Mümkün zərərdən qaçmaq üçün məada inanmaq
Məsum din rəhbərləri ilə onların əleyhdarları arasında baş verən söhbətlərdə burada “Mümkün zərərlərdən qaçmaq” adlı yığcam başlıq altında ifadə etdiyimiz maraqlı bir üsul görünür:
Gündəlik həyatımızda mühüm mesaj və xəbərdarlıqların nəticəsi olan xəbərlərlə rastlaşırıq. Bu cür açıqlamalara yanaşmamız fərqlidir; Yəni zərər və ya fayda ehtimalı nə qədər böyükdürsə və ya risk növü nə qədər əhəmiyyətlidirsə, reaksiyamız bir o qədər ciddidir. Məsələn, bir işdə 90% mənfəət ehtimalı varsa və mənfəətin məbləği 5% təşkil edirsə, bu zaman qazanc az olsa da, prinsip demək olar ki, müəyyən olduğundan insanlar hərəkətə keçərək bu işi edirlər.
Mənfəət ehtimalı 90% əvəzinə 70% olarsa, lakin qazancın məbləği 30% olarsa, insanlar yenə də bunu edəcəklər. Çünki qazanc ehtimalı azalsa da, qazancın məbləği yüksəkdir. Qazanc ehtimalı 40% olsa da, nəticədə qazanc çox yüksəkdirsə, məsələn, 70% olduğu üçün yenə də hərəkətə keçirlər.
Mənfəət ehtimalı çox zəif və solğun olsa da, lakin uğur əldə edilməsi ilə qazanc çox yüksək olduğu təqdirdə də insanlar hərəkətə keçirlər. Biz bunu milyonlarla müsabiqələrdə görürük ki, milyonlarla nömrələr və satılan biletlər arasında, bir və ya ikidən daha çox nömrə qazanmır. Qazanc və udma ehtimalı bir neçə milyonda birdir. Lakin mükafat maşın və ya ev kimi əhəmiyyətli olduğundan, insanlar hələ də çox zəif bir ehtimal üçün hərəkət edirlər. Çünki udmaq fərziyyəsinə görə, mükafatın məbləği çox yüksəkdir. Bu üsuldan anlayırıq ki, ehtimal nə qədər zəif və kiçik olsa da, məbləğ yüksəkdirsə, eyni qiymət ehtimalın zəifliyini kompensasiya edir.
İndi bütün peyğəmbərlərin, imamların və Allahın övliyalarının danışıqlarından xəbərdarıq ki, onlar insanlara ölümdən sonra dirilmək və Allahın, cəhənnəm və cənnət haqqında dəqiq hesabat haqqında məlumat vermişlər; Allahın qəzəbi olan cəhənnəm və Allahın sonsuz lütfündən qaynaqlanan cənnət üçün ehtimalın neçə faizini veririk? (Əlbəttə ki, biz güclü dəlillərlə əmin oluruq, amma burada biganə və dinsiz insanlarla danışmaq niyyətindəyik) Burada yüzdə bir və ya mində bir və ya bir neçə mində bir ehtimal versək belə, hərəkətə keçməliyik. Çünki ehtimal zəif olsa belə, cəhənnəm əbədidir və Allahın qəzəbi böyükdür, cənnət də əbədidir və Allahın rəhmətinin yanında çox qiymətlidir. Ona görə də bizim güclü və ya zəif ehtimalla işimiz yoxdur, amma onun mənfəət və zərəri çox vacib olduğu üçün diqqət yetirməliyik.
Uşaq bəzən bir yerdə arının olmasından xəbər verir. Bəzən də ilanın olduğunu bildirirlər. Bəzən pilləkəndən yıxıldığını, bəzən də dənizdə boğulduğunu xəbər verirlər. Bəzən də yüz manat tapdığını deyir. Bəzən də milyonlarla manat və ya bir kisə qızıl və zinət əşyaları tapdığını deyir. Bu hallarda bizim diqqətimiz deyənə deyil, istər uşaq olsun, istərsə də böyük olsun, əminlik tapaq və ya ehtimal vermiş olaq. Həqiqətdə, burada diqqətimizi dəyərlərə yönəldirik: bir kisə qızıl, bir ilan, dənizdə boğulmaq və buna bənzər şeylər və bu dəyərlər bizim hərəkətimizin sirrinə çevrilir. Baxmayaraq ki, xəbərlər güclü bir danışan tərəfindən verilməyib.
Peyğəmbərlər illərlə zərrə qədər zəiflik göstərmədən haqqa çağırıb, haqqa əsaslanaraq hərəkət edib və sona qədər əzmkarlıq göstəriblər. Başqa dünyadan xəbərlər gətiriblər, bir çox dəlil və möcüzələr gətiriblər. Milyonlarla insan da onların haqq dəvətini qəbul ediblər. Bütün bu məsələlər (bir qrupa yəqinlik hasil olmadığı halda) onlarda ehtimal və şübhə yaratmırmı?
İnsan azyaşlı uşağın xeyir və zərər ehtimalına qarşı dediyi sözlərə (xüsusən də mənfəət və zərər mühüm və daimidirsə) reaksiya verdiyi halda məsum peyğəmbərlərin fəryadına reaksiya verməli deyilmi?
Ona görə də mənfəət və zərərin miqdarı, onun kiçik və böyük olması insan hərəkətində və meylində çox təsirlidir.
Möminin qazancı Allahın rizası və əbədi cənnəti, günahkarın itkisi isə əbədi və daimi qəzəb və cəhənnəmdir. Bu elə bir böyük qazanc və zərərdir ki, heç fikrimizə belə sığmır. Odur ki, biz bu mümkün böyük itkiləri dəf etmək və ya mümkün sonsuz nemətləri əldə etmək üçün bir addım atmalı deyilmiyik? Bu, batini həvəslərin və zahiri zalımların yolundan uzaqlaşmaq, peyğəmbərlərin və özlərinin kamillik yolunda hərəkət etməkdir.
• Möhsin Qəraəti tərəfindən yazılmış "İslamın əqidə prinsipləri (Məad)" kitabından götürülmüşdür.
