«مواسات» و «انفاق» دو مقوله مهجور؛ اما تأثیرگذار در جامعه‌پردازی
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) گفت: همواره دو مقوله «مواسات» و «انفاق» دو کلیدواژه بسیار مهم و تأثیرگذار در راستای جامعه و جامعه‌پردازی به‌شمار می‌روند و ما نیز باید در راستای جامعه‌سازی نظام انفاق، مطالبه‌گری‌هایی داشته باشیم.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، شامگاه 25 اردیبهشت‌ماه، در برنامه‌ای تحت عنوان «انفاق و مواسات در اندیشه مقام معظم رهبری» که به همت دفتر نمایندگی حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب در مشهد به صورت وبینار برگزار شد، اظهار کرد: بحث انفاق و مواسات دو کلید واژه اساسی در اندیشه اسلامی معاصر و آن چیزی است که ما از آنها به عنوان اسلام ناب یاد می‌کنیم و به نوعی می‌توان گفت که این دو کلمه مورد غفلت واقع شده و مقام معظم رهبری سعی کرده‌اند تا این دو کلمه را از این حالت مظلومیت و مهجوریت خارج کنند.
وی ادامه داد: به عنوان مثال، در 50 سال گذشته مفهوم کلمه ولایت یک کلمه مهجوری بود و این برای ما کافی نبود که تنها این کلمه بر زبان آورده شود بدون آنکه مردم مفهوم آن را بدانند. از این‌رو می‌بایست که اقامه شود و با پیروزی انقلاب اسلامی و تلاش همه علما، صلحا و شهدا، امروزه ما شاهد هستیم که کلمه ولایت یک کلمه زنده و اقامه شده است.
«مواسات» و «انفاق» مقوله‌هایی که مهجور هستند
این مدرس دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: همچنین این امر برای مقوله‌های انفاق و مواسات نیز عینیت دارد. در آیات قرآن کریم طبق نگاهی که مقام معظم رهبری به این موضوع دارند، دو کلمه مواسات و به ویژه انفاق به دلیل جامعیت و گستردگی که در اسلام‌شناسی دارد و تحقق آنچه که به عنوان اسلام از آن یاد می‌کنیم جایگاه اساسی دارد و ما آنگونه که باید این دو کلمه را هنوز احیا نکرده‌ایم.
پیغامی تصریح کرد: در واقع این دوکلمه از مقوله‌های بسیار مهم در جامعه و جامعه پردازی اسلامی هستند و از این‌رو امیدواریم که در گام دوم انقلاب متفاوت از گام اول بتوانیم حق این دو کلمه را ادا کنیم و ما نیز باید کمک کنیم که حکومت اسلامی در حوزه انفاق و مواسات در گام دوم انقلاب جامعه‌سازی کند. همچنین در راستای جامعه‌سازی نظام انفاق نیز باید مطالبه‌گری کنیم و همواره انفاق را صرفا به یک حرکت فردی منفرد نکرده، بلکه باید یک حرکت نظام‌سازانه جمعی و اجتماعی باشد.
وی اظهار کرد: برداشت ما از اسلام‌شناسی مقام معظم رهبری باید اینگونه باشد که دین اسلام به عنوان یک برنامه عملی جامع که برای انسان آمده، اساسا انسان را در پیوندهایی که دارد می‌بیند. این پیوندها را می‌توان اینگونه بیان کرد؛ پیوند انسان با خالق و خدای خود و پیوند انسان با خود، زیرا انسان با تعامل با خود نسبت به مسئولیت‌هایی که نسبت به خود دارد متوجه می‌شود که در چه وضعیتی قرار دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: سومین پیوند نیز پیوند انسان با خلقت، کائنات، طبیعت و مخلوقات الهی است و این پیوند نیز در بسیاری از مواقع درس‌آموز است. پیوند چهارم نیز ارتباط با خلق و انسان‌هاست و آخرین پیوند هم پیوند انسان با خلیفه‌الله و ولی است که می‌توان آن را از دیگر پیوندهای انسان دانست.
پیغامی با بیان اینکه ما باید با این پنج نوع «خ» از جمله خدا، خود، خلقت، خلق و خلیفه، در ارتباط باشیم، افزود: در حقیقت انسان در ارتباط با این پنج نوع «خ» تعریف می‌شود. پس وظیفه و کارکرد اسلامی‌شناسی ما این است که برنامه‌ها و تکالیف را در ارتباط با این پنج ضلع برای ما مشخص کند.
رابطه «زکات»، «صدقه» و «انفاق»
وی افزود: ما با سه کلمه در قرآن مواجه هستیم که شاه بیت آنها را با انفاق تعریف می‌کنیم. مقام معظم رهبری در کتاب «تفسیر سوره برائت» اشاره می‌کنند که قرآن کریم کلماتی همچون صدقه، زکات و انفاق برای ما آورده است و خداوند در جای جای قرآن، زمانی‌که خواسته است فرق میان مومن، متقین و صلحا را با افراد کافر، منافق و مشرک مشخص کند یکی از وجه ممیزهای مهم را بعد از ایمان به غیب، خدا و فرستادگان خدا، همواره صدقه، زکات و انفاق آورده است.
پیغامی گفت: مقام معظم رهبری تأکید دارند این زکاتی که در قرآن آمده و به آن تأکید شده به نوعی زکات اموال انسان است که این امر غیر از زکات فقهی است، البته منظور از زکات فقهی این است که زکات صرفا یک مالیات اسلامی است و به یک‌سری از پایه‌های تعیین شده در فقه بسته می‌شود؛ مانند طلا، نقره، گندم، جو، گوسفند و به سایر چیزها بسته نمی‌شود، البته این تعریف در فقه شیعه آمده و در بین فقه اهل تسنن، زکات یک مالیات اسلامی با نرخ دو و نیم درصد است.
وی در ادامه با اشاره به مفهوم زکات فقهی ادامه داد: بنابراین در فقه شیعه، زکات به معنای خاص فقهی یک مالیات اسلامی است که امروزه در جامعه ما طبق اجتهاد فقها، این زکات به بسیاری از ما وضع نمی‌شود. به عنوان مثال فردی که بیش از حد نصاب طلا و نقره نداشته باشد، گندم و جو نکارد و گوسفند نداشته باشد طبیعتا زندگی روزمره این فرد مشمول زکات نمی‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: همواره ما می‌توانیم از هر آنچه که خدای متعال به ما عطا کرده مانند علم، توانایی، قدرت، مقام و هرآنچه را که باید برای خدمت انسان وجود داشته باشد، زکات پرداخت کنیم و همانگونه می‌توانیم جهاد را به همه عرصههای زندگی ربط دهیم، علم را نیز می‌توانیم به تمامی این عرصههای زندگی خود ربط و توسعه دهیم.
پیغامی تصریح کرد: رابطه زکات، انفاق و صدقه یک رابطه ویژه مطلق بوده و به نوعی صدقه شامل زکات است. در حقیقت زکات تمام مسئولیت‌هایی است که انسان‌ها باید به لحاظ مالی انجام دهند. صدقه مسئولیت‌های مالی و غیر مالی را بر عهده دارد و انفاق نیز مفهومی است که شامل این دو مقوله گفته شده است، بدین منظور که هرگونه خرجی که به جا و مورد خواست و رضای الهی باشد با کلمه انفاق آورده شده است. به نوعی همانگونه که ما به نماز و روزه مکلف شده‌ایم از این‌رو به انفاق و انجام صدقات نیز مکلف شده‌ایم.
وی تأکید کرد: بنابراین ما اگر دنبال این باشیم که انسان را در روابط و پیوندهای خودش شناسایی کنیم، یکی از مهم‌ترین کلید واژه‌هایی که در پیوند انسان با خودش، مردم و ولی تحت اشراف خداوند تعریف می‌شود، مفهوم انفاق است، کما اینکه مفهوم جهاد نیز مشابه این مقوله است. نمی‌شود انسانی در زندگی دین‌مدارانه خودش مشمول بحث جهاد نشود و از طرفی نیز نمی‌شود انسانی در زندگی دین‌مدارانه خودش مشمول بحث انفاق نشود.
منظور از انفاق در بیانات مقام معظم رهبری
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به مفهوم انفاق در معنای لغوی و در بیانات مقام معظم رهبری نیز تصریح کرد: انفاق در مفهوم لغوی خود یعنی خرج کردن، بذل و پرداختن. به عنوان مثال اگر چیزی به دست ما برسد و آن را رد کنیم، در این صورت بذل کرده‌ایم. پس ما در تعاملات انسانی خودمان مانند کانونی هستیم که ورودی‌ها و خروجی‌هایی دارد و از ما خواسته شده که ورودی‌هایمان حتما تبدیل به خروجی‌هایی شود و در واقع در اینجا ما اجازه انباشته کردن و تکاثر را نداریم.
پیغامی افزود: البته که ما هم اجازه نداریم که خرج بی‌دلیل کنیم، زیرا حتما باید خرجی که صورت می‌گیرد به جا، درست، هدفمند، اثرگذار و فی سبیل‌الله باشد و پرداخت بیهوده نیز طبیعتا در اندیشه اسلامی نمی‌گنجد.
تأکیدات مقام معظم رهبری در باب انفاق
وی تصریح کرد: تا اینجا مقام معظم رهبری دو مطلب مهم را در خصوص انفاق بیان می‌کنند؛ اول اینکه انفاق هرگونه خرج کردن است، اما نباید گمان کرد که فقط خرج کردن‌های بلاعوض است، این در حالی است که امروزه در فرهنگ دین‌مدارانه جامعه ما وقتی از انفاق سخن می‌آید فقط به آن پرداختی که به صندوق کمیته امداد می‌شود و یا آن پرداختی که به صورت مستقیم به فقیر داده می‌شود، مفهوم انفاق در ذهن تداعی می‌شود.
این مدرس دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه نکته دومی که در نگاه مقام معظم رهبری وجود دارد این است که ایشان می‌فرمایند هرگونه خرج کردن ولو اینکه به فقیر و یتیم بدهیم انفاق نیست، بلکه حتما باید به جا و اثربخش هم باشد، بیان کرد: ایشان در کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» اوصاف مومنان را ذکر می‌کنند و می‌فرمایند که یکی از ویژگی‌های مومنان و متقین این است که این افراد در هر حال و هر شرایطی که باشند انفاق می‌کنند.
پیغامی اظهار کرد: در بیانات ایشان آمده انفاق آن چیزی است که به واسطه آن یک خلأیی پر شود و یک نیاز راستینی برآورده شود. درست است که انفاق بخشیدن است، اما خرج کردنی که یک مشکلی را حل کند. کجا هستند افرادی که میلیاردها خرج می‌کنند و به ظاهر هم برای کارهای نیک خرج می‌کنند، اما از زبان قرآن باید گفت که این افراد بدبخت‌ترین مردم هستند، زیرا کارشان انفاق نیست و این پول‌هایی که خرج می‌شود، هیچگونه خلایی را پر نمی‌کند.
وی از مهم‌ترین کارکردهای انفاق را فقرزدایی و تقرب الهی دانست و اظهار کرد: مقام معظم رهبری می‌فرمایند که انفاق تنها از طریق بخشیدن مال نیست، بلکه از هرآنچه که روزی انسان‌ها شده است مانند پول، آبرو، فرزند، توان جسمی، زبان، فکر و مغز و همه امکاناتی که خداوند به انسان داده است، انفاق صورت می‌گیرد. در حقیقت انفاق آن است که به فردی که نتواند کاری انجام دهد بتوان کمکی کرد.
عضو هیئت علم دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: در بخش دیگری از سخنان ایشان در این کتاب آمده است که ایشان فرموده‌اند «چقدر پول‌هایی مصرف می‌شود، اما انفاق نیست، زیرا خلأیی را پر نمی‌کند»، در اینجا منظور ایشان این است که شاید واجباتی را انجام داده باشیم، اما آن پول در راه انفاق خرج نشده است، چون خلأیی را پر نمی‌کند، دردی را درمان نمی‌کند و نیازی را از جامعه مستمند برطرف نمی‌کند و در این صورت انفاقی صورت نگرفته است. در حقیقت این تأکیدات مقام معظم رهبری در راستای انفاق و انفاق مبتنی بر عدل هستند.
پیغامی اظهار کرد: در واقع انفاق و صدقه دادن فقط محدود به مال نیست، بلکه هر آنچه که خداوند به ما امانت داده است تا از طریق این نعمات، بتوانیم گره‌ای را باز کنیم و مسئولیت‌های اجتماعی خود را انجام دهیم. اگر در مقابل خداوند مسئولیت‌هایی همچون نماز خواندن و روزه را داریم و باید آنها را انجام دهیم، باید گفت که در مقابل خلق نیز دارای مسئولیت‌های اجتماعی مانند جهاد و در کنار این امر نیز مقوله‌های بزرگی همچون انفاق، زکات و صدقه هستیم که باید نسبت به انجام آنها اقدام کنیم.
ماندگاری «انفاق» در بیانات رهبر معظم انقلاب
وی بیان کرد: همواره ایشان بر مقوله ماندگاری انفاق دارند و تأکید می‌فرمایند انفاق مقوله‌ای است که در حیات و زندگی انسان‌ها تأثیر ماندگاری دارد. اگر طبق بیانات مقام معظم رهبری، انفاق را یکی از ویژگی‌های مومنان، جامعه اسلامی و یکی از ویژگی‌های مهم اجتماعی بدانیم، حتما باید برای آن، نظام‌سازی کرده باشیم تا افراد در نیازهای روزمره خود بتوانند به طور مستمر و سیستماتیک انفاق کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تأکید کرد: در حقیقت انفاق از آن مفاهیمی است که درس خارج لازم است. مادامی که ما در حوزه‌های علمیه درس خارج انفاق نداشته باشیم و این مفهوم توسعه یافته نشود، از این مفهوم در برنامه‌های توسعه، دولت سازی و جامعه‌سازی تعبیر نظام‌واره نشود و این مفهوم در جایگاه خود قرار نگیرد، این مفهوم مانند همان کلمه ولایت که در ابتدای بحث به آن اشاره شد جامعیت پیدا نخواهد کرد. در حقیقت جامعه‌سازی بر پایه حکومت و اقامه عدل منوط به انفاق است، پس از این‌رو باید گفت که انفاق یک چسب بزرگ اجتماعی است.
«مواسات» را باید جزو واجبات دینی خود بدانیم
پیغامی در بخش دیگری از سخنان خود به مفهوم مواسات اشاره کرد و گفت: مقام معظم رهبری در چند سخنرانی خود به این موضوع اشاره کرده‌اند. مواسات به معنای هم افقی انسان با سایر مومنان است و اینکه انسان‌ها باید با یکدیگر همدل شوند را مواسات می‌نامیم. امروزه که از «مواسات و همدلی» در کنار یکدیگر یاد می‌شود و طرح‌هایی با این نام راه‌اندازی شده است مفهوم درست و به‌جایی است.
وی اضافه کرد: در حقیقت اگر بتوانیم با دیگران همدل شویم و در افق نیازها، خواسته‌ها و مشکلات دیگران قرار گیریم و با آنها همدرد و همجنس شویم در اینجا می‌شود مواسات و این در حالی است که ما در اسلام تأکید مطلق بر مساوات نداریم، بلکه تأکید بر عدل داریم و این مواسات است که در اسلام به آن تأکید مطلق شده است و این هم جزو اخلاقیاتی است که لازمه جامعه‌سازی است.
این مدرس دانشگاه امام صادق(ع) تأکید کرد: انفاق و مواسات در جامعه ما امر اخلاقی مستحبی جلوه می‌کند و بسیاری از افراد بر این باور هستند که نمازهای یومیه را حتما باید بخوانند و اگر روزی نماز نخوانند و روزه نگیرند می‌گویند که واجبات خود را انجام نداده‌اند، اما این در حالی است که چندین ماه می‌گذرد، اما همین افراد هیچگونه کمکی به یتیمی نمی‌کنند، یعنی مواسات را جزو واجبات نمی‌دانند، در حالی‌که این امور واجب‌تر از واجبات هستند و ما باید این امور را جدی بگیریم.
انتهای پیام
