عصر ناصرالدین شاه قاجار تقریباً همه شاعران قصاید متعددی در مدح و منقبت اهل بیت سروده‌اند که در این میان ممدوحان قصاید امام علی(ع) بیشترین سهم را دارند.

بیات با تأکید بر اینکه در آثار نوع‌پردازان و روشنفکران عصر حاضر رگه‌هایی از تعلق به مذهب دیده می‌شود، به مدح امام علی(ع) در اشعار نیما و ستودن امام رضا(ع) توسط اخوان اشاره کرد.

وی در انتها گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عمده اشعار مذهبی بار سیاسی – اجتماعی دارند و در جهت تطبیق انقلاب اسلامی با حوادث صدر اسلام می‌کوشند. از جمله اتفاقات ویژه شعر پس از انقلاب، شب شعر عاشورایی شیراز است که از سال 1364 شروع شده است. این شب شعر هر سال یکی از شهدای کربلا را به عنوان موضوع انتخاب می‌کند و همین امر باعث شده است که تنوع شعر عاشورایی این سالها، با اختلاف از تمام تاریخ شعر شیعی بیشتر باشد. از جمله افتخارات ایران اسلامی پس از انقلاب در این زمینه چاپ فراوان کتب با موضوعات متنوع شعر عاشورایی بوده که حجیم‌ترین و جامع‌ترین آنها، طرحی نو در دانشنامه شعر عاشورایی در دو جلد از مرضیه محمدزاده و دانشنامه شعر مهدوی در 29 جلد به سرپرستی عبدالله شرعی است. همچنین در حوزه تحقیق و تحلیل شعر شیعی در این دوره آثار قابل اعتنایی شکل گرفت.