سرمایه‌گذاری برای انجام پژوهش هدر دادن پول نیست
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: این ذهنیت در مدیران شکل گرفته که اساساً هزینه کردن برای پژوهش، پول هدر دادن است و به همین دلیل بسیاری از پژوهشگران بخش زیادی از زمان خود را صرف جذب سرمایه می‌کنند، اما به‌عنوان نمونه، برای پیشرفت در صنایع دفاعی، سرمایه‌گذاری‌های خوبی در حوزه پژوهش انجام شد که خروجی‌های خوبی داشت.
محسن تفقدی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی به تشریح مهمترین چالش‌های حوزه پژوهش پرداخت و اظهار کرد: حدود 30، 40 سال گذشته در دانشگاه‌ها که دانشگاه نسل یک محسوب می‌شدند، موضوع پژوهش پررنگ نبود، اما پس از گذشت چند سال تأکیداتی نسبت به اهمیت انجام کارهای پژوهشی در دانشگاه‌ها صورت گرفت، امر پژوهش در کشور پیشرفت کرد، خروجی علمی ارتقا یافت و در حوزه‌هایی نظیر نوشتن مقالات علمی و مشارکت اعضای هیئت علمی در تألیف کتب علمی بین‌المللی اقدامات ارزشمندی انجام شد، اما از سمت مسئولان امر، حمایت کافی صورت نگرفت.
وی افزود: در پله بعدی می‌بایست از درخت پژوهش که در کشور کاشته شده و رشد کرده بود، محصولی را برداشت می‌کردیم و در حال حاضر در نتیجه تلاش‌هایی که در این حوزه صورت گرفته، پژوهش‌های کاربردی بسیاری در کشور انجام شده و می‌شود. طی 10 سال اخیر نیز تمرکز بر این قسمت و حرکت به‌سمت دانشگاه نسل سوم مبتنی بر فناوری بوده است. امروز در نقاط مختلف کشور، شرکت‌های متعدد فناور مبتنی بر دانش را داریم که محصولات مختلفی را ارائه می‌دهند و بسیاری از نیازهای استراتژیک کشور را تأمین می‌کنند که این موضوع نمود عینی به بار نشستن درخت پژوهش در کشور است.
نباید از پژوهش‌های بنیادین غافل شد
تفقدی با بیان اینکه متأسفانه گاهی شاهد نگاه غیرکارشناسی به مفهوم پژوهش کاربردی هستیم، بیان کرد: این نگاه ممکن است ما را به بیراهه ببرد و درست است که پژوهش باید کاربردی باشد، اما بسیاری از پژوهش‌ها بنیادین هستند و در طول زمان منجر به حصول یک یافته می‌شوند و الزاماً در یک مقطع زمانی خاص منتج به نتیجه نمی‌شوند و اینکه با یک نگاه غیرکارشناسی انتظار داشته باشیم هر پژوهشی حتماً در یک بازه زمانی خاصی منجر به کاربرد شود، باعث ایجاد موجی می‌شود که درخت پژوهش را خشک می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه باید پژوهش‌ها را مبتنی بر نیاز و مسئله انجام داد، تصریح کرد: در این صورت پژوهش ارتباط خود را با جامعه برقرار می‌کند و نیاز نیست اقدام خاصی بر روی اجتماعی کردن پژوهش انجام دهیم و تنها باید پژوهشگران را ترغیب کنیم مبتنی بر نیاز جامعه پژوهش کنند.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه بسیاری از پژوهش‌هایی که انجام می‌شود، خریدار ندارد، گفت: بسیاری از اوقات سیستم مدیریتی کشور مبتنی بر نتایج پژوهش‌ها، تصمیم‌گیری نمی‌کند و در چنین شرایطی دانشگاه و سیستم مدیریتی هر دو بی‌توجه به یکدیگر کار خود را انجام می‌دهند. زمانی در وزارت بهداشت بر روی این موضوع تمرکز شده بود که پژوهش‌هایی در راستای ارتقای مدیریت‌های این وزارتخانه انجام شود، اما این موضوع به نتیجه‌ای نرسید، زیرا مدیران توجهی به استفاده از نتایج پژوهش‌های خوب انجام‌شده نداشتند.
وی با بیان اینکه به لحاظ مالی نیز حمایت‌های کمی از پژوهش می‌شود، افزود: در آن حوزه‌هایی که چرخه‌ای راه افتاده است و کارها روی ریل قرار گرفته و نتایج پژوهش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، حمایت‌های لازم صورت می‌گیرد، اما در حوزه‌هایی که هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده، این احساس وجود دارد که پول‌های صرف‌شده، هدر رفته است و از جایی به بعد نیز حمایت‌ها قطع می‌شود.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: مثلاً برای پیشرفت در صنایع دفاعی، سرمایه‌گذاری‌های خوبی در حوزه پژوهش انجام شد که خروجی‌های خوبی داشت و منجر به بالندگی کشور در این صنایع شد، اما در بسیاری از موارد به دلیل اینکه پژوهش‌ها بنا به هر علتی هنوز منتج به نتیجه نشده‌اند، این ذهنیت در مدیران شکل گرفته که اساساً هزینه کردن برای پژوهش، پول هدر دادن است و به همین دلیل بسیاری از پژوهشگران بخش زیادی از زمان خود را صرف جذب سرمایه می‌کنند.
تفقدی با بیان اینکه متأسفانه در کشور ما دانشگاه‌های بی‌کیفیت و مازاد بر نیاز زیادی تشکیل شده است، تصریح کرد: در این دانشگاه‌ها اعضای هیئت علمی بی‌کیفیتی جذب می‌شوند و آموزش و پژوهش نیز به شکلی بی‌کیفیت انجام می‌شود و خروجی‌ها نیز فاقد کیفیت‌اند که تمام این موارد باعث بدنامی دانشگاه‌ها و سیستم آموزش عالی می‌شود، مدارک دکتری عجیب و غریب بخشی از اعضای بدنه اجرایی کشور نیز عمدتاً از سمت دانشگاه‌های بی‌کیفیت صادر می‌شود.
وی افزود: وقتی مدیر بدون زحمت و بدون دارا بودن هیچ علمی، مدرک دکتری می‌گیرد، طبیعتاً نیازی به لزوم انجام پژوهش و کار علمی نمی‌بیند و هنگام بروز هر مشکل مالی، در اولین قدم تصمیم می‌گیرد حقوق اعضای هیئت علمی و بودجه کارهای پژوهشی را کاهش دهد، بنابراین یکی از آسیب‌های موجود در حوزه پژوهش این است که در بسیاری از نقاط کشور، بدون هیچ نیازی اقدام به تأسیس دانشگاه و مراکز آموزش عالی شده است.
برای هر دانشگاه مأموریتی مخصوص تعریف کنیم
رئیس پارک سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه می‌توان گفت در سطح کلان، سیستم آموزش و پژوهش کشور رهاست و مأموریت خاصی برای هر دانشگاه تعریف نشده است، بیان کرد: وقتی مأموریتی تعریف نشود، دانشگاه بی‌برنامه عمل می‌کند، تعریف مأموریت، یک کار حاکمیتی و از بالا به پایین است، زیرا بر اساس تجربه، اگر قرار باشد دانشگاه‌ها برای خود مأموریت تعیین کنند، نتیجه غیرکاربردی و غیرعملیاتی می‌شود، بنابراین باید برای هر دانشگاه یک مأموریت خاص تعریف کرد و برای شروع، آن دانشگاه را ملزم کرد که حداقل 40 درصد از فعالیت‌های خود را به انجام این مأموریت‌ها منحصر کند و تمام اقدامات اعم از جذب هیئت علمی تا تخصیص منابع را در این راستا انجام دهد.
وی با بیان اینکه در دانشگاه‌های وزارت بهداشت، آموزش و پژوهش در کنار بازار و خدمات قرار گرفته است، اظهار کرد: هدف ادغام خدمات در دانشگاه‌های علوم پزشکی این بود که بین حوزه‌ها ارتباطی پویا برقرار شود، اما تاکنون این هدف تنها به میزان اندکی محقق شده است، به‌عنوان مثال در حوزه فناوری، شرکت‌های مستقر در پارک سلامت، بسیار از مراحل صدور مجوز گلایه‌مند هستند که این مجوزها توسط وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی صادر می‌شود، اما آن ارتباطی که باید، بین دانشگاه و پارک برای صدور راحت مجوزها برقرار نیست.
عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: به‌عنوان مثال، همواره معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اعلام می‌کند که تمایل دارد نیازهای خود را از طریق کارهای انجام‌شده در معاونت پژوهشی، برطرف کند و بالعکس معاونت پژوهشی نیز این تمایل را دارد که از داده‌های موجود در معاونت بهداشت استفاده کند، اما عمدتاً هماهنگی و ارتباط لازم بین این دو بخش وجود ندارد، زیرا هر کدام از آنها کار خود را انجام می‌دهند و متأسفانه هیچ‌وقت طرحی را برای آموزش و پژوهش در راستای رفع نیازهای بهداشتی دانشگاه اجرا نکرده‌ایم و این حوزه‌ها از هم جدا بوده‌اند.
تفقدی تصریح کرد: متأسفانه گاهی در حوزه‌های تولید و فناوری، افرادی که تجهیزات را از خارج وارد کشور می‌کنند، به هر شکلی که شده مانع از تولید آن محصول در داخل می‌شوند و خصوصاً وقتی واردکننده قدرت اقتصادی بالایی هم داشته باشد، به راحتی در هر سازمان و به روی هر فردی نفوذ می‌کند، بنابراین گاهی فاصله پژوهش و بازار اینگونه ایجاد می‌شود و مواردی بوده که یک فناور توانسته یکی از تجهیزات بیمارستانی را تولید کند، اما محصولش علی‌رغم دارا بودن کیفیت لازم، توسط دانشگاه جذب و وارد بازار نشده است.
وی با بیان اینکه با قانون‌گذاری و فرهنگ‌سازی می‌توان این مشکل را حل کرد، گفت: ضمن اینکه تولیدکنندگان داخلی نیز باید کیفیت محصولات خود را افزایش دهند تا مصرف‌کننده مجاب شود که کالای تولیدشده در داخل نیز کیفیتی برابر با نمونه خارجی‌اش دارد، همچنین باید توجه داشت که در بسیاری از موارد، اساساً پژوهشی می‌تواند موفق باشد که بر پایه نیاز بازار انجام شده باشد و اگر در دانشگاه‌ها و دیگر مراکز پژوهشی به این موضوع اهمیت داده نشود، پژوهشگران بدون توجه به نیاز جامعه، صرفاً به‌سمت پژوهش در مورد موضوعاتی که می‌دانند، می‌روند و در بسیاری از مواقع، محصولی ساخته می‌شود که علی‌رغم برخورداری از کیفیت و فناوری بالا، هیچ نیازی را رفع نمی‌کند و جذب بازار نمی‌شود.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: خصوصاً در شرایط تحریم که در صادرات دچار مشکل هستیم و بازار مصرف محصولات عمدتاً محدود به داخل کشور است، این مشکل پررنگ‌تر می‌شود، البته اگر محصولی تولید شود که بتواند نیاز کشورهای همسایه که مسیر صادرات به آنها تا حدی باز است را برطرف کند، باز هم قابل قبول است، اما مواردی را شاهد بوده‌ایم که یک شرکت فناور یا دانش‌بنیان نوعی دارو یا تجهیزات پزشکی را بدون توجه به نیاز بازار تولید کرده و به دلیل عدم وجود تقاضا در بازار کشور و دیگر کشورهای مقصد صادرات، ورشکست شده است.
تفقدی با بیان اینکه تحریم‌ها علی‌رغم تمام خساراتی که به کشور وارد کرده‌اند، باعث شکوفایی توان شرکت‌های داخلی شده‌اند، اظهار کرد: عدم واردات کالاهای خارجی به علت تحریم‌ها، باعث رشد تولید و کیفیت محصولات داخلی شده است، لذا طی چند سال اخیر و در فضای عدم وجود رقابت، کالاهای داخلی تا حدودی توانسته‌اند ارتقا یابند.
وی با بیان اینکه اکنون در دانشگاه علوم پزشکی مشهد سعی داریم در حوزه پژوهش، دانشجویان را در مسیرهای منتهی به کسب‌وکار و بازار جذب کنیم، افزود: در صورت عدم انجام هدایت‌هایی از سمت دانشگاه، دانشجویان در مسیرهایی که خودشان فکر می‌کنند درست است مشغول می‌شوند و چند سال از عمر خود را صرف کاری می‌کنند که ممکن است هیچ سرانجامی برایشان نداشته باشد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد با تأکید بر اینکه هرچه ارتباط دانشگاه با صنعت تقویت شود، پژوهش‌ها نیز بیشتر به‌سمت کاربردی‌شدن پیش خواهد رفت، گفت: البته صنعت الزاماً به معنای کارخانجات نیست و به‌عنوان مثال در وزارت بهداشت، بیمارستان‌ها و معاونت‌های بهداشت و درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی صنعت محسوب می‌شوند و وقتی مسیر ارتباط بین صنعت و دانشگاه تسهیل شود و بخشی از منافع پژوهشگران و اعضای هیئت علمی نیز از انجام پژوهش‌های محصول‌محور تأمین شود، آن‌گاه عمده پژوهش‌ها در راستای رفع نیاز بازار و جامعه انجام خواهد شد.
تفقدی افزود: بسیاری از صنعتگران این نگاه را دارند که دانشگاه چالش‌های آنها را درک نمی‌کند و اگر از سمت صنعت، برای انجام پژوهش در دانشگاه سرمایه‌گذاری شود، چنانچه محصول به‌دست‌آمده به فروش مناسبی نرسد، تنها صنعت است که ضرر می‌کند و انجام پژوهش هیچ ریسکی برای دانشگاه ندارد. در واقع پژوهشگران و اعضای هیئت علمی باید طعم درآمد از کار پژوهشی را بچشند و از طرف دیگر انجام پژوهش بی‌حاصل نیز برایشان ریسک داشته باشد که در دانشگاه‌های دنیا این ریسک شامل بحث «گرنت» اساتید می‌شود و در این دانشگاه‌ها اعضای هیئت علمی با انجام کارهای پژوهشی برای صنعت و نهادهای حاکمیتی، گرنت خود را افزایش می‌دهند و در صورت عدم جذب گرنت، دانشگاه عذر آنها را می‌خواهد که همین موضوع باعث ایجاد فضای عرضه و تقاضا بین پژوهشگران و صنعتگران شده است که متأسفانه چنین فضایی در کشور وجود ندارد و به همین دلیل چرخه مناسبی برای ارتباط بین صنعت و دانشگاه شکل نگرفته است.
مشکلات اقتصادی و مسائل تربیتی؛ دو عامل افزایش مهاجرت
عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مشهد همچنین در خصوص نرخ بالای مهاجرت جوانان و تحصیل‌کردگان، بیان کرد: اگرچه که موانع و سختی‌های زیادی در کشور وجود دارد که باید رفع شود، اما در سال‌های اخیر جوانان نیز تا حدودی راحت‌طلب شده‌اند و با هر چالشی از میدان به در می‌شوند، آنها فکر می‌کنند در خارج کشور انجام هر کاری آسان است و به راحتی می‌توان هر چیزی را به دست آورد، در حالی‌که پس از مهاجرت، مجبورند تلاش بسیاری برای دستیابی به خواسته‌های خود کنند و در سیستمی هم قرار می‌گیرند که آنها را وادار به تلاش می‌کند.
تفقدی افزود: راحت‌طلبی جوانان امروز، ریشه‌های فرهنگی و تربیتی دارد، نسل‌های گذشته از سنین نوجوانی شغل داشتند و وارد بازار کار می‌شدند، چیزی که امروزه در جوامع غربی نیز وجود دارد، اما سال‌هاست که در کشور ما کار کردن در سن نوجوانی، تبدیل به ضدارزش شده و این مشکلات را به وجود آورده است.
وی با تأکید بر اینکه البته نباید آمار بالای مهاجرت را صرفاً ناشی از راحت‌طلبی جوانان دانست، گفت: در شرایط امروز کشور و مشکلاتی که در حوزه اشتغال وجود دارد، وقتی فردی سال‌ها درس خوانده است، اما نمی‌تواند از تخصص خود در جای مناسب استفاده کند، طبیعتاً سرخورده شده و به فکر مهاجرت می‌افتد.
انتهای پیام
