آموزش قرآن به‌مثابه یک زبان در مؤسسه چشمه زلال زندگی
مدیر مؤسسه چشمه زلال زندگی با تأکید بر آموزش قرآن کریم به‌مثابه یک زبان گفت: قرآن را باید به سبک زبانی آموزش دهیم؛ یعنی تمام جنبه‌های شنیداری، گفتاری، دیداری و نوشتاری و آموزش واژگان، قواعد، تلفظ و فرهنگ در کنار هم قرار گیرند تا بسته کاملی شکل بگیرد که ما نام آن را «زبان» می‌گذاریم.
«چشمه زلال زندگی» عنوان مؤسسه‌ای است که با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۴۰۱ تأسیس شده و کارویژه خود را آموزش قرآن به‌مثابه یک زبان تعریف کرده است.
محسن توکلی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان و مدیر این مؤسسه در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان اظهار کرد: تاکنون آموزش قرآن بیشتر به‌مثابه یک متن مورد توجه قرار گرفته و به جنبه‌های گفتاری و جامعیت آن در آموزش زیاد توجه نشده، یک‌جانبه‌گرایی شکل گرفته و بین مهارت‌های گوناگون فاصله افتاده است. برای مثال در روش‌های آموزشی مهارت خواندن با مهارت شنیدن پیوند نخورده؛ ما شاید از طریق دیدن متن قرآن و خواندن آن متوجه معنای آن بشویم، اما از طریق شنیدن، صرفاً کسانی که عرب‌زبان‌اند یا مکالمه عربی کار کرده‌اند و یا سال‌ها بر قرآن متمرکز بوده‌اند، متوجه معنای آن می‌شوند.
وی ادامه داد: ولی در سده‌های گذشته، مثلاً در قرن دوم، حتی راهزنان هم قرآن را متوجه می‌شدند؛ نمونه آن فضیل بن عیاض، یکی از راویان حدیث امام صادق(ع) است که پیش از توبه کردن، در پشت بام خانه‌ای ندای قرآن خواندن صاحب منزل به گوشش رسید که می‌گفت: «أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ...» آن راهزن چگونه زبان عربی را متوجه شد که در جواب گفت: «وقتش رسیده که توبه کنم» و از پشت بام پایین آمد و توبه کرد. ظاهراً فضیل بن عیاض ایرانی بوده، ولی زبان عربی قرآن را نیز متوجه می‌شده و ارتباط مردم آن زمان با زبان عربی نزدیک‌تر بوده است، البته باید تحقیق کنیم و ببینیم چگونه زبان عربی را متوجه می‌شده و دوره‌ای که در آن می‌زیسته، چه ویژگی‌هایی داشته است.
مدیر مؤسسه چشمه زلال زندگی اضافه کرد: ارتباط ما با زبان عربی کمتر و نهایتاً در حد یادگیری صرف و نحو شده است و باید به سمتی حرکت کند که تمام جنبه‌های شنیداری، گفتاری، دیداری و نوشتاری و آموزش واژگان، قواعد، تلفظ و فرهنگ در کنار هم قرار گیرند تا بسته کاملی شکل بگیرد که ما نام آن را «زبان» می‌گذاریم. قرآن را باید به سبک زبانی آموزش دهیم، نه اینکه صرفاً به یک جنبه آن بپردازیم و این جنبه‌ها جداگانه آموزش داده شوند. عده‌ای می‌گویند همین که فردی بتواند قرآن بخواند، قاری شده و قرآن را یاد گرفته است؛ در صورتی که هیچ کجا وقتی زبان را آموزش می‌دهند، به صرف تلفظ و یادگیری کلمه به افراد نمی‌گویند آن زبان را یاد گرفته و از بر شده‌اند؛ معنای آن را نیز باید فهمید و بتوان با اهل آن زبان ارتباط برقرار کرد.
وی گفت: اگر بپذیریم که قرآن یک زبان است، آموزش آن نیز متأثر از این موضوع می‌شود. آموزش زبان صرفاً قاعده و ترجمه یا شنیدار و گفتار نیست و از میان روش‌های نه‌گانه‌ای که من در آموزش زبان بررسی کردم، آخرین روش، CLT (Communicative language teaching) یا آموزش زبان به شیوه ارتباطی است و امروزه همه کتاب‌های زبان با این روش تدریس می‌شود؛ یعنی چهار مهارت اصلی شنیدن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن به‌صورت متوازن در کنار هم همراه با واژگان، دستور زبان، فرهنگ، تلفظ و املا قرار می‌گیرند، تمام این‌ها یک بسته را شکل می‌دهد و درس به درس و سطح به سطح جلو می‌رود تا به جایی بینجامد که ذهن شخص متحول شود، نه اینکه صرفاً قاعده یا مهارتی را بداند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان بیان کرد: ما اکنون خواننده‌های قرآنی به نام قاریان قرآن تربیت می‌کنیم که فقط یک مهارت را شامل می‌شود، البته اشکالی ندارد و درواقع ویترین می‌سازیم؛ اما نمی‌توان فقط به خواندن قرآن اکتفا و آموزش آن را به روخوانی، روان‌خوانی و یا حتی قواعد، ترجمه و مفاهیم منحصر کرد. این‌ها آموزش قرآن به‌صورت جامع نیست و باید بعد از ۴۵ سال از انقلاب اسلامی، روشی در پیش گرفت که چهار ویژگی جامعیت، نوآوری، روشمندی و قابلیت عرضه در سطح بین‌المللی را داشته باشد.
وی افزود: اگر با همین روش CLT قرآن را آموزش دهیم، در سراسر جهان آن را متوجه می‌شوند و اگر این روش را برای قرآن بومی‌سازی و بعد به زبان‌های گوناگون ترجمه کنیم، قابلیت عرضه به سراسر جهان را دارد. ما ابتدا روی زبان فارسی کار می‌کنیم تا مربیانی را آموزش دهیم و سپس در مرحله بعد به سراغ ترجمه این روش می‌رویم. در آموزش قرآن، روشمندی و جامعیت نیاز داریم و نمی‌توانیم با جزوه یک استاد یا یک کتاب که روش آن را نمی‌شناسیم، قرآن را آموزش دهیم. کار اصلی ما این است و علاوه بر آن، موارد دیگری از جمله معجم تصویری یا معجم روشمند دیجیتال قرآن کریم و یا حتی مصحفی با درج نشانه‌های نگارشی نیز تولید می‌شود.
توکلی گفت: موضوع پایان‌نامه دکترای من، درج نشانه‌های نگارشی در قرآن بود که آیا می‌توان در قرآن نقطه، ویرگول، گیومه، علامت‌های سؤال، تعجب و... گذاشت. طبق بررسی‌هایی که انجام دادم، مشاهده کردم که این کار شدنی است و درباره همین موضوع، مقاله‌ای با عنوان «امکان‌سنجی درج نشانه‌های نگارشی در قرآن» نوشتم که در مجله کتاب قیم چاپ شد و حتی در مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران، در جلسه‌ای که با استادان این مرکز برگزار شد، از این طرح دفاع کردم و پاسخ کتبی‌شان به من این بود که می‌ترسیم جامعه اهل سنت موضع بگیرند، در صورتی که اهل سنت نیز این موضوع را تأیید کرده‌اند.
وی بیان کرد: امروزه به این نتیجه رسیده‌ایم که نشانه‌های نگارشی نیز قابلیت درج در متن قرآن را دارد و این‌گونه، مثل نرم‌افزار طنین وحی که درباره ترجمه قرآن کار کرده و حالت نمایشی به آن داده است، ما آن را روی متن قرآن کار می‌کنیم. اگر بتوانیم این علامت‌های نگارشی را وارد کنیم، مرحله بعد این است که متن را به صوت تبدیل کنیم. این‌ها اندیشه‌های ماست که دست‌نیافتنی نیست و ان‌شاءالله به زودی به آن دست پیدا خواهیم کرد.
مدیر مؤسسه چشمه زلال زندگی ادامه داد: کار دیگری که ما در این مؤسسه انجام می‌دهیم، این است که قصه‌های قرآن که جنبه‌های تربیتی بسیاری دارند و به نظر می‌رسد یک سیر هدایتی هستند و از آدم تا خاتم می‌خواهند انسان کامل بسازند، بیان می‌شود. قطعاً هدف خدای متعال از این قصه‌ها سرگرمی نیست و هدفش را در همه جنبه‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... به‌صورت داستان بیان کرده است. به همین دلیل هر قصه‌ای نکات خاص خودش را دارد و به نظرم باید از آدم به سمت خاتم حرکت کنیم و مخصوصاً فرزندان ما با این مسئله آشنا باشند و این سیر قرآنی را طی کنند.
وی تصریح کرد: قصه‌های قرآنی باید همان‌طور که قرآن بیان کرده است، جمع‌آوری و تعریف و متناسب با علم و سن مخاطب بیان شوند. ما قصد داریم درباره قصه‌های قرآن هم کار کنیم و جنبه‌ای نوآورانه نیز بیفزاییم که همان جغرافیا و تاریخ آن به‌صورت خاص است. برای مثال بسیاری از افراد قسمت‌های گوناگون قصه موسی(ع) را می‌دانند، ولی از ارتباط این قسمت‌ها با هم آگاه نیستند و اگر بتوان این ارتباط را برقرار کرد، بسیار خوب است و موجب می‌شود در موقعیت‌های گوناگون با اشخاص آن قصه همزادپنداری کنند و جنبه تربیتی‌اش را ناخودآگاه دریابند.
توکلی گفت: در حال حاضر، بزرگسالانی که توانمندی یادگیری یک زبان را دارند، مخاطب ما در مؤسسه چشمه زلال زندگی هستند. به‌دلیل اینکه روش جدیدی در آموزش قرآن داریم، امکان این نبود که ابتدا به کودکان آموزش دهیم؛ زیرا مربیانی برای تدریس به این روش در اختیار نداریم و ابتدا به بزرگسالان آموزش می‌دهیم تا مربیان اولیه آموزش ببینند و بعداً که این طرح فراگیر، روش آن آموخته و کتابش منتشر شد، در سطحی آسان‌تر به کودکان نیز آموزش دهیم.
فاطمه کاظمینی
انتهای پیام
