یکی از مباحث مهم در تاریخ عاشورا اربعین شهادت امام حسین(ع) است. اربعین از اصطلاحاتی است که در متون دینی، حدیثی و تاریخی کاربرد بالایی دارد و بسیاری از امور با این عدد و واژه، تعریف و تحدید شده‌اند. مثلاً کمال عقل در چهل سالگی، آثار چهل روز اخلاص، آثار حفظ چهل حدیث، دعای چهل نفر، دعای برای چهل مؤمن، قرائت دعا عهد در چهل صبح، عدم پذیرش نماز شراب خوار تا چهل روز، گریه چهل روز زمین، آسمان و فرشتگان بر امام حسین(ع)، استحباب زیارت اربعین و. .. از جمله مواردی است که جایگاه و ارزش والای این واژه و عدد را در معارف اسلامی بیان می‌دارد.
با این همه در احادیث، تنها استحباب زیارت اربعین درباره امام حسین(ع) وارد شده است و چنین سفارشی درباره هیچ یک از معصومان(ع) پیش و پس از سیدالشهدا(ع)وجود ندارد. بنابراین از نظر تاریخی و حدیثی، هیچ پیشینه‌ای را نمی‌توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصور کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها از آنِ امام حسین(ع) است.
برای بررسی بیشتر در خصوص اربعین حسینی ایکنای سمنان، با داود صائمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
ایکنا ـ پیاده‌روی اربعین در روایات و تاریخ اسلام چه پیشینه‌ای دارد؟
پیاده‌روی و گام زدن نوعی تکریم و احترام است. حضرت آدم برای احترام بارها پیاده به زیارت خانه خدا رفتند. به صورت جدی در حکومت آل‌بویه و صفویه که حکومت شیعی بودند این مدل پیاده‌روی را ترویج کردند که در این راستا عضدالدوله یکی از پادشاهان آل‌بویه تا نجف پیاده‌روی کردند. همچنین شیخ بهایی و شاه عباس گفتمان پیاده‌روی از اصفهان تا نجف را ترویج کردند و به احترام امام رضا(ع) مشقت و سختی راه را به جان خریدند. تا زمان شیخ انصاری گفتمان پیاده‌روی بوده اما در زمان آخوند خراسانی از احیا و ترویج پیاده‌روی اربعین حمایت می‌شد به گونه‌ای که در اعیادی مانند قربان و غدیر از نجف تا کربلا ظرف سه روز پیاده می‌رفتند. طی 1400 سال این موضوع شدت و ضعف داشته اما در زمان انقلاب رونق بیشتری گرفته است.
ایکنا ـ در طول تاریخ حکومت‌ها این مراسم چگونه برپا می‌شد؟
ماجرای اعتقادات مردم از نکاتی است که در طول تاریخ حکومت‌ها مدل مختلفی داشته است. در زمان آل‌بویه و صفویه این اعتقادات پشتیبانی حکومتی داشته اما برخی حکومت‌ها مانند خاندان عباسی ازجمله متوکل به دنبال محو قیام عاشورا و اربعین حسینی بودند. اما کسانی بودند که از جان خود گذشته تا به پیاده‌روی اربعین بروند.
ایکنا ـ چه عاملی موجب شد تا مراسم اربعین طی سال‌های گذشته با استقبال بی‌سابقه مواجه شود؟
یکی از نمادهای اصیل تفکر شیعی، امام حسین(ع) است که اگر این گفتمان کمرنگ شود به تفکر شیعی آسیب می‌زند. در کشورهای اروپایی هم روز به روز این التهاب و شور حسینی بیشتر می‌شود زیرا تفکر حسینی موج می‌زند. دشمنان با زیارت اربعین مبارزه می‌کنند زیرا تفکر امام نور در مقابل تاریکی است. هر چه این تفکر بیشتر می‌شود برخی حکومت‌ها احساس خطر می‌کنند و در تلاش‌اند آن را در انزوا قرار دهند. اربعین نقطه قوت و قله افتخار تفکر شیعی است. این تفکر بن‌مایه دارد و رونق و ترویج آن یک موهبت الهی است و شور و شکوه پیاده‌روی اربعین به دلیل این است که نور امام بشارت دهنده است امام شهید زنده است و در عالم تصرف می‌کند.
فضای مجازی از ابزارهای رسانه‌ای غرب است که همین ابزار موجب تبلیغ و ترویج تفکر حسینی شده است. در اربعین خداوند دست قدرت خود را نشان می‌دهد، چراکه حضور میلیونی پیروان امام حسین(ع) با یک هدف واحد نشانه اوج‌گیری تفکر مبارزه و مقاومت در برابر ظلم است. راهپیمایی اربعین الگوی دستیابی مسلمانان به عزت است که همگی حول یک محور واحد جمع می‌شوند و هر ساله این مراسم جهانی‌تر و حس حق‌طلبی در مردم جهان بیدارتر می‌شود.
ایکنا ـ مهمترین پیام اربعین چیست و چگونه می‌توان آن را برای نسل امروز تبیین کرد؟
کنگره جهانی اربعین از نظر کمی و کیفی حرف ندارد. مهمترین بُعد آن وحدت و عدالت‌خواهی واقعی آزادگان جهان است وحدتی که حول محور امام حسین(ع) شکل گرفته است. تفکر شیعی در سطح جهان بدون هیچ خرج و مخارجی به سمت کربلا سوق یافته که نشان‌دهنده آن است که تفکر حسینی زیر بار هیچ ظلمی نمی‌رود. اربعین فرصتی برای نظام اسلامی است تا تفکر صحیح شیعی را به عالم معرفی کند.
ایکنا ـ چگونه می‌توان معنویت بدست آمده از این زیارت را در در طول سال تداوم بخشید؟
ماجرای اربعین دینی، سیاسی، اجتماعی و به عبارتی زیست حسینی است تا ما بتوانیم زندگی خود را به وقت و تفکر امام حسین(ع) تنظیم کنیم. زیست حسینی موجب می‌شود بهشت را در دنیا حس کنیم که این تربیت در طول سال جزو خلقیات ثابت ما شود. اگر می‌خواهیم آورده‌های ما ماندگار شود هر روز گفتمان امام حسین(ع) را برای خود مرور کنیم و به ایشان سلام داده که خود موجب از بین بردن غفلت از ما می‌شود.
خبرنگار- اعظم نظری