طبل‌نوازی؛ آیین رمضانی در عراق + فیلم
طبل‌نوازی و توپ‌اندازی دو رسم کمرنگ شده اما هنوز پابرجا در عراق است که ریشه تاریخی عمیقی دارند.
در مطالب گذشته آهنگ ضیافت نوشتیم که موسیقی رمضان وقتی به موسیقی سازی زینت داده شد بر اساس رسمی که در نوبت‌های صبح و ظهر و شام می‌نواختند به آن نوبت‌نوازی یا همان نقاره‌زنی هم می‌گفتند اما در همان زمان در ماه مبارک رمضان خلیفه بغداد اجازه نمی‌داد که در رمضان برای بیداری روزه‌داران از طبل استفاده کنند یا هنگام اذان مغرب هنگام افطار نقاره بزنند تا زمان دیلمیان که این سلسله برای اولین بار با تکیه بر اینکه در شکارگاه نیاز است بدانند چه زمانی باید نماز بخوانند و یا در ماه رمضان دست از طعام خوردن در ماه رمضان بکشند خلفای بغداد را با این شیوه وادار کرد تا نقاره‌نوازی و طبل‌زنی در ماه رمضان صورت گیرد.
اندک‌اندک با پذیرفته شدن این موسیقی به عنوان یک آیین مذهبی اسلامی که فراخوانی برای نماز در مساجد بود، مردم نیز در بغداد با شنیدن صدای نقاره کوبی روزه خود را باز می‌کردند و سحرها با شنیدن نوای بلند طبل از خوردن و آشامیدن دست می‌کشیدند.
طبل‌نوازی
گویا این دیلمیان بودند كه برای نخستین بار خلیفگان بغداد را وادار به پذیرفتن آیین نوبت‌نوازی كردند و به آن جنبه مذهبی اسلامی نیز دادند، بدین‌سان كه همراه با بانگ نماز، برای فراخواندن مردم برای برگزاری نماز، نقاره نیز كوبیده می‌شد و مردم با شنیدن صدای آن، در مسجدها گرد می‌آمدند. یا در ماه رمضان با صدای آن روزه خود را می‌شکستند یا سحری می‌خوردند و یا از خوردن و آشامیدن بازمی‌ایستادند.
کهن‌ترین آگاهی كه از برپاداشتن آیین نوبت‌نوازی دركشورهای اسلامی به‌ویژه در مركز خلافت – بغداد – در دست داریم، آگاهی‌ای است از ابوالحسن هلال فرزند محسن صابی (359 –448 ه ق) كه در كتاب خود بنام رسوم دارالخلافه آورده است.
بسیاری از شهرهای کشور عراق هنوز سنت طبل‌نوازی هنگام سحر را دارند طبل‌نوازان ماه رمضان که به مسحراتی معروف هستند، هنوز در خیابان‌های موصل در عراق مشغول بیدار کردن روزه‌داران برای سحر هستند. علیرغم در دسترس بودن وسایل مدرن، این طبل‌زنان به بخشی ضروری از میراث مذهبی و اجتماعی شهر تبدیل شده‌اند. طبل‌زنان تقریباً از ساعت 2 صبح بیدار می‌شوند و با پوشیدن لباس‌های سنتی، آیاتی را در ستایش حضرت محمد(ص) می‌خوانند و برای بیدار کردن مردم برای صرف سحری، قبل از شروع روزه، طبل می‌کوبند.
در بغداد هنوز بسیاری از مردم با صدای طبل و آواز طبل‌نواز بیدار می‌شوند که می‌گوید وقت سحری است، خدا رحمتت کند، وقت سحری است، جمله‌ای که مردم سال‌ها به شنیدن آن عادت کرده‌اند، هر ماه رمضان.
بخش جالب طبل‌نوازی در عراق یا مسحراتی این است که همیشه کودکان و نوجوانان طبل‌نواز را همراهی و با او همخوانی می‌کنند در برخی از شهرهای عراق نیز در کنار سحرخوانی و سحرنوازی، زنان شیرینی و نان به جمعی که در کوچه‌ها مشغول بیدار کردن مردم هستند می‌دهند و در پایان ماه رمضان و با آمدن عید فطر هدایایی به طبل‌نواز اهدا می‌کنند.
سنت توپ‌اندازی
مانند مسحراتی، توپ‌اندازی یکی دیگر از سنت‌ها و سنت‌های ماه مبارک رمضان است. با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیک، توپ‌های ماه رمضان هنوز در اکثر کشورهای عربی مورد استفاده قرار می‌گیرد. توپ‌اندازی برای سحر همواره بعد از مراسم طبل‌زنی و بیدار کردن مردم در عراق صورت می‌گیرد. البته توپ‌اندازی تنها در زمان سحر نیست، در ضیافت رمضان قبل از افطار نیز آواز و موسیقی و طبل‌نوازی وجود دارد و در هر بازاری در عراق می‌توانید در ماه رمضان صدای موسیقی رمضان را بشنوید و صدای توپ همان‌طور که به مردم اعلام می‌کند دست از خوردن بکشند نشان‌دهنده آن است که وقت افطاری است. بسیاری از داستان‌ها این سنت را به مصر برمی‌گردانند، جایی که سیف‌الدین خوش‌قدم - سلطان مملوک مصر - و اطرافیانش نزدیک به وقت افطار با توپ آزمایش کردند. مردم صدای طبل را شنیدند از آن استقبال کردند و سنت جدیدی متولد شد.
در عراق رقابت بر سر طبل‌نوازی هم وجود داشت در سال‌های دورتر طبل‌نوازان برای خود حد و حدود تعیین می‌کردند و هر محله طبل‌نواز خود را داشت اما طبل‌نواز تمام تلاش خود را به کار می‌بست تا صدای طبلش زودتر و بلندتر باشد و صدای طبل او موجب بیداری مردم روزه‌دار شود. بسیاری از طبل‌نوازان نیز که در این کار تعصبی بیش‌ازاندازه به خرج می‌دادند و خود را نماینده خدا بر روی زمین برای بیداری روزه‌داران معرفی می‌کردند و همین موضوع خیلی از زمان‌ها باعث می‌شد بین طبل‌نوازان جدال صورت گیرد و حتی طبل‌نوازان برای خود یارکشی کنند.
البته همان‌طور که سنت سحرخوانی در ایران تقریباً از میان رفته است در عراق نیز کمتر به این سنت پرداخته می‌شود و دیگر هر محله یک یا دو طبل‌نواز ندارد بلکه ممکن است در هر شهر یک طبل‌نواز داشته باشد که البته این سنت در دوران کرونا نیز بیشتر مورد آسیب قرار گرفت و کمرنگ‌تر شد.
الهام نادری فرید
انتهای پیام
