صلح امام حسن(ع)؛ نمونه‌ای از صلح پیامبر(ص) با مشرکان

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، به مناسبت سالروز شهادت مظلومانه حضرت امام حسن مجتبی(ع) به تبیین نگرش و سیره آن همام همام پرداخته است که مشروح آن در ایکنا منتشر می‌شود.

در منابع اصیل اسلامی و شیعی صفات عام و مشترکی به عنوان ویژگی‌های امامت ذکر شده است. در بسیاری از منابع، علم و عصمت دو ویژگی اساسی امام بیان شده است.

امام سجاد(ع) علم، بردباری، سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبت در قلوب مؤمنین را شش عطیه خداوند به ائمه معصومین(ع) بر شمرده است. بر اساس تحقیقات کارشناسان خبره اسلامی صدق گفتار، پایبندی به پیمان‌ها، امانت‌داری، علاقه و دلسوزى نسبت به مردم، اخلاص، احسان، توکل بر خدا، حُسن خُلق و پیروزى در آزمایش هاى سخت از ویژگی‌های مشترک امام معرفی شده است.

آچه بیان شد، شرایط و ویژگی‌های مشترک امامت در منابع دینی بود. بر خلاف ویژگی‌های عمومی و مشترک امام در منابع دینی، مردم ویژگی‌های دیگری در شناسایی و ارزیابی امامت به‌کار می‌گیرند، همانگونه که برخی داده‌ها و مطالعات همچنین یافته‌ها و مشاهدات شخصی نیز گواه چنین ارزیابی و ارزش‌گذاری است که از منظر منابع دینی بی‌پایه و بی‌اعتبار است.

ثمره و نتیجه این ارزیابی نادرست مهجوریت و مظلومیت برخی ائمه و احیاناً غلو درباره برخی دیگر است! این تمایز و اعتبارسنجی اجتماعی در جامعه ما درباره شخصیت امام حسن مجتبی(ع) نمود یافته است و موجب مظلومیت مضاعف امام حسن(ع) و ناچیز و نادرست ارزیابی کردن اقدامات او و گاهی ندیده گرفتن فضائل آن حضرت شده است.

برای نمونه به نگاه مردم درباره صلح امام حسن مجتبی(ع) در مقایسه جهاد امام حسین(ع) اشاره می‌کنیم. با اینکه در کلام نبوی تصریح شده که امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، چه قیام کنند و چه صلح کنند امام هستند، اما در میان عموم مردم گویا به سبب چنین ارزش‌گذاری‌ها، نه تنها صلح امام مجتبی(ع) اقدامی مثبت ارزیابی نمی‌شود، بلکه گاهی تقبیح هم می‌شود!.

در این گفتار ابتدا به برخی فضایل امام حسن(ع) اشاره و سپس، درباره صلح ایشان نکاتی یادآوری می‌شود. پرداختن به همه فضائل و مناقب امام حسن مجتبی(ع) گفتار جداگانه‌ای را می‌طلبد. در این گفتار به ذکر چند فضیلت اکتفا می‌شود. امام حسن(ع) وصی حضرت علی(ع) بود. او در جنگ‌آوری و مناظرات در جنگ، شاگرد و همتای علی(ع) بود. در عبادت و زهد، عابدترین و زاهدترین مردم زمانه خویش بود. بار‌ها به صورت پیاده به حج مشرف شدند. تواضع و فروتنی او مثال‌زدنی است. سخاوت او چنان بود که به کریم اهل بیت مشهور شد. در حلم و بردباری ضرب‌المثل بود، آن‌گونه که عقیده و باور مرد شامی! را نیز تغییر داد.

گفت وارد مدینه شدم، او را دیدم، قلبم به او متمایل شد. سؤال کردم که او کیست؟ گفتند که این شخص حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع) است. دلم تبدیل به بغض و حسد نسبت به علی(ع) شد و به ایشان ناسزا گفتم. حسن بن علی(ع) صبر کرد تا سخنم به پایان رسید، آن گاه به سویم آمد، تبسمی کرد و سپس فرمود که پیرمرد! فکر می‌کنم غریب هستی و شاید در اشتباه افتاده‌ای. اگر به چیزی نیازی داری، برآورده کنیم، اگر گرسنه‌ای سیرت کنیم و ... مرد شامی در برابر این خلق عظیم شرمنده شد، گریه کرد و گفت که گواهی می‌دهم که تو جانشین خدا در زمین هستی، خدا بهتر می‌داند که رسالت خویش را کجا قرار دهد.

چنانچه اشاره شد بر اساس همین ارزش‌گذاری اجتماعی اقدام صلح‌جویانه او نیز گاهی تقبیح می‌شود بدون آنکه به شرایط و موقعیت تاریخی وقوع صلح، مفاد صلح‌نامه، شرایطی که لشگر معاویه و نیرو‌های او داشتند، خیانت برخی فرماندهان لشکر امام حسن(ع) و از همه مهمتر شکل‌گیری افکار عمومی در برقراری صلح و ... توجه و اطلاع کافی داشته باشند.

ارزش‌گذاری‌های اجتماعی، مانع از این می‌شود تا مردم به درستی درک کنند که چنانچه امام حسن(ع) در این وضعیت درگیر جنگ می‌شد، نه تنها در آن وضعیت اثربخش نبوده بلکه راه را برای تحقق اهداف پنهان معاویه هموارتر می‌کرد. خصوصاً آنکه اغلب مردم قادر به تشخیص نیات سوء معاویه و خدعه او نبودند و نمی‌توانستند تشخیص دهند که پشت به ظاهر مصلحت‌خواهی معاویه چه چیزی پنهان شده است. البته تشخیص آن با شعار‌های صلح‌جویانه معاویه، کار آسانی نبود!.

امام(ع) در پاسخ به اعتراض برخی معترضان دلایل اقدام خود را چنین برشمردند. امام در پاسخ یکی از معترضان که او را ذلیل کننده مؤمنان خطاب کرد! فرمـودند که اگـر اقـدام من نبود، تمام شیعیان و پیروان ما در روی زمین، کشـته می‌شدند. همچنین، در پاسخ به یکی دیگر از منتقدان، صلح خود را با صلح پیامبر (ع) با مشرکان مکه مقایسه کرد.

همچنین، ایشان در پاسخ به یکی دیگر از منتقدان، اقدام صلح‌آمیز خود را با کار خضر(ع) در معیوب کردن کشتی، تشبیه کرد! امیدواریم با اصلاح چنین نگرشی منزلت امام حسن مجتبی(ع) در جامعه ما بیشتر احیا شود.