معرفی ترجمه‌های قرآن/2
«مهدی الهی قمشه‌ای»؛ از فراگیرترین ترجمه قرآن تا شعر و شاعری
گروه ادب: حجت‌الاسلام مهدی الهی قمشه‌ای، مترجم مشهور قرآن فراگیرترین ترجمه قرآن را ارائه کرد و در شعر و شاعری به الهی تخلص می‌کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حاج میرزا محمدمهدی محی‌الدین الهی قمشه‌ای در سال 1318 هجری قمری در شهر قمشه از توابع اصفهان متولد شد، از آنجا که در شعر به الهی تخلّص می‌کرد، به الهی قمشه‌ای شهرت یافت. وی در 25 اردیبهشت 1352 چشم از جهان فروبست. به همین منظور نگاهی به زندگی و شخصیت این عالم فقیه و مهمترین اثرش، یعنی ترجمه قرآن داریم که در ادامه از نظر می گذرد؛
استاد الهی قمشه‌ای در سن پنج سالگی به مکتب رفت و تا هفت سالگی مقدمات را فرا گرفت. سپس نزد پدر و اساتید و ادبای شهر به تحصیل علم و ادب پرداخت. با وجود خردسالی، کتب مهم و مشکل ادب پارسی و عرب را فرا گرفت. در ده سالگی نظامی را نزد پدر فرا گرفته بود و در پانزده سالگی در ادبیات عرب به مقامی رسید كه شرح نظام نیشابوری را تدریس می‌‌كرد.
اشعار مرحوم الهی قمشه‌ای که از سن 15 سالگی تا آخر عمر سروده شده، در دیوانی به نام «دیوان حکیم الهی» گرد آمده است و شامل قصاید و غزلیات عرفانی و فلسفی بسیاری است.
مرحوم الهی قمشه‌ای در عین تحصیل دانش به کسب نیز اشتغال داشت. ابتدا شاگردی قنادی حاج محمد حسین قناد را نمود و در اثر کوشش و فعالیت بی‌حدش در این كار استاد شد و چندی بعد با پسر عموهایش شراكت نمود و به كار قنادی پرداخت. اما شروع جنگ جهانی اول آنان را به ورشكستی کشاند و مجدداً به توصیه پدر دست از كار كشید و تمام همّ خویش را مصروف فراگیری علوم اسلامی کرد.
در چهارده سالگی پدر و مادر را از دست داد و از آن پس تصمیم گرفت به اصفهان مهاجرت کند تا به تحصیل و کسب دانش بپردازد. در اصفهان به مدرسه صدر وارد شد و یک سال از اساتید آن بهره گرفت، سپس به خراسان رفت تا در کنار مرقد مطهر امام رضا(ع) به تکمیل علوم فلسفه و حکمت بپردازد. در مشهد در محضر اساتیدی بزرگ تلمذ کرد. سپس به نجف مهاجرت کرد و پس از آن به تهران وارد شد و در مدرسه عالی شهید مطهری به تعلیم و تعلم پرداخت.
بعد از ماندگاری وی در تهران و دوستی نزدیک با شهید مدرس، پس از دستگیری شهید مدرس، وی و عده‌ای از دوستان دیگر مدرس، دستگیر شدند و وی پس از یک ماه از زندان آزاد شد. الهی‌قمشه‌ای پس از مهاجرت به تهران در مدرسه سپهسالار به تدریس ادب و فقه و حکمت پرداخت. پس از تأسیس دانشگاه، مدرسه سپهسالار مبدل به دانشکده معقول و منقول شد و پس از نگارش كتاب «توحید هوشمندان» به درجه دکترا نائل آمد و پس از 35 سال تدریس، بازنشسته شد.
از وی آثار ارزنده‌ای مانند «حکمت الهی»، ترجمه قرآن، تصحیح و تحشیه تفسیر ابوالفتوح رازی، ترجمه صحیفه سجادیه و ترجمه مفاتیح الجنان به جای مانده است. مهمترین اثر الهی‌قمشه‌ای ترجمه قرآن است که پس از انقلاب اسلامی بیش از صدها بار به چاپ رسیده و به عنوان فراگیرترین ترجمه قرآن بوده است؛ چرا که حق معنوی ترجمه‌اش را واگذار کرد و از همین رو ناشران بسیاری اقدام به چاپ این ترجمه کردند.
از ویژگی‌های این ترجمه می‌توان به روانی و سلیس بودن آن اشاره کرد. همچنین بر خلاف عادت قدما که قرآن را به صورت تحت اللفظی ترجمه می‌کردند، وی روش ترجمه و تفسیر را به کار گرفت و در این راستا ترجمه موفقی ارائه کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا درباره ترجمه این مترجم قرآن به خبرنگار ایکنا می‌گوید: این ترجمه در زمان خود هم از نظر روانی نثر و هم از نظر تفسیری بی‌رقیب بود و به همین دلیل نیز شهرت پیدا کرد و چون حق‌التألیف نمی‌گرفت هر ناشری مجاز بود آن را به چاپ برساند.
وی می‌افزاید: متأسفانه ناشران بسیاری در این ترجمه دخل و تصرف کرده و شاهد نسخه‌های مختلف این ترجمه هستیم که با یکدیگر هماهنگ نیستند؛ چرا که ناشران بسیاری در آن اعمال سلیقه کرده‌اند. اما بهترین نسخه‌ای که از این ترجمه موجود است، به تصحیح حسین استادولی است.
ججت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد نیز می‌گوید؛ ناشری را دیدم که ترجمه مرحوم قمشه‌ای را زیر آیات قرآن می‌گذاشت و هر جا که ترجمه جا نمی‌شد، آن را حذف می‌کرد. در حالی که مرحوم قمشه‌ای در ترجمه خود، برخی پرانتزها را به صورت تفسیری بیان کرده و حذف آنها، گاهی همه چیز را کاملاً از بین می‌برد که در این راستا حسین استادولی این ترجمه را از بای بسم‌الله تا تای تمت ویراستاری کرده و انتشارات دارالکتب اسلامی نیز سرمایه‌گذاری مومنانه و خوبی در این راستا انجام داده و آن را به چاپ رسانده است.
وی می‌افزاید: مرحوم قمشه‌ای مرد بزرگی بود که برای نخستین بار ترجمه قرآن را به فضای مطالعه آورد، نه اینکه قبلاً ترجمه‌ای وجود نداشته باشد، بلکه به اندازه ترجمه وی اثرگذار نبود.
