ادراک‌سنجی و احساس‌سنجی مردم؛ راهبردهای اصلی تحقق عدالت
یک استاد فقه و اصول جامعةالزهرا(س) در نشست «زنان و انقلاب اسلامی» گفت: ادراک‌سنجی و احساس‌سنجی مردم ما را برای اقدامات بعدی در حوزه‌های عدالت دست پر می‌کند و یکی از راهبردهای اصلی در راستای تحقق عدالت است.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نخستین نشست از سلسله نشست‌های «زنان و انقلاب اسلامی» یکشنبه ۱۵ بهمن با موضوع «انقلاب و ابعاد عملگرایانه عدالت میان زن و مرد» با سخنرانی فریبا علاسوند، استاد فقه و اصول جامعةالزهرا(س) برگزار شد.
علاسوند در این نشست گفت: وقتی از پیشرفتها صحبت می‌کنیم، هیچکدام به این معنا نیست که ما در حوزه زنان، مسائل خودمان را حل کردیم و یا با مسائل جدیدی روبرو نشدیم که اتفاقاً این مسائل جدید هستند و شاید سابقه‌ای نه تنها در ایران، بلکه در جهان نداشتند و حل و فصل آنها نیاز به راهبردهای جدیدی دارد. دیروز در جلسه‌ای در تهران بود که نمایندگانی از کمیساریای عالی حقوق بشر حضور داشتند و آمار واقعی پیشرفت زنان در کشور خارق‌العاده بود و نمایندگان ثابت این نهادها در ایران، معتقد بودند که ما با چشم خود این پیشرفتها را می‌بینیم. بنابراین دسته‌ای از مشکلات نباید ما را از این پیشرفتها غافل کند.
وی افزود: من روی واژه عدالت کار می‌کنم و با آن موافقم، تعبیر عدالت جنسیتی به دلیل سوء تفاهمی که با فضای بین‌الملل ایجاد می‌کند، با کاربست این واژه زاویه دارم و معتقدم می‌توانیم به عدالت میان زن و مرد بسنده کنیم و کاربست عدالت جنسیتی در ادبیات انقلاب، منظورش همین عدالت میان زن و مرد است. از این رو برای خروج از بن‌بست‌های عدم تفاهم بین‌المللی براساس واژگانی که اشتراک لفظی دارند، بهتر است خودمان را در چاله مفهومی ادبیات غرب اسناد بین‌المللی نیندازیم.
علاسوند ادامه داد: من در گفت‌وگو با رئیس آن هیئت کمیساریای عالی حقوق بشر گفتم که چرا نظام بین‌الملل اصرار دارد داشته‌های زن مسلمان مانند حمایت، آرامش، مادری، جایگاه محترم در خانواده، امکان تحرک اجتماعی در کنار اهمیت جایگاه خانواده پایدار، ازدواج به هنگام، بچه‌دار شدن و ... را از او بگیرد و به جای آن یک کار طاقت‌فرسا در نظام سرمایه‌داری به او بدهد، با حذف امتیاز مادری و جایگاه محترم او در خانواده، تنزل به یک شریک جنسی و ... را به او بدهد. شاید وقت آن رسیده است که نظام بین‌الملل از الگوی کشورهای موفق و دارای نظام متفاوت فکری الگو بگیرد. وی پاسخ داد؛ ما می‌خواهیم قرائت‌های مختلفی که در اسلام و ... وجود دارد و به استناد آن می‌خواهند زنان را محدود کنند، نباشد و به سمت مفاهیم مشترک برویم. من هم گفتم که در یک برهه‌ای از اسلام زنان دچار پس‌رفت می‌شوند و تمام آمارها از جمله امید به زندگی، اشتغال، کاهش مرگ و میر مادران و ... کاهش می‌یابد، اما در برهه‌ای دیگر همه این آمارها بهبود می‌یابد و آنجا اتفاقاً باید توجه کنید و آن می‌تواند الگوی قابل تأملی باشد.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: یکی از اصول مفروض من این است که ما عدالت را بی‌دلیل به حقوق فقهی و تکالیف فردی زنان در همه عرصه‌ها گره زده‌ایم، یعنی جریان‌های رقیب که به دنبال جایگزینی برای قرائت امامین انقلاب برای پیشرفت زنان بودند، در یک بازی که پیچ عدالت است، قرار گرفتند و در آن بازی و پیچ عدالت، با محک عدالت که یک معنای روشن در همه جا دارد، این مسئله را مورد توجه قرار دادند. عدالت یعنی تفاوت‌ها ما را به ظلم نرساند و حقوق افراد در موقعیت‌های مختلف به تناسب به آنها داده شود. هیچ وقت در تاریخ بشریت، عدالت به معنای برابری نبوده است، عدالت دو مضمون برابری و نابرابری طوری مدیریت شود که به ستم نیانجامد، یعنی این نابرابری و برابری منجر به فراتری و فروتری نشود.
وی با بیان اینکه حوزه عدالت در دین در دو حوزه اقتصاد و سیاست و یک راهبرد حاکمیتی یا راهبرد مدیریتی در مجموعه‌ها وارد شده است که آن مجموعه ممکن است خانواده باشد، تصریح کرد: در هیچ کجای دیگری احکام شرعی ما با چاله عدالت گره نخورده است. از این رو هر جا عدالت نباشد، آن را ظلم تلقی می‌کند و راه فرارش برابری می‌شود و عدالت به تدریج تبدیل به برابری می‌شود. هیچ یک از این حرف‌ها به این معنی نیست که ما در جامعه به دنبال عدالت میان زن و مرد نیستیم، اتفاقاً معتقدم یکی از بحث‌هایی که باید انجام می‌دادیم و بعد از انقلاب آن را تنقیح نکرده‌ایم، همین است و ما باید به دنبال آن می‌رفتیم و حکمرانان در فضای اجتماعی و یا برای حمایت از فضا‌های خصوصی وظایفی داشتند و آنجا مربوط به عدالت بود و سرریز ستم در آن عرصه‌ها خود را در احکام اسلامی نشان داده و این بازنمایی را داشته که فقه اسلامی بزرگ‌ترین معارض است.
علاسوند تأکید کرد: چند کار عملگرایانه باید در این عرصه انجام می‌دادیم که نظریه‌های عدالت ما انجام نداده‌اند و من از اندیشمندان دو دهه اخیر تشکر می‌کنم که قدری به این ابعاد توجه کرده‌اند، یکی از این ابعاد مهم، بحث معیار است. درباره بیان معیار عدالت به عبارتی معیار برابری‌ها یا نابرابری‌ها می‌شود و چیزی ندیدم که اندیشمندان اسلامی روی این معیار بحث کرده باشند. یک جا، مرحوم علامه طباطبایی بحث عدالت و مساوات را در حقوق زن طرح می‌کند که به نظرم اینجا جای خوبی برای طرح این بحث نیست. اما چرا در اینجا بحث می‌کنند، چون سؤال تاریخی در اینجا شکل گرفته است، در دهه ۳۰ تا ۵۰ سؤال تاریخی ما در ایران که از غرب وارد شد، این بود که اصل بر برابری است و چرا حقوق متفاوت میان زن و مرد دارید؟ علامه توضیح داده‌اند که، اصل بر برابری است، مگر اینکه شریعت تفاوت ایجاد کرده باشد. معیارشان به عنوان فقیه و متکلم این است که معیار ما برای اینکه کجا میان زن و مرد نابرابری شده است، جایی است که دین نابرابری ایجاد کرده است.
وی در ادامه با بیان اینکه من مدافع چندمعیارگی در بحث عدالت هستم، گفت: یکی از مهم‌ترین مباحث در نظریه‌سازی عدالت، بیان معیار عدالت است، تک معیارگی نظریه‌های عدالت سبب ناتمام بودن نظریه به لحاظ قواعد اصلی، نادیده گرفتن بخشی از محرومان در جامعه و نادیده گرفتن خلاقیت فردی می‌شود، به همین دلیل از چندمعیارگی دفاع می‌کنم. با توجه به اینکه عدالت حاوی مضمون برابر هم است و آدمیان در ابعاد متعددی برابر و نیازمند حقوق برابرند، یکی از معیارها حقوق اولیه است؛ یعنی حق هر انسان به عنوان انسان که شامل همان حقوقی است که به طور معمول، قانون اساسی کشور به آنها می‌پردازد و در منابع دینی به اشکال مختلف مورد تصریح یا اشاره قرار گرفته‌اند؛ حق آزادی، خوراک، پوشاک، مسکن، بهداشت و امنیت، حق تحصیل و ... به این موارد اضافه شده است. آیا حکمرانان می‌توانند از ضعیف نگه داشته شده‌ها که می‌توانند زنان باشند، حمایت کنند؟ طبیعی است که یکی از معیارها تفاوت‌های طبیعی باشد، مثلاً نقش فرزندآوری زن. یک استاد دانشگاه آمریکا در میان ۴۰ هزار دانشجوی دختر و پسر تحقیق کرده بود. دختران درباره تفاوت‌ها گفته بودند که یک جایی می‌خواهیم مستقر باشیم و خانواده داشته باشیم. همچنین معتقد بودند که در این دنیای به شدت مبهم به لحاظ تعریف انسان و مخالف با زنانگی و مادرانگی، دنبال فریز کردن تخمک بودند. یعنی عنصر طبیعت به قدری مهم است که شخص نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.
علاسوند تصریح کرد: با توجه به مشکلاتی که دختران ما به لحاظ جسمی و بدنی دارند، آیا بلوغ زودتر دختران در مدارس مورد توجه است؟ مسئله پوشش که حاکمیتی است، چگونه در ساعات حرکتی و ورزشی خود را نشان می‌دهد و یا دانش‌آموز کلاس اول که دارای پوشش است، چگونه می‌تواند مورد حمایت قرار گیرد؟ حتی پسران که در سن بلوغ هستند، چقدر مورد توجه هستند و عدالت آموزشی و جنسیتی چگونه می‌خواهد از آنها حمایت کند؟ چرا پسر در سن ۳۵ سالگی ترس از ازدواج دارد و اینکه چگونه خانواده‌اش را حمایت کند؟ یکی از معیار‌های ما این است که اگر مبدأ فقه است، فقه مسئولیت را بر عهده زنان نگذاشته است، اما با جامعه‌ای مواجه هستیم که آمار طلاق بالا می‌رود و با این فقه، چگونه به درآمد زنان بعد از طلاق فکر کرده‌ایم؟ یکی از معیار‌های عدالت می‌تواند حقوق اولیه باشد، گاهی از دادن این حقوق ترس داریم. معتقدم هر کسی خوراک، مسکن و پوشاک می‌خواهد و متأسفانه بخشی از دختران و زنان به چرخه فساد وارد شده‌اند، براساس ارتباط بالینی که با آنها داشته‌ام، درصد اندکی مربوط به خانواده‌های فروپاشیده‌اند و نان برای خوردن نداشتند و یا چون دختر بودند امکان فروش تن داشتند و چون وارد این پروسه شدند، دیگر راه برگشت نداشتند. البته پسرانی هم هستند که وارد این چرخه فساد می‌شوند، اما بیشترین آسیب را زنان و دختران می‌بینند. بنابراین ما در بحث عدالت، می‌توانیم از چندمعیارگی دفاع کنیم، اگر زنی واقعاً تحصیل کرده و نخبه است و وارد عرصه‌های تخصص شده است، چرا نباید وارد حوزه تصمیم‌گیری شود و چرا حاکمیت نباید در برنامه عدالتی نقشی برای زنان در نظر بگیرد؟
وی با اشاره به بحث شاخص‌سازی گفت: شاخص سلامت و بهداشت در حوزه دین بسیار مورد توجه قرار گرفته است، حتی پیامبر اکرم(ص) و قرآن کریم در سوره نور، روی سلامت روان زنان تأکید کرده است و این حُسن حَسین و امنیت در سلامت روان بسیار مهم است و ما در نقطه مقابل آن ایستاده‌ایم. وقتی یک عرف اجتماعی می‌خواهد او را خفه کند، یک فحش خیلی بد به او می‌دهند و آن زن قدرت تکلم خود را از دست می‌دهد و ویران می‌شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به فعالیت‌های دولت در حوزه سلامت جسمی بیان کرد: در سال‌های جنگ جهانی، یک تا دو درصد مردم افسردگی داشتند، اما اکنون آمریکا آمار گزارش ۴۱ درصد افسردگی در دبیرستان‌ها را می‌دهد. بنابراین سرزندگی و افزایش قدرت کار و رنج کار بردن که خود شادی‌آور است، اهمیت ویژه‌ای دارد، اکنون کارهای خانه برای زنان تسهیل شده است و فراغت بیشتری پیدا کرده‌اند، از این رو باید فکری برای آنها کرد تا فعالیت داشته باشند و سلامت روان آنها مورد توجه قرار گیرد. آیا ما به این مسئله به عنوان شاخص سلامت توجه داریم؟ و جایی رصد می‌شود که منازعات بین زن و مرد که در دوره کرونا افزایش یافته بود اکنون چگونه است؟ دسترسی به مشاوره روانشناسی چگونه است؟ برای کاهش ابژگی زنان چه می‌کنیم و برای مردان چه می‌کنیم؟
علاسوند ادامه داد: در حوزه امنیت فردی یکسری اقدامات نیاز است که انجام شود و دختران و حتی پسران نیاز به جایگاه‌شناسی خود دارند. این مسائل در جهان برنامه‌ریزی می‌شود که در حوزه ایجاد احساس رضایت یا کاهش نارضایتی از امر بدن چه کاری انجام شود، اما در کشورمان این مسئله کمتر مورد توجه است. در برخی کلینیک‌های زیبایی ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان در یک روز کارت می‌کشند. این همه نارضایتی از بدن به چه دلیل است؟ سیستم ما باید در رابطه با عدالت میان دختران و پسران کار کنند، چرا که دغدغه‌های ذهنی آنها را نمی‌دانند.
این کارشناس تصریح کرد: بیت الغزل فرمایشات مقام معظم رهبری به مناسبت هفته زن در یک دهه گذشته، بحث خشونت در خانواده بوده است. چرا فکر نمی‌کنیم وقتی یک دهه درباره این موضوع صحبت می‌کنند، لابد مسئله ظلم در خانه یک مسئله اساسی است و از هر نقطه نظری که به این موضوع نگاه کنید مهم است. بانویی که در خانه تکریم می‌شود و محترم است و حتی مرد یا کودک در خانه تکریم می‌شوند و از ظلم به آنها جلوگیری می‌شود، بنابراین آرامش در خانه آدم‌ها را به سمت خانه می‌کشد. یکی از بحث‌های خیلی مهم حمایت است. مثلاً یکی از شکل‌های حمایت این است که وقتی فرزند در خانه است و مادر سرش در گوشی است، یعنی مادر حامی او نیست. دخترانی هستند که درگیر فساد شده‌اند، اما خانواده از این موضوع بی‌اطلاع است، این مسئله نشان می‌دهد والدین حامی نیستند. کسی که مورد حمایت و مراقبت است و به افت و خیز روان و مسائل بلوغش توجه می‌شود و حتی اگر با والدین دچار چالش شود، عشق و محبت والدین را از میان آنها فهم می‌کند، درگیر فساد و چالش‌های دیگر نخواهد شد.؛ بنابراین ظلم و ستم در خانه اهمیت دارد و گاهی این ستم در بی‌تفاوتی است.
علاسوند در ادامه گفت: یکی از شاخص‌ها در بحث حمایت کودکی و بلوغ است. ما چگونه کودکی را رصد و مطالعه می‌کنیم؟ بیش از چهار دهه از انقلاب گذشته و مدارس ما تا ششم دبستان خانم هستند در حالی که سن بلوغ به شدت کاهش یافته و بچه‌ها عاطفه کافی در خانه نمی‌گیرند، از این رو، عاشق معلم خود می‌شوند و یا مثلاً مدارس مختلط در برخی شهر‌ها وجود دارد، چرا به این مسائل توجه نمی‌شود؟ آیا می‌دانیم در حوزه کودکی، شاخص‌های سلامت چیست؟ در حرم امام رضا(ع)، یک دختر چهار ساله را دیدم که هندزفری گوشش بود و مادرش نماز می‌خواند. دو دختر راهنمایی چادری هم در کنار آنها بودند و به همدیگر می‌گفتند؛ می‌شنوی چه آهنگی گوش می‌کند؟ تعجب می‌کردند که بچه چهارساله این موزیک خارجی را گوش می‌کند و مادر در حرم نماز می‌خواند و به این مسئله بی‌توجه بود. اکنون شخص‌های امنیت کودک، نوجوانی و ... باید مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
وی بر اقدام‌سنجی و ادراک‌سنجی تأکید کرد و افزود: در این زمینه تقریباً صفر هستیم، درباره عدالت میان زن و مرد کارهای زیادی انجام شده است که برخی عالی و برخی بسیار بد بوده است. باید بررسی شود که عدالت شغلی به سود یا ضرر خانواده بوده و یا امکان‌هایی که برای زن یا مرد فراهم شده، به سود یا ضرر آنها بوده است. آیا آموزش‌ها به زنان و مردان داده می‌شود که چگونه همراه با شغل خود چه رفتاری داشته باشند؟ ادراک و احساسات مردم چگونه رصد می‌شود؟ این ادراک‌سنجی و احساس‌سنجی ما را برای اقدامات بعدی در حوزه‌های عدالت دست پر می‌کند و یکی از راهبردهای اصلی در راستای تحقق عدالت است. جامعه با ظلم دوام نمی‌یابد، پس یک نگاه استراتژیک حکمرانانه این است که عدالت در جامعه تحقق یابد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: ما روی ابعاد عدالت‌گرایانه، به صورت بومی کاری نکرده‌ایم و از آن سو غرب، در این حوزه بسیار عملگرایانه عمل کرده است، بنابراین به دلیل این لکنت و فلج بودن، جا برای پر کردن گفتمان عدالت خالی می‌شود. متأسفانه هم حوزه رسانه، اطلاع‌رسانی‌ها و هم بخش تبلیغاتی کشور ضعیف است و نقطه آسیب همان است که در این خلأ آنها ناامیدپاشی می‌کنند و جامعه‌ای که از خود و حاکمانش ناامید می‌شود، نمی‌تواند پویا باشد و باعث می‌شود برخی مهاجرت کنند و برخی دلسرد شوند.
انتهای پیام
