تحقق وحدت اسلامی نیازمند درک ضرورت‌های زمانه و بازبینی نقادانه است
گرچه بسیاری ازاندیشمندان جهان اسلام در چند قرن اخیر با درک اهمیت حیاتی وحدت اسلامی بر ضرورت تحقق این مهم تأکید کرده‌اند با این حال اتحاد اسلامی جز از طریق درک ضرورت‌های زمانه، بازبینی نقادانه و شجاعانه سنت اسلامی و توجه به پیشینه تلاش‌ها برای تحقق آن امکان‌پذیر نیست.
دکتر عبدالهادی عبدالحمید الصالح، وزیر پیشین دولت کویت در امور پارلمان و عضو کمیته مشورتی وقف جعفری کویت در یادداشتی اختصاصی برای ایکنا نوشت: احمد الطیب، شیخ الازهر اخیراً از علمای اسلامی با مذاهب مختلف دعوت کرد تا با آغاز هرچه سریع‌تر گفتوگو میان خود، راه را بر بروز تفرقه و درگیری‌های طایفه‌ای ببندند.
شیخ احمد الطیب در این پیام تصریح کرد: «این پیام خطاب به برادران شیعه نیز هست من به همراه علمای ارشد الازهر و شورای حکمای مسلمان آماده هستیم تا با آغوشی گشوده و قلوبی مشتاق چنین نشستی را برگزار کرده و با هم بر سر یک سفره بنشینیم.»
ضمن تقدیر از این پیام ذکر چند موضوع ضروری است:
معنای وحدت
ممکن است نظرات در زمینه وحدت، زمینه‌ها، شرایط و ملاحظات آن متفاوت باشد. اما هیچ کدام از طرفداران وحدت اسلامی در میان علمای سنی و شیعه، قصد حذف دیگری را نداشتند، این امر مطرح نبوده است که تمام شیعیان، سنی شده و یا اهل سنت شیعه شوند، بلکه هدف این بوده است: «بر اموری که در آن اتفاق نظر داریم (و غالب امور این‌گونه است) تأکید می‌کنیم و درباره آنچه اختلاف داریم همدیگر را معذور می‌کنیم، اما به‌عنوان امتی واحد عمل می‌کنیم که یک دین، پیامبر، قبله و قرآن داشته و دارای منافعی مشترک هستند و با چالش‌هایی یکسان مواجه‌اند؛ معنای وحدت اسلامی این است.»
پیشینه تلاش‌ها برای تحقق وحدت و لزوم توجه به آن
علمای اسلام برای گردهمایی مسلمانان در امر وحدت تلاش‌های زیادی کرده‌اند که برخی از آن‌ها در قرون اخیر به شرح زیر است:
1- سید جمال‌الدین اسدآبادی (1838-1897): یکی از آرزوهای بزرگ او دستیابی به وحدت اسلامی در بین امت اسلامی بود. هنگامی که به مصر رفت، شاگردانی مانند محمد عبده را تربیت کرد نقشی اساسی در تبلور اندیشه وحدت و دعوت به این امر داشت.
2- مرجع بزرگ آیت‌الله‌العظمی مرحوم سیدحسین بروجردی (1875-1961م) به همراه عالم برجسته، شیخ محمدتقی قمی که از او به عنوان «پیشگام تقریب و رنسانس اسلامی» یاد می‌شود، از اولین کسانی بود که با همکاری یکدیگر اندیشه تقریب را از یک اقدام فردی به نهضت نهادی کمک کردند در زمان شیخ محمود شلتوت، شیخ برجسته الازهر و با همکاری مشترک با علمای الازهر «مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی» را تأسیس کردند و در آن زمان این شورا فعال بود.
3- گفتوگوی شیعه و سنی از جمله کتاب المراجعات محصول سفر آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین در سال 1911 میلادی برای بازدید از کشور مصر و دیدار با علمای این کشور بود. وی بارها با شیخ سلیم البشری شیخ وقت مرکز الازهر دیدار و با وی در زمینه مسائل اعتقادی از جمله مسئله امامت به عنوان مهم‌ترین دلایل اختلاف سنی و شیعه بحث و گفتوگو کرد.
- سید ابوالقاسم کاشانی (1877-1962م)، مرجع شیعه و رهبر سیاسی که با جماعت اسلامی مصر همکاری می‌کرد.
5- امام موسی صدر در سال 1964 برای اولین بار ایده گفتوگوی بین ادیان را در کنار وحدت اسلامی مطرح کرد.
6- مرحوم شیخ مهدی شمس‌الدین با تأسیس جامعة الاسلامی آن را به تمام مذاهب اسلامی اختصاص داد و در این مرکز اهل سنت می‌توانستند نماز تراویح را برگزار کنند.
7- با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، امام خمینی(ره) مجموعه‌ای از اقدامات را برای ایجاد وحدت بین مسلمانان صورت داد که مهم‌ترین آن‌ها دفاع از آرمان فلسطین و تعیین «روز قدس» به عنوان نمادی از وحدت برای تحقق این آرمان بود.
8- مراجع پیشین و کنونی شیعه از جمله آیت‌الله سیستانی همواره بر وحدت میان مسلمانان و نفی فرقه‌گرایی تأکید کرده و فتواها و بیانات و سخنرانی‌های آنان در این باره روشن و مستند است.
بررسی این گونه تلاش‌های طاقت‌فرسا و بررسی موانع آن و چگونگی تداوم، تعمیق و گسترش آن برای تحقق وحدت امری ضروری است. از سوی دیگر دست‌هایی در کار است که به دنبال ایجاد تفرقه میان مسلمانان هستند و از سیاست استعماری «تفرقه بینداز و حکومت کن» پیروی می‌کنند.
اهمیت فزاینده وحدت اسلامی در شرایط کنونی
در حال حاضر اهمیت وحدت اسلامی به دلیل ملاحظاتی که تمام مذاهب اسلامی به طور یکسان با آن روبه‌رو هستند افزایش یافته است چرا که:
1- احترام به ارزش‌هایی مانند تحقیق علمی و تسامح در قبال دیگران، آزادی‌های فکری و عقیدتی و جرم‌انگاری اجبار، زور و آزار رواج بسیاری یافته و مسلمانان به عنوان پیشگامان احترام به این ارزش‌ها امروز باید بیش از دیگران به آن احترام بگذارند.
2- انقلاب ارتباطات و رواج شبکه‌های اجتماعی و ارتباط بدون محدودیت، و برای مسلمانان نیز راهی جز مقابله با اختلافات اسلامی و تأکید گفت‌وگوهای منطقی، صریح و آرام وجود ندارد.
3- رواج الحاد، تلاش برای از بین بردن پاک‌دامنی، محو ارزش‌های خانوادگی، قانونی کردن هم‌جنس‌گرایی و بی‌بندوباری جنسی جبهه‌ای از شر ایجاد کرده است که مبارزه با آن برای مسلمانان جز از طریق وحدت اسلامی امکان‌پذیر نیست.
4- با افزایش پیچیدگی جهان می‌توان گفت که دوران یک‌جانبه‌گرایی به پایان رسیده و اکنون زمان ایجاد بلوک‌ها و اتحادیه‌های جهانی است، مسلمانان نیز در این میان برای تحقق منافع خود ناچار از اتخاذ وحدت هستند.
5- رواج ایدئولوژی تکفیری و گروه‌های سازمان‌یافته که هدفی جز تحریف اسلام از طریق وحشت‌افکنی، ارعاب و خشونت‌آفرینی خونین، آدم‌ربایی، هتک حرمت مقدسات، تخریب میراث فرهنگی بشری و کشتار جمعی به نام جهاد اسلامی ندارند. برای مقابله با آن ناچار باید وحدت داشت.
6- بیگانگان به دنبال اعمال سلطه کشورهای اسلامی و تسلط بر منابع و ثروت‌های آن هستند و این امر از طریق گسترش جهل مذهبی، فقر و دامن زدن به اختلافات داخلی صورت می‌گیرد. از سویی فشارها بر کشورهای اسلامی برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی با هدف یهودی‌سازی قدس شریف و نخستین قبله مسلمانان شدت گرفته است. برای مقابله با این تلاش‌ها راهی جز وحدت مسلمانان وجود ندارد.
اصول گفتوگو برای تحقق وحدت
اگرچه این علمای بزرگ هستند که باید شرایط جامع‌ومانعی برای گفت‌وگوها وضع کنند اما اصولی وجود دارد که رعایت آن برای حصول اطمینان از یک گفتوگوی موفق ضروری است، این اصول عبارت‌اند از:
1- تحقق گفتوگوی علمی به عالمان شجاع الهی بستگی دارد که تمایل و اشتیاق بسیاری به غلبه بر موانع موجود دارند و از تأثیرپذیری از احساسات پرشور و فشار عموم مصون هستند.
2- استقلال این تلاش‌های یکپارچه از دولت‌ها و جهت‌گیری‌های سیاسی آن‌ها، ضمن استقبال از انواع حمایت‌های بی‌قید و شرط.
3- بررسی جسورانه و علمی میراث اسلامی را با توجه به شرایط مختلف زمانی، سلیقه شخصی نویسندگان و نظرات بحث‌انگیز فقها در طول تاریخ اسلامی و تجدیدنظر در آن.
4- روحیه مثبت و ایجابی که از نقاط اختلاف چشم‌پوشی می‌کند، راه را برای تلاش‌های نویدبخش دیگر هموار می‌کند، بر نقاط توافق تأکید کرده و آن را مبنا قرار می‌دهد.
به قلم: دکتر عبدالهادی عبدالحمید الصالح، وزیر پیشین دولت کویت در امور پارلمان
مترجم: سعید عدالت‌جو
انتهای پیام
