ضرورت تعمیق مناسک و پرهیز از نمایش کاریکاتوری دین

هرساله محرم که از راه می‌رسد کوچه‌های شهر سیاه‌پوش می‌شود و در هر محله‌ای خیمه‌ای برای عزاداری و سوگواری برپا می‌شود. در این فضای رقابتی هیئات مذهبی برخی بر طبل شور حسینی می‌کوبند و برخی معدود جلسات شعور و معرفت حسین(ع) را به مردمان می‌آموزند.

کوچه مستوفی‌الممالک در خیابان حقوقی هرساله شاهد حضور عزادارانی است که در ایام محرم در دبیرستان صدیقین جمع می‌شوند تا پای سخنان «آقا مجتبی» بنشینند. سیدمجتبی حسینی بیش از سه دهه در ایام محرم در این دبیرستان به منبر می‌رود و سبک متفاوت سخنانش توانسته مخاطبان خاصی را جذب خود سازد.

حجت‌الاسلام حسینی مهندس راه و ساختمان است، اما به جای بنا کردن ساختمان‌های لوکس و آنچنانی به معماری و مرمت قلب خود پرداخته و در کنار دروس دانشگاه، تحصیل در حوزه علمیه را تا سطح اجتهاد ادامه داده است. به مناسبت فرارسیدن ماه محرم و ایام سوگواری امام حسین(ع)، و چالش‌های عزاداری در ایام محرم به سراغ او رفتیم تا نگاه ویژه او را جویا شویم. مشروح این مصاحبه در ادامه از نظر می‌گذرد؛

سیدمجتبی حسینی در گفت‌وگو با ایکنا، به توضیح درباره نحوه تعظیم شعائر حسینی با توجه به شرایط کرونایی کشور پرداخت و اظهار کرد: به نظر من این دو قابل جمع هستند، به این معنا که هم می‌شود، تعظیم شعائر داشت و هم پروتکل‌های بهداشتی را طوری رعایت کرد که مشکلی در سلامت کسی ایجاد نشود. بنابراین وقتی اینها قابل جمع هستند دیگر تضادی وجود ندارد. بعضی وقت‌ها از هر طرف دنبال بهانه هستیم. من نه می‌خواهم کسی را محکوم کنم و نه تأیید کنم، ولی بعضی وقت‌ها از هر طرف دنبال بهانه هستیم؛ مثالی برای شما بزنم. در اصفهان یا اردستان یک مسجدی ساختند. مسجد مناره‌های بلندی داشت و مؤذنان بالای مناره می‌رفتند و اذان می‌گفتند. برخی مردم اعتراض کردند که وقتی مؤذن بالای مناره می‌رود، حیاط خانه مردم را می‌بیند و از طرفی خانم‌ها داخل خانه بی‌حجاب هستند و این کار درست نیست.

حسینی افزود: یک عده هم گفتند مردم باید خودشان رعایت کنند، چون ما می‌خواهیم اذان بگوییم و اذان جزء شعائر است. در مقابل، یک عده هم می‌گفتند باید مناره‌ها را خراب بکنیم. شاید این قضیه برای صد سال پیش باشد؛ حالا زمانش برای من مهم نیست، خود سوژه برای من مهم است. می‌خواهم بگویم اگر کسی بخواهد مسئله را حل کند، این کار امکان‌پذیر است. مردم آن شهر برای حل این مسئله گشتند و یک مؤذن خوش‌صدای نابینا پیدا کردند. بنابراین نه مناره خراب شد، نه حقوق شرعی مردم پایمال شد.

برخی کارهای اضافی جزو شعائر نیستند

وی با بیان اینکه اگر انسان صادقانه به قضایا نگاه کند، برای هر چیزی راه حلی وجود دارد، اظهار کرد: حرفم همین است. یک وقت‌ مواضع ما از روی ناآگاهی است و بعضی وقت‌ها هم از روی غرض است. پس می‌شود با رعایت پروتکل‌ها، شعائر را حفظ کرد و برای امام حسین(ع) هم برنامه برگزار کرد. اصلاً می‌شود برخی از این مجالس مجازی برگزار شود، ولی می‌شود مجالس حضوری را هم با رعایت شرایط برگزار کرد.

مؤلف کتاب «مقامات اولیا» تصریح کرد: نکته دوم که می‌خواهم بگویم این است که شاید ما از اول برخی کارها را اضافه انجام می‌دادیم و برای ما در حد شعائر شده است. آن چیزی که وظیفه ماست و در روایت در رابطه با شعائر مربوط به امام حسین(ع) بیان شده این است که مجلسی باشد، ذکر مصیبتی باشد و مردم گریه‌ای بکنند. حالا اگر یک نفر دوست داشت یک کارهای اضافه‌ای هم کند مانعی ندارد، ولی اگر یک روز این کارهای اضافه انجام نشد، شعائر تعطیل نشده است.

مناسک را تقلیل و تعمیق دهیم

وی اظهار کرد: خیلی دوست ندارم در حال تکثیر مناسک باشیم. اتفاقا ما باید دنبال تقلیل و تعمیق مناسک باشیم. منتهی خیلی از مناسک بحث اجتهادی و فقهی ندارد، بلکه ریشه‌های جامعه‌شناختی و سیاسی در طی تاریخ داشته است. بعضی وقت‌ها آن قدر این مناسک باقی مانده است که جزء مناسک واقعی شده است. شاید از این بعد هم کارهایی انجام بدهیم که جزء مناسک واقعی قرار بگیرد. بهترین کار این است که انسان به منابع اولیه رجوع کند و بقیه مناسک را هم نفی نکند. شاید در هر زمانی یک ضرورت اجتماعی وجود داشته باشد، ولی اینکه بگوییم این کارها دقیقاً عین دین است، درست نیست.

حسینی با تأکید بر دوری از بدعت‌ها، گفت: اگر روزی مناسکی انجام داد خوب است، ولی اینکه الزاماً آن را عین دین و مناسک شیعی بدانیم، درست نیست. اساساً خوب است انسان در این زمینه با احتیاط حرف بزند. پس نه به راحتی بگوییم حرام است و نه اینکه بگوییم واجب است، چون دایره حرام و واجب خیلی محدودتر از این است. در عین حال خوب است دستمان باز باشد، شاید یک نفر دوست داشته باشد مسئله‌اش را این طوری حل بکند. حالا اینکه قصدش چیست کاری ندارم، ولی نباید آن را عین دین بدانیم و نه از سمت دیگر هر کاری را حرام بدانیم.

بگذاریم مردم در دایره دین بمانند

حسینی تصریح کرد: همیشه درگیر افراط و تفریط هستیم. یا خواستیم بگوییم حرام است یا خواسته‌ایم بگوییم واجب است. خصوصاً در دین ما بسیاری از کارها جزء مباحات است؛ مثلاً در زمان معصومین(ع) شخصی در ذهنش بود که فلان عمل حرام است، لذا می‌‌آمد از اهل بیت(ع) سؤال می‌کرد. حضرات در پاسخ می‌فرمودند: «لا بأس». خیلی روایات از معصومین(ع) نقل شده است که پاسخ حضرت، «لا بأس» بوده است؛ یعنی مشکلی ندارد. پس این قدر هر چیزی را تحت وجوب و حرمت قرار ندهیم، بگذاریم مردم همچنان در دایره دین باشند. در عین حال هر کس برای خودشان یک آزادی‌هایی دارد.

این پژوهشگر دین گفت: به هر حال تکثیر مناسک را دوست ندارم. اگر از همین سال که قرن پانزده هجری است تا قرن اول و دوم هجری را بررسی کنید، می‌بینید همین‌طور به مناسک اضافه شده و جزء واقعیت قرار گرفته است. انسان‌های متأمل باید در این زمینه تأمل کنند. البته توده مردم مناسک‌پذیرتر و مناسک‌دوست‌تر هستند تا تعمق‌پذیر. در عین حال نمی‌خواهیم هیچ کدام از این دو را به نفع دیگری نفی کنیم. به هر حال باید حواسمان باشد مناسک را تکثیر نکنیم. شاید بعضی وقت‌ها تکثیر مناسک ریشه خوبی هم نداشته باشد.

وی افزود: ضمناً منظور من از تکثیر این نیست که یک آیین را با حضور افراد زیاد انجام ندهیم؛ خیر، منظورم از تکثیر تعدد مناسک است؛ یعنی برای هر چیزی یک مناسک درست کنیم. هنوز نمی‌فهمم چرا باید برای هر امامی یک عاشورا درست کنیم؟ عاشورا یکدانه است و «وترٌ موتور» است. بنابراین منظورم از تکثیر این نیست که اگر یک کاری جزء مناسک شد با جمعیت کم برگزار کنیم؛ خیر، می‌گویم که مدام برای خودمان مناسک درست نکنیم و بگذاریم همان توصیه اولیه باقی بماند تا هر چیزی در جای خودش باشد.

سیره اهل بیت(ع) در مجالس روضه 

مؤلف کتاب «دینداری در دنیای معاصر» ادامه داد: در مجالس خود اهل بیت(ع) این طوری نبود که در هر مجلسی روضه بخوانند و در کل سال روضه‌خوانی داشته باشند. آن طور که در گزارشات آمده است، بسیاری از مجالسشان این گونه بود که یا خود حضرات و یا دیگری یک ذکری از حضرت حسین(ع) می‌کردند و بعدش به اصل سخنرانی یا درس می‌پرداختند. گاهی وقت‌ها ترکیب قضایا را عوض می‌کنیم. نه فقط در این قضیه، در همه چیز این طوری شده‌ایم.

وی بیان کرد: اگر یک عضو از انسان را تصویرش بیش از حد بزرگ کنم، کاریکاتور می‌شود. سعی کنیم از دین کاریکاتور درست نکنیم و هر چیزی را در تناسب خودش قرار بدهیم، آن موقع می‌بینیم دین چقدر جذاب و کاراست؛ یعنی برای اصلاح انسان و جامعه مفید است. بعضی وقت‌ها برای اصلاح فرد مفید است، بعضی وقت‌ها برای اصلاح جامعه مفید است. اگر آن ترکیب در شرایط خودش باقی بماند خوب است، ولی اگر از آن کاریکاتور درست کنیم، از اندام‌واره اصلی دور می‌شویم. بنابراین باید هر چیزی را در جای خودش قرار داد.

حسینی گفت: در مجالس قبلی ما خیلی از سخنرانان، اول صحبتشان احکام دینی می‌گفتند. یک بخش کوتاهی از وقت سخنرانی را بیان احکام می‌گرفت، ولی عملاً باعث می‌شد اگر کسی چند سال در مجالس حضور دارد احکام را فرابگیرد و رعایت کند. بنابراین باید یک بخشی از جلسه را برای احکام بگذاریم، یک بخش را برای سخنرانی بگذاریم، یک بخشی هم برای مراثی یا مولودی. اگر درصد اینها از حالت درست خودش دور شود، بر جامعه تأثیر می‌گذارد. آن وقت می‌بینیم چه می‌خواستیم بشویم، چه شد. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند جاهل را نمی‌بینی یا در افراط یا در تفریط. یا در چیزی زیاد می‌گذارد، یا کم می‌گذارد. معمولاً وقتی در یک چیزی زیاد بگذاری، در یک چیز دیگری کم می‌گذاری.

آخرین پیام امام حسین(ع) به انسان امروز

وی در مورد پیام حسین(ع) برای انسان معاصر نیز توضیح داد: خود امام حسین(ع) روز عاشورا فرمودند: «ارجعوا الی انفسکم»، یعنی به خودتان بازگردید. ما اگر انسان را در انسانیت خودش درست تقویت بکنیم، هواداری کنیم، کمکش کنیم بقیه مسیر سهل‌تر می‌شود. انسان امروز هم باید به «ارجعوا الی انفسکم» عمل کند و به انسانیت خودش برگردد. این انسانیت، پیامی است که امام حسین(ع) به همه دنیا دارند و به همه مکاتب و مذاهب و ملت‌ها دارند.

حسینی در پایان بیان کرد: این جمله جزء حرف‌های آخر امام حسین(ع) در روز عاشورا بود که حضرت بعد از شصت سال عمر و ده سال امامت این پیام انسان‌گرایانه را بیان کردند. مجلسی که ما را به خودمان بازگرداند این پیام حضرت را رعایت کرده است. به عنوان حرف آخر هم می‌گویم بیش از اینکه جوّ و جمع ما را بگیرد باید به نیت‌ها توجه کنیم. اگر نیت سالم داشته باشیم و از علم کافی هم برخوردار باشیم خداوند به ما کمک می‌کند: «الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا».