شهید چمران؛ بنیان‌گذار مکتب مقاومت
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان گفت: جبهه مقاومتی که شهید چمران بنیان گذاشت، فراقومی و فرامذهبی و فرهنگ‌ساز و پویاست و به همین دلیل، زایش و ماندگاری دارد.
به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست تخصصی «بررسی نقش شهید چمران در انقلاب اسلامی و جبهه مقاومت» روز گذشته، 31 خردادماه به همت سازمان بسیج اساتید و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های آزاد اسلامی استان اصفهان به‌صورت برخط برگزار شد.
علی‌اکبر جعفری، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در این نشست به ضرورت بازاندیشی در سیره، گفتار، رفتار و اندیشه‌های شهید چمران اشاره و اظهار کرد: در جلساتی که مناسبت آنها ولادت یا شهادت است، نکته‌ای را تأکید می‌کنم و آن اینکه چنین روزهایی فرصتی برای ما فراهم می‌کند تا نسبت به کسی که آن مناسبت به نام او مزین است، معرفت بیشتری پیدا کنیم و امیدوارم که در این نشست با طرح نام این شهید بزرگوار، فرصتی برای تأمل بیشتر در زندگی، سیره، اندیشه و عملکرد او فراهم شود.
وی افزود: در وصف شهید چمران، معمولاً این آیه استفاده می‌شود که «الَّذينَ آمَنوا وَهاجَروا وَجاهَدوا في سَبيلِ اللَّهِ بِأَموالِهِم وَأَنفُسِهِم أَعظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ وَأُولٰئِكَ هُمُ الفائِزونَ؛ كسانى كه ايمان آوردند و هجرت كردند و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداختند، نزد خدا مقامى هر چه والاتر دارند و اينان همان رستگارانند.» درواقع، زندگی شهید چمران با این آیه همخوانی دارد و صحبت از بزرگ‌مردی است که مصداق «آمَنوا وَهاجَروا وَجاهَدوا في سَبيلِ اللَّهِ بِأَموالِهِم وَأَنفُسِهِم أَعظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ» بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان بیان کرد: دو واژه قابل توجهی که می‌خواهیم در خصوص آنها تأمل کنیم، یکی شهید چمران و دیگری جبهه مقاومت است. دکتر مصطفی چمران متولد ۱۳۱۱ در تهران و جزو رتبه‌های برتر کنکور و دانش‌آموخته دانشکده فنی تهران در یکی از سخت‌ترین رشته‌ها بود و در دانشگاه A&M تگزاس و دانشگاه برکلی کالیفرنیا به ادامه تحصیل پرداخت. در جلسه دفاع از رساله او، یکی از اساتید داور به دکتر چمران می‌گوید نمی‌دانم چه نمره‌ای برای شما لحاظ کنم و می‌خواهم نمره‌ای متفاوت بدهم تا برای همیشه یادگار بماند. مثلاً، تصور کنید استادی به دانشجویی نمره ۲۱ دهد.
وی ادامه داد: اصطلاح جبهه مقاومت با این عنوان، سابقه طولانی در ادبیات سیاسی جدید ما ندارد؛ به عبارتی، این اصطلاح نسبت به آنچه موضوع بحث ماست، عمر کوتاهی دارد؛ اگرچه مفهوم و منظور ما از این عنوان بسته به این عدد نیست. به عبارت دیگر، ممکن است برای اصطلاح جبهه مقاومت بازه زمانی ۱۷ ساله در نظر گرفته و گفته شود اولین بار، ۱۷ سال پیش این واژه در گفتمان رایج نظام جهانی مرسوم شد. منظور از جبهه مقاومت، ایجاد احساس و انگیزه ایستادگی، مقاومت و خود را نباختن در برابر ظلم و ستم آشکار، تحریف، تجاوز و تصمیم غیرانسانی است. بنابراین، اگر اصطلاح جبهه مقاومت را به کار می‌برم، مجموعه اقدامات دکتر چمران در ایجاد این احساس و انگیزه مدنظر است. این شهید بزرگوار در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ در مسیر دهلاویه به شهادت رسید و از سال ۱۳۸۰، این روز به پاس حماسه‌های ایشان با عنوان روز ملی بسیج اساتید نام‌گذاری شده است.
تاریخچه شکل‌گیری جبهه مقاومت
جعفری اضافه کرد: جبهه مقاومت با آن تعبیری که گفتم، جغرافیای تولدش، لبنان است، اگرچه مقدمه آن لبنان نبود و به فعالیت‌های خودجوش محلی در سرزمین فلسطین بازمی‌گشت. بعد از اعلام رسميت یافتن رژیم غاصب اسرائیل، اعتراضاتی در قالب دسته‌ها و گروه‌های محلی، شهری، منطقه‌ای و ملی در سرزمین فلسطین آغاز شد، اما عملکرد آنها جویباری بود، به شدت با یکدیگر غریب بودند و پشتیبانی ضعیف و جریان‌های واگرا در بین‌شان مشاهده می‌شد. درواقع، نمی‌توانیم اصطلاح جبهه یا حتی محور را برای آنها به کار ببریم و می‌توان گفت فعالیت‌های مقاومتی داشتند؛ اما زمانی که توانستیم اصطلاح محور و جبهه را به کار ببریم، جغرافیای آن لبنان بود. در شکل‌گیری جبهه مقاومت، دو شخصیت شاخص و مطرح حضور داشتند؛ امام موسی صدر و شهید مصطفی چمران. آنها کاری انجام دادند که روزی جغرافیای آن لبنان بود، اما امروزه بسیار فراتر رفته است. نقش‌آفرینی دکتر چمران در ساختار و نظام بین‌الملل با شکل دادن به محور مقاومت در خارج از جغرافیای ایران آغاز شد و سپس در جغرافیای ایران ادامه یافت.
وی تصریح کرد: او جبهه مقاومتی را بنیان گذاشت که از نظر زمانی، به هنگام اوج قدرت رژیم اسرائیل تشکیل شد، نه در روزگار ضعف و ناتوانی آن؛ چنانکه امروز در مقایسه با زمانی که شهید چمران و دوستانش جبهه مقاومت را پایه‌گذاری کردند، این رژیم بسیار ضعیف است. زمانی که جبهه مقاومت به دست شهید چمران بنیان گذاشته شد، کشورهایی مانند لبنان، مصر، اردن و سوریه که در معرض تهاجم اسرائیل قرار داشتند، تسلیم شده بودند. اینجاست که بنیان‌گذاری جبهه مقاومت، کار متفاوتی محسوب می‌شود، آن هم در زمانی که کسی تصورش را نمی‌کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ویژگی دومی را که شهید چمران برای جبهه مقاومت در نظر داشت، فراقومی و فرامذهبی بودن آن دانست و گفت: جبهه مقاومتی که ما در برابر اسرائیل بنیان می‌گذاریم، این‌طور نیست که فقط شیعیان یا مسلمانان عضو آن باشند یا مخصوص یک کشور و شهر باشد، بلکه فراقومی، فرامذهبی و فراکشوری است. اگرچه جبهه مقاومت در لبنان به وجود آمد، ولی صرفاً مخصوص این کشور نیست.
وی افزود: یکی دیگر از این ویژگی‌ها، ماندگاری جبهه مقاومت است؛ این جبهه جهانی بوده، نگاه جهانی دارد، فرهنگ‌ساز و پویاست و ایستا یا پنهان نیست؛ به همین دلیل زایش دارد. مقام معظم رهبری بعد از شهادت سردار قاسم سلیمانی، تعبیر مکتب حاج قاسم را به کار برد. جبهه مقاومت بنیان‌گذاری‌شده به دست شهید چمران و دوستانش نیز یک مکتب است و زایش، ماندگاری و تداوم دارد.
چمران؛ مصداق مهاجر الی الله
جعفری به آیه 20 سوره توبه که در وصف شهید چمران استفاده می‌شود، اشاره کرد و گفت: ایشان مصداق مهاجر الی الله بود. مهاجرت می‌تواند انجام شود، اما از نوع مهاجرت‌های مصطفی چمران که جبهه مقاومت را می‌سازد، نباشد. هجرت همراه با بصیرت مصطفی چمران سه مرحله بود؛ هجرت به آمریکا، هجرت به مصر و هجرت به لبنان. هجرت به آمریکا، هجرت علمی بود و این نوع هجرت از جنس فرار مغزها نیست؛ به همین دلیل، سال ۵۷ که خیلی‌ها به بهانه تحصیل و علم‌آموزی از ایران رفتند و یا رفته بودند و بازنگشتند، دکتر چمران برگشت. زمانی که مراکز علمی شاخص آمریکا با جدیت دنبال استخدام او بودند، برای آموزش و تعلیمات نظامی و گذراندن دوره‌های چریکی به مصر مهاجرت کرد و همین اندوخته‌ها باعث شد تا چمران مسئول آموزش اولین گروه پاسداران در ماه‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی باشد.
وی افزود: مهاجرت سوم به مقصد لبنان بود و افرادی همچون برادر یا دوستان چمران بیان می‌کنند که هجرت او به لبنان، عرفانی بود؛ چون برای خودسازی و تربیت نفس به این کشور رفت. پس جبهه مقاومت صرفاً یک گروه و احساس و انگیزه نظامی نیست و کسی در این جبهه موفق است که خودساخته بوده و از نظر عرفانی در بالاترین سطح قرار گرفته باشد. مقام معظم رهبری درباره شهید چمران می‌گوید: «شجاع بود، سرسخت بود و یک سرباز سخت‌کوش بود.» یعنی جبهه مقاومتی که او بنیان گذاشته، سربازش باید شجاع، سخت‌کوش و باانصاف باشد و به مقامات دنیوی اهمیت ندهد. به همین دلیل، افرادی که از این شهید بزرگوار صحبت می‌کنند، مهاجرت او به لبنان را عرفانی می‌دانند. شهید چمران بعد از آموزش‌های نظامی که در مصر گذراند، احساس می‌کرد باید در مکتب بزرگی به نام امام موسی صدر درس بیاموزد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: او در مهاجرت به لبنان، قرار گرفتن در کنار امام موسی صدر و ورود به عرصه‌ای که از آن با عنوان بنیان‌گذاری جبهه مقاومت یاد کردیم، اقداماتی انجام داد که به لحاظ مصداقی، به نقش ایشان در جبهه مقاومت تبدیل شد؛ از جمله بنیان‌گذاری هسته مقاومت به‌صورت سازمانی از طریق راه‌اندازی بخش نظامی حمایت از محرومان لبنان که با عنوان سازمان امل از آن یاد می‌شود. بدون شک، نقش مصطفی چمران به‌عنوان مؤسس در سازمان امل از لحاظ ساختاری، جزء اول جبهه مقاومت بوده و همین جزء با بالندگی و تجربه، به حزب‌الله لبنان تبدیل شده است. ایشان با اینکه مؤسس بود، به دنبال ریاست نبود. یکی دیگر از تعابیری که مقام معظم رهبری در وصف ایشان به کار می‌برد، این است که دکتر چمران اصلاً به دنبال نام و مقام و عنوان نبود. معتقدم جبهه مقاومتی که شهید چمران بنیان گذاشت، به لحاظ مصداق با هسته کوچک سازمان امل آغاز شد، ادامه یافت و شکل امروزی را پیدا کرده است.
وی ادامه داد: شهید چمران که مصداقی از هاجروا الی الله است، مصداقی از مجاهد فی‌سبیل‌الله نیز محسوب می‌شود. زمانی که می‌گوییم جهاد، تصور می‌کنیم منظور، اسلحه به دست گرفتن است. اگر امروز مصطفی چمران زنده بود، چه جهادی انجام می‌داد؟ کارهایی که ایشان در دوران تحصیل در تهران و آمریکا انجام داد، بسیار قابل توجه است. چمران، دانشجویی با رتبه دورقمی و زیر ۲۰ بود، آن هم در یکی از سخت‌ترین رشته‌های دانشگاهی، اما این دلیل نشد تا از خودش غافل شود. او دانشجوی سطح بالای یک رشته فنی مهندسی بود، ولی اگر به زندگی‌نامه‌اش مراجعه کنیم، شرکت در جلسه تفسیر قرآن مرحوم آیت‌الله طالقانی و جلسه درس منطق و فلسفه شهید مطهری به چشم می‌خورد. ممکن است این سؤال پیش بیاید که اگر چمران در حال تحصیل یکی از رشته‌های مهندسی بود، چه کاری به تفسیر و منطق و فلسفه داشت؟ او از اولین اعضای انجمن اسلامی دانشگاه تهران بود و از برادرش شنیدم که یافتن فردی با این ویژگی‌ها که در علم شاخص باشد، عارف باشد و در سیاست با بصیرت باشد، کمتر مقدور است. شهید چمران در دوران نهضت ملی شدن نفت، تشکیل دولت دکتر مصدق و مبارزه با سلطه انگلیس حضور فعالی داشت و اسناد و گزارش‌ها کاملاً نشانگر این موضوع است.
جعفری تأکید کرد: طبق تحلیل من، رنجنامه دکتر چمران بعد از ۲۸ مرداد وجود دارد. به همین دلیل، وقتی دولت ملی با کد ۲۸ مرداد شکست خورد، مقاومت را پایان‌یافته ندید. ایشان در شرایط بسیار سختی عازم آمریکا شد، در آنجا عضو انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا و از مؤسسان انجمن دانشجویان ایرانی در کالیفرنیا بود. مجموعه این اقدامات، فعالیت‌های دکتر چمران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است و با پیروزی انقلاب، جزو کسانی بود که به کشور بازگشت، آن هم زمانی که خیلی‌ها به بهانه تحصیل رفتند و یا افرادی که تحصیلشان به اتمام رسیده بود، بازنگشتند، با اینکه ممکن بود نظام تازه بنیان گذاشته شده به آنها احتیاج داشته باشد، ولی ایشان احساس مسئولیت کرد و آمد و آموخته‌های علمی و نظامی و تجربیات مقاومتی‌اش، بسته‌ای پر و جامع برای کشوری که انقلاب در آن به وقوع پیوسته بود، به حساب می‌آمد.
الگویی برای مقاومت در برابر نفسانیات
وی افزود: شهید چمران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، پس از ۲۳ سال دوری از وطن به کشور بازگشت. او معاونت نخست‌وزیری دولت موقت در امور انقلاب را عهده‌دار بود و زمانی که بحران‌ها علیه انقلاب اسلامی آغاز شد، با ابلاغ امام(ره)، به‌عنوان فرمانده نظامی منطقه برای آزادسازی پاوه، عازم این شهر می‌شود. موفقیت شهید چمران در این امر موجب شد تا به‌عنوان وزیر دفاع منصوب شود و تا زمان شهادت نیز نماینده مردم تهران بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: جمله‌ای از ایشان وجود دارد و امیدوارم نمایندگان محترمی که هر از گاهی مطلبی از آنها می‌شنویم که قلب را به درد می‌آورد، آن را به میزشان بچسبانند. شهید چمران می‌گوید: «خدایا، مردم آن‌قدر به من محبت کرده‌اند و آنچنان من را از باران لطف و محبت خود سرشار نموده‌اند که به راستی خجل هستم و آن‌قدر خود را کوچک می‌بینم که نمی‌توانم از عهده آن برآیم. خدایا، به من فرصت و توانایی بده تا بتوانم از عهده برآیم و شایسته این همه مهر و محبت باشم.»
وی یادآور شد: ایشان نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی انقلاب فرهنگی بود و ستاد جنگ‌های نامنظم را راه‌اندازی کرد. به عبارتی، دکتر چمران به‌عنوان بنیان‌گذار جبهه مقاومت لبنان، این جبهه را در ایران نیز بنیان گذاشت و این کار برای گرفتن عنوان و مقام خاصی نبود. همان‌طور که گفتم، شهید چمران مصداق مهاجر الی الله و مجاهد فی‌سبیل‌الله و نتیجه این دو ویژگی، این بود که عاشق خدا شد. توصیه می‌کنم مجموعه مناجات‌های دکتر چمران را بخوانید.
جعفری گفت: او با این مجموعه ویژگی‌ها می‌تواند الگویی تمام‌عیار باشد؛ الگویی برای مقاومت در مقابل نفسانیات و بداخلاقی در مواجهه با دیگران. ما با فضای شاگردپروری فاصله گرفته‌ایم و اگر مکتب دکتر چمران را ملاحظه کنیم، می‌بینیم که او مصداق کاملی از شاگردپروری است. در جایی خواندم که ایشان به شدت احساسی و رقیق‌القلب بود و حتی وقتی دوستش نتوانست در امتحان قبول شود، برای او گریه کرد. جا دارد که در این ایام برای کسب معرفت بیشتر از محضر این بزرگان تلاش کنیم. شهید چمران الگویی کاربردی در همه زمینه‌ها و مناسب برای نسل جدید و دانشگاهی ماست؛ اگرچه در آمریکا درس می‌خواند، ولی به شدت ولایت‌مدار بود و ساده‌زیستی و معنویت بسیار بالا، از ویژگی‌های شاخص او محسوب می‌شد.
وی خطاب به اساتید دانشگاه‌ها بیان کرد: در فعالیت‌هایمان باید نگاه جهانی داشته باشیم، بین علم و ایمان ترکیب ایجاد کنیم و به بصیرت و زمان‌شناسی که یکی از مصداق‌های آن، جهاد تبیین است، توجه داشته باشیم. رسیدن به جایگاه شهید چمران، دست‌یافتنی و الزامی است.
فاطمه کاظمینی
انتهای پیام
