کرونا تجربه بشر برای تبدیل تهدید به فرصت را به چالش کشید

به گزارش ایکنا، نخستین همایش ملی فرهنگ با تأکید بر جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی کرونا، امروز 30 اردیبهشت به میزبانی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی برگزار شد.

در مراسم افتتاحیه حجت‌الاسلام مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: بلا برای اقوام سرکش و طغیانگر موجب عذاب است ولی همان بلا برای انسان‌های عالی تبدیل به صحنه‌ای برای رشد دادن می‌شود. در  بین این دو گروه انسان‌های دیگری هستند که در معرض بلا قرار می‌گیرند و در صحنه اختیار و امتحان هستند تا یا قبول شوند و به پاکی برسند یا در اثر بی‌صبری در رتبه پایین‌تر قرار گیرند. پس یک آزمون می‌تواند برای هر انسان یک کارکرد متفاوت داشته باشد.

وی ادامه داد: انسان‌های جامعه ما نیز در مواجهه با بلای کرونا دو گروه هستند. برخی انسان‌ها با پوشیدن لباس خدمت و پرستاری از افرادی که خانواده‌شان هم از آنها نگهداری نمی‌کند نگهداری می‌کنند و آنها را مورد حمایت قرار می‌دهند. همچنین انسان‌هایی که امکان دستگیری دارند به دیگران کمک می‌کنند. این یک صحنه است، یک صحنه دیگر احتکار و گران فروشی است.

حجت‌الاسلام رستمی افزود: خداوند می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ»، طبق این آیه شریفه تمام انسان‌ها در معرض آزمایشاتی قرار می‌گیرند اما انسان‌هایی برنده و سربلند هستند که نسبت به بلاها از جمله کرونا شکیبایی ورزیده باشند. شکیبایی در برابر بلا جلوه‌های مختلفی دارد که در فرهنگ دینی خودمان از این دست جلوه‌ها فراوان دیده‌ایم. از سویی جلوه‌های خودکامگی و فرار از صحنه و برای خود خواستن و از دیگران گرفتن نیز بروز می‌کند.

وی در پایان تصریح کرد: خروجی بلا براساس فرهنگ قرآنی تضرع و بازگشت به سوی خداست. اگر بتوانیم از فضایی که انسان‌ها به صورت عمومی در معرض امتحان قرار گرفتند برای بازگشت به سوی خدا و بازخوانی رابطه خود و خداوند استفاده کنیم بسیار مفید است ولی اگر نتوانیم از ظرفیت استفاده کنیم در سمت دیگری به ناامیدی مبتلا می‌شویم.

در ادامه نشست غلامرضا غفاری، معاون فرهنگی وزیر علوم به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: موضوع سخنان بنده سلامت اجتماعی و سهم و نقش کرونا در خصوص سلامت اجتماعی است. همه ما آگاهیم و بر مبنای نوشته‌هایی که در حوزه علوم اجتماعی و به طور مشخص در شاخه جامعه‌شناسی سلامت صحبت می‌کنند روی این نکته اجماع نظر وجود دارد که سلامت در جایی است که با اختلال مواجه نیستیم. افزون بر این وقتی وارد بحث سلامت اجتماعی می‌شویم بنا به نقطه نظراتی که وجود دارد هرچه جلوتر آمدیم و به نوعی شاهد تعییر و تحولات از نظر مفهومی در مورد سلامت اجتماعی بودیم می‌بینیم سلامت اجتماعی هم در یک معنای فراگیر معنا می‌شود و هم سامت جسمانی، سلامت روانی، سلامت معنوی و سلامت اجتماعی را شامل می‌شود. بر این مبنا، سلامت اجتماعی به عنوان سازه‌ای مطرح است که دارای اضلاع مختلف است و در هر کدام از این اضلاع، هر نوع اختلال و بی‌نظمی موجب می‌شود از سلامت در آن عرصه فاصله بگیریم.

وی افزود: کرونا تمام این عرصه‌ها را مورد هجوم قرار داده است. در درجه اول بعد جسمانی و فیزیکی به دلیل سهم و نقش این ویروس در اخلال در نظام جسمانی مورد هجوم قرار گرفت، اما این نقطه شروع است و به نوعی می‌تواند بر ابعاد دیگری هم در عرصه روانی و معنوی و اجتماعی تأثیرگذاری داشته باشد. از این بابت سهم و نقش این همه‌گیری در عرصه سلامت اجتماعی بسیار اهمیت پیدا می‌کند. نکته دیگر اینکه بحث سلامت اجتماعی هم بحث فردی و هم اجتماعی است. بنابراین هم در سطح خرد و هم در سطح اجتماعی معنا پیدا می‌کند و از این باب هم از سلامت اجتماعی فردی و هم از سلامت اجتماعی صحبت می‌شود. سنجه‌های معین بحث سلامت اجتماعی در مقیاس فرد به خودشکوفایی، عزت نفس و نظام انگیزش فرد مربوط می‌شود. اینها دلالت‌هایی است که در بحث خرد سلامت اجتماعی مطرح هستند.

غفاری ادامه داد: با این نوع پنداشتی که در خصوص سلامت اجتماعی وجود دارد می‌بینیم بحرانی مثل کرونا برای بحث سلامت اجتماعی یک مسئله کاملاً تخریب کننده بوده است و اختلالات قابل توجهی را هم در سطح خرد سلامت اجتماعی و  هم در سطح کلان سلامت اجتماعی به وجود آورده است و از این بابت عرصه سیاست گذاری اجتماعی و فرهنگی نیاز به این دارد که تأمل و نگاه وسیع‌ و عمیق‌تر را نسبت به چنین مسئله‌ای داشته باشد

معاون فرهنگی وزیر علوم با بیان اینکه وقتی کرونا شیوع پیدا کرد و جامعه را با وضعیت جدید مواجه ساخت، تمهیداتی در این خصوص اتخاذ شد، گفت: طبیعتاً این تمهیدات اجتناب ناپذیر و یکی از مهمترین آنها قرنطینه و فاصله اجتماعی بود.

وی تصریح کرد: باید توجه داشته باشیم خود قرنطینه و آنچه به عنوان الزام‌های مربوط به آن تعریف شد که یکی از آنها فاصله اجتماعی و به تعلیق رفتن نظام تعاملات اجتماعی در زندگی روزمره و تعطیل شدن مجموعه‌هایی بود که موجب نشاط اجتماعی می‌شود و سلامت اجتماعی را تقویت می‌کردند دچار نوعی اختلال شدند و امروز هم بحث بر سر این است که در غیاب این نظام تعاملاتی که تعیین کننده گرما و رونق حیات اجتماعی هست چه باید کرد. پس هم تبعات این تعطیلی برای سلامت اجتماعی مطرح است و هم  اینکه روح و رونق فضاهایی که مقوی سلامت اجتماعی بودند اثرگذاری خود را از دست دادند. یک مثال آن تعطیلی دانشگاه‌ها و فضاهای عمومی است که تولیدکننده طراوت اجتماعی هستند ولی رونق خود را از دست دادند.

در ادامه نشست احد فرامرز قراملکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: کرونا از کووید 19 آغاز شد و جهش‌های ژنتیکی مختلفی از جمله انگلیسی و هندی و آفریقایی پیدا کرده است. کرونا در جهان دو دوره بزرگ دارد. دوره آغازین آن دوره‌ای بود که ناشناس آمد و انسان در برابر آن احساس بی‌دفاعی کرد. دامنه واگیری و انتقال بدون مرز یک نگرانی عمیقی ایجاد کرد و انسان به طور کلی احساس بی‌دفاعی در برابر این ویروس داشت. قدرت کشندگی‌اش به علاوه پیش‌بینی ناپذیر بودن وحشت ایجاد کرد. اساساً هر جا قدرت و پیش‌بینی ناپذیری وجود داشته باشد وحشت ایجاد می‌شود، چه کشته بگیرد و چه نگیرد. دوره بعدی که در آن زندگی می‌کنیم دوره کشف و تولید واکسن است اما به هر حال کشورهایی که توانستند در آمار بالا مردم را واکسن کنند همچنان کرونا را خطرناک می‌دانند. کرونا علاوه بر مسائل مربوط به سلامت انسان‌ها که انواع عوارض و بیماری را به همراه دارد چالش‌های مختلفی در حوزه‌های مختلف انسان به وجود آورد؛ یکی به چالش گرفتن انگاره‌ها بود، دومی به چالش گرفتن آن چیزی که اسمش را سیاست‌گذاری کلان در نظام‌های مختلف می‌گذاریم که اعم از نظام خدمات سلامت و حتی نظام فرهنگی است.

وی ادامه داد: یک راهبرد کلی وجود دارد که گاهی تبدیل به شعار می‌شود و آن راهکرد تبدیل تهدید به فرصت است. سالیان سال به ما یاد دادند مدیر کسی است که بتواند تهدید را به فرصت تبدیل کند. کرونا می‌گوید من یک تهدید هستم و از این جهت تمام تجربه بشر  و دانش بشر را در عرصه سیاست‌گذاری به آزمون می‌گیرد. راهبرد تبدیل تهدید به فرصت راهبرد مهم و کلیدی است که اصلاً درباره‌ آن نقدی نداریم ولی آنچه بشر از خرد جمعی و دانش بشری در باب شیوه‌های تبدیل تهدید به فرصت در عرصه‌های مختلف اقتصاد، آموزش و پرورش و ... به میان آورده است، کرونا آن را به چالش می‌گیرد. چگونه به چالش می‌گیرد؟ کرونا به ما نشان می‌دهد و می‌گوید من با وجود تجارب غنی در تبدیل تهدید به فرصت شما را در عمل در عرصه‌های گوناگون سیاستگذاری بلاتکلیف کردم.

قراملکی ادامه داد: از دی 1398 تا کنون کرونا به ما نشان می‌دهد این بشری که راهبرد تبدیل تهدید به فرصت را پیدا کرده است در عمل چطور رفتار می‌کند. البته این سخن به معنی نادیده گرفتن تلاش‌های علمی و مدیریت در سطح جهان نیست. قصه این است که هنوز در نظام‌های آموزشی خودمان بلاتکلیفی‌های خاص خودمان را داریم. بالاخره انتخابات میتینگ می‌خواهد ولی کرونا ما را در عمل بلاتکلیف کرده است. بلاتکلیفی یعنی چه؟ یعنی ما احساس می‌کنیم در سیاست‌گذاری‌های گوناگون چه در نظام سلامت و چه در نظام آموزش عالی و چه نظام تجاری و گردشگری و ... مواضع فروانی داریم که نمی‌دانیم تکلیف ما چیست و باید چکار کنیم.

وی ادامه داد: به عبارت دیگر هنوز نتوانستیم آنگونه که بایسته است تهدید کرونا را به فرصت تبدیل کنیم. در نتیجه این بلاتکلیفی‌های عملی در عرصه‌های گوناگون سیاست‌گذاری، افت فعالیت‌های اقتصادی و آموزشی و .. داشتیم. این افت، تحلیل می‌طلبد؛ هرچند ریشه‌اش بلاتکلیفی عملی در عرصه‌های گوناگون سیاست‌گذاری است. در حوزه سیاست‌گذاری نظام خدمات سلامت آیا باید سرنوشت تصمیم‌گیری کرونا را به معاونت درمان دهیم یا معاونت بهداشت؟ این یک چالش مهم در کشور است و موجب بلاتکلیفی شده است. یک عده معتقدند اگر مدیریت را به معاونت بهداشت می‌سپردیم سیاست‌گذاری صحیح‌تری بود. شما این بحث را در سیاست قرنطینه، توزیع واکسن و  ... در نظر بگیرید؛ خواهید دید این بلاتکلیفی بر فعالیت‌های اقتصادی و آموزشی چقدر تأثیر می‌گذارد.