شیخ بهایی قائل به حلیت ذبایح اهل کتاب نیست

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی؛ استاد درس خارج حوزه علمیه، 21 دی در همایش «بررسی اندیشه‌های شیخ بهایی و رونمایی از موسوعه ایشان» که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، برگزار شد با بیان اینکه شیخ بهایی فردی ذوفنون بود و ضمن تسلط بر علوم حدیثی، کلامی، تفسیری و ادبی و فلسفی در فقه هم برجسته است، گفت: شاید در بین فقها ادیبی مانند شیخ بهایی سراغ نداشته باشیم؛ فقهای بزرگی داریم که در اعلی درجه فقاهت بودند ولی در ادبیات کار نکردند؛ قوت ادبی و تفسیری و حدیثی ایشان زیاد بود به گونه‌ای که بر احادیث فریقین مسلط بود.

وی افزود: مرحوم شیخ بهایی کتب فقهی متعددی دارد؛ از رساله فارسی جامع عباسی گرفته تا بقیه ولی حبل‌المتین شیخ خیلی مورد استناد اعاظم فقها بوده و هست و این مطلب مهمی است که کتاب کسی در دوره زندگی و بعد از خودش مورد استناد سایر فقها باشد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه قدر اجتهادی صاحب حدائق در زمان ما شناخته نمی‌شود و گاهی او را در حد محدث و اخباری‌گرا تقلیل می‌دهند، اظهار کرد: این در حالی است که برخی از بزرگان نجف به نظرات اجتهادی صاحب حدائق بیش از صاحب جواهر اعتنا می‌کردند و همین صاحب حدائق به شیخ بهایی استناد کرده است. مرحوم نراقی و صاحب ریاض و صاحب جواهر هم همگی به شیخ بهایی استناد دارند. شیخ بهایی دوره فقه ندارد و حبل المتین هم در باب صلات است ولی همین مقدار خیلی مورد اعتنای صاحب جواهر است ولو اینکه همه سخنان او را قبول ندارد.

تمجید صاحب جواهر از شیخ بهایی

آیت‌الله فاضل لنکرانی با بیان اینکه صاحب جواهر از شیخ بهایی با تعبیر فاضل البهایی نام برده است، ادامه داد: او حتی برخی متفردات شیخ بهایی را هم نقل کرده است. صاحب جواهر درباره استحباب قنوت در نماز شفع می‌گوید دو رکعت شفع از وتر جداست و فاصل بین آن‌ها سلام است و بعد ادامه می‌دهد تنها فقیهی که می‌گوید نماز شفع، قنوت ندارد و تنها وتر دارد، شیخ بهایی است. شیخ بهایی در مورد علت آن گفته است که امام صادق(ع) شفع و وتر را یک نماز 3 رکعتی حساب کرده است لذا تنها در رکعت سوم قنوت دارد. او معتقد است که هیچ عالمی قبل از او متوجه این مطلب نشده بوده است.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) اضافه کرد: البته صاحب جواهر این رای شیخ بهایی را ضعیف می‌داند ولی همین پرداختن به نظرات شیخ ولو متفردات، نشانه اهمیت نظرات او است. صاحب جواهر به شهید ثانی نقد زیادی وارد کرده که چون جوان بوده است نظرات او قابل قبول نیست و در برخی موارد به شیخ بهایی هم نقد کرده است که فتاوای او ضعیف است ولی در برخی موارد مانند نجاست خمر از او تمجید می‌کند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی با اشاره به نظر شیخ بهایی در مورد ذبایح اهل کتاب، افزود: در همین حوزه خودمان کسانی کتاب نوشته شده و گفته‌اند برخی، ذبایح اهل کتاب را حلال کرده‌اند و ازجمله از شیخ بهایی هم نام برده‌اند درحالی‌که او چنین نظری ندارد. او نقل کرده است که سفیری از روم پیامی برای شاه‌عباس آورد و گفت شیعه به تحریم ذبایح اهل کتاب رای می‌دهد درحالی‌که قرآن کریم طعام اهل کتاب را حلال می‌داند. (الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ۖ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ ۖ ) شاه‌‌عباس این نامه را به بنده داد و من رساله‌ای را در جواب به این سؤال نوشتم.

استاد درس خارج حوزه علمیه، گفت: شیخ بهایی در یکی از آثارش به اقوال مختلف در این زمینه می‌پردازد و گفته است که اگر کافر مشرکی(حتی مسیحی و یهودی) گوسفندی را حتی طبق شرایط دینی ما ذبح کند جمهور فقهای امامیه می‌گویند که حرام است. حنابله هم این نظر را دارند ولی حنفیه و مالکیه و شافعیه مطلقا ذبایح اهل کتاب را حلال می‌دانند و معدود علمای شیعه هم حلال می‌دانند ازجمله شیخ صدوق معتقد است که اگر فرد مسیحی نام خدا را ببرد حلال است ولی اگر نبرد حرام است.

وی افزود: او این اقوال را ذکر کرده و ادله قول مشهور را ذکر می‌کند؛ قول مشهور می‌گوید در آیه: وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ ۗ وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَىٰ أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ ۖ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ؛ اسم الله یعنی اینکه خدا به عنوان خدای یگانه شناخته شود ولی مسیحی وقتی خدا را صدا می‌زند و بسم‌الله می‌گوید خدای سه‌گانه را مدنظر دارد و یهودیان هم عزیر را پسر خدا می‌دانند.

 تحلیل 2 آیه درباره ذبایح اهل کتاب

فاضل لنکرانی تصریح کرد: شیخ بهایی بعد از آوردن این اقوال و تحلیل آن می‌گوید میان دو آیه گفته شد ظاهراً تناقض وجود دارد زیرا یکی گفته است که طعام اهل کتاب بر شما حلال است و دیگری می‌گوید طعام کسانی که بدون ذکر بسم‌الله ذبح می‌کنند حرام است. راه جمع تنافی این است که«مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ» را حمل بر میته کنیم ولی دلیل و قرینه‌ای برای آن نداریم. اکثر لغویین طعام را به معنای عام در نظر گرفته‌اند که فقط شامل ذبایح نیست. در قرآن در موارد متعددی، واژه طعام به کار برده شده است که عمدتا مراد از آن گوشت(لحم) است که ازجمله در بحث قربانی حج است.

وی با اشاره به تسلط شیخ بهایی بر واژگان قرآن، گفت: برخی که معنای درست تفسیر قرآن به قرآن را فهم نکرده‌اند می‌گویند اگر در قرآن 10 بار طعام به معنای لحم بیاید در این آیه(آیه مورد بحث) هم باید به همان معنا بیاید ولی این درست نیست مثلا کلمه فتنه و حرج در آیات مختلف با معانی مختلفی به کار رفته است. قرآن کتابی بشری نیست که چنین قضاوتی در مورد واژگان آن داشته باشیم.

وی تاکید کرد: مرحوم شیخ بهایی هم بر این نکته تاکید کرده است که اگر یک واژه در قرآن در معنایی به کار رفته است در همه موارد با همان معنا نیست.

عضو جامعه مدرسین با اشاره به احاطه شیخ بهایی به روایات اهل سنت، اظهار کرد: ایشان در استدلال به حلیت طعام اهل کتاب گفته است که یک یهودیه‌ای پیامبر(ص) را به خوردن طعامی دعوت کرد و پیامبر(ص) هم خوردند. وی در رساله ذبایح اهل کتاب، ادله مشهور را تایید و ادله مخالف را رد کرده و آورده است:«لولا الاجماع و لولا الشهره بین القدما فی حرمه الذبائح» حرف شیخ صدوق است و سخن شیخ صدوق و فتوای او را هم نمی‌پذیرد.

آیت‌الله فاضل لنکرانی در پایان تاکید کرد: نتیجه آن‌که سخن برخی افراد که می‌گویند شیخ بهایی قائل به حلال بودن ذبایح اهل کتاب بوده است حرف درستی نیست و این نسبت به وی نادرست است.