ترویج علم نافع در دانشگاه با تربیت انسان‌های ارزش‌آفرین میسر می‌شود
رضا لطفی با بیان اینکه گویا نافع بودن علم برای ما چندان در اولویت نبوده است، گفت: افزایش توجهات نسبت به اهمیت نافع بودن علم، به بازنگری فرهنگی و اصلاحات ساختاری نیاز دارد.
رضا لطفی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، با اشاره به چالش‌ها حوزه پژوهش، اظهار کرد: به نظر می‌رسد که ما به طور جدی هنوز بحث علم نافع را بر روی میز نگذاشته‌ایم، در حالیکه پیامبر(ص) از علم غیرنافع به خداوند پناه می‌برد و می‌فرماید: «اللهمّ إنّى أعوذ بك من علم لا ينفع: بار پروردگارا! من به تو از علم بدون فائده پناه مى‌برم»، اما گویا نافع بودن علم برای ما چندان در اولویت نیست.
وی افزود: موضوع دوم آنکه خیلی از ما شاید برای افزایش اعتماد به نفس، اولویت را بر بهبود رتبه‌بندی دانشگاه در تولیدات علمی قرار داده‌ایم. اگر این فرض درست باشد، مانند این است که ما گندم را فقط برای کاه بکاریم. در این صورت خروجی گندم، خیلی اهمیت ندارد. در واقع ما توجه چندانی به این موضوع نداشته‌ایم که پژوهش‌ها را به سمت حل مسائل جامعه ببریم.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی با بیان اینکه اگر مسئله‌ای بزرگ و ارزشمند باشد، حل آن به صبر نیاز دارد و معمولا به دلایل متعددی صبر نداریم، بیان کرد: علاوه بر آن باید دانست که حل مسئله خوب معمولاً از جنس کار گروهی است و به تنهایی نمی‌توان از عهده آن برآمد، در حالی که ماهیت پژوهش‌های دانشگاهی با راهبری اعضای هیئت علمی، اما به صورت انفرادی توسط دانشجو صورت می‌گیرد. بدین ترتیب کارگروهی در رساله کارشناسی ارشد و دکترا تشویق نمی‌شود، پس چگونه توقع داریم کار انفرادی و کوتاه‌مدت که با هدف ایجاد رزومه انجام می‌شود، در جامعه اثرگذار باشد؟ این معلول، علت واضحی دارد، زیرا ما نخواسته‌ایم مسائل جامعه را حل کنیم.
لطفی با بیان اینکه افزایش توجهات نسبت به اهمیت نافع بودن علم، به بازنگری فرهنگی و اصلاحات ساختاری نیاز دارد، گفت: هنگامی که از نفت و پول دولتی ارتزاق می‌کنیم، چندان حوصله و صبر سختی‌های مسیر حل مسئله را نداریم، اگر واقعاً تصمیم بگیریم علم نافع را در دانشگاه ترویج دهیم، انسان‌های ارزش‌آفرین تربیت کنیم و پژوهش‌هایمان منجر به حل مسائل واقعی جامعه شود، تمام این‌ها شدنی خواهد بود. به اعتقاد من مشکل این جاست که ما چندان عزمی برای عملیاتی کردن این مسائل نداریم. در دانشگاه فردوسی مشهد سعی داریم به اندازه بضاعت‌مان این مسائل را بر روی میز قرار دهیم و بر روی آن‌ها کار کنیم.
وی با انتقاد از اینکه معمولاً تعداد مقالات منتشرشده اساتید ملاک ارتقای رتبه آنان قرار می‌گیرد، تصریح کرد: رهبر انقلاب نیز تاکنون انتقاداتی را نسبت به این رویه داشته‌اند. این کار آسانی است که برای سنجش اساتید به تعداد مقالات و تعداد دفعاتی که هر مقاله مورد استناد قرار گرفته، نگاه کنیم. به این ترتیب سنجش کمّی می‌شود، اما اینکه بخواهیم به صورت کیفی، ارزشمندی فردی را تعیین کنیم، کار بسیار دشواری است و ما زیاد سراغ کار سخت نمی‌رویم. به همین علت من معتقدم به طور جدی مسئله علم نافع و تبدیل پژوهش و دانش به ثروت و حل مسائل جامعه در دستور کار قرار ندارد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی با اشاره به پیشرفت‌های کشور در حوزه هسته‌ای و همچنین ساخت تجهیزات دفاعی، اظهار کرد: با این وجود چرا در صنعت خودرو این قدر ضعیف هستیم؟ علت آن است که در خودرو صبر کافی برای کار پژوهشی را نداشته‌ایم. قطعاً ما در هر حوزه‌ای می‌توانیم به بالاترین سطح موفقیت برسیم، اما هنوز این باور باید ترویج و بر روی آن کار شود و بیش از همه مقام معظم رهبری پیگیر ترویج این فکر و فرهنگ هستند، اما هنوز راهی طولانی داریم.
لطفی با بیان اینکه در راه پیشرفت، یادگیری نکات مثبت غربی‌ها هیچ ایرادی ندارد، گفت: کما اینکه رهبری نیز فرموده‌اند «از شاگردی کردن ننگمان نیاید، ولی از همیشه شاگرد ماندن ننگمان بیاید». متاسفانه ما گاهی در این خصوص دچار افراط و تفریط می‌شویم، یعنی یا تمام وجوه مثبت غرب را رد می‌کنیم یا کاملا غربزده می‌شویم. حتما تعامل لازم است و باید با تمام مراکز علمی دنیا در ارتباط بود، هرچند بسیاری از مراکز علمی دنیا به شدت آلوده به سیاست شده‌اند. گاه بدون اینکه خودمان بدانیم، مسائل غربی‌ها را حل می‌کنیم. بنابراین قطعاً تعامل لازم و مفید است، اما باید حواسمان باشد که با یک نگاه برابر با دنیا کار کنیم.
وی با تأکید بر لزوم تقویت ارتباط میان صنعت و دانشگاه، افزود: نکته دوم که در تعاملاتم با نهادهای خارج از دانشگاه بر آن تأکید دارم، این است که در تعریف مسئله ارزشمند به ما کمک کنند. ممکن است که ما دانشگاهیان خوب مسئله را حل کنیم، ولی مسئله خوب را حل نمی‌کنیم. بنابراین ما در تعریف مسئله خوب به جامعه نیاز داریم. گاه تعریف مسئله خوب وقت زیادی می‌برد و نیاز به تعامل بسیار دارد. گاه ما چالش‌ها را به جای مسائل تعریف می‌کنیم، در حالی که مسئله از دل چالش، استخراج و تعریف می‌شود. ایده‌پردازی، ساخت نمونه و تست، مراحل تفکر طراحی را شکل می‌دهند که سال‌هاست در غرب بر روی آن کار می‌شود، اما متأسفانه ما آن را در کشور خیلی ترویج نمی‌دهیم. بنابراین از آنجا که گام اول در تفکر طراحی، همدلی است، اگر بتوانم با صاحب مسئله ارتباط خوبی برقرار کنم، با هم می‌توانیم یک مسئله خوب داشته باشیم که یک مرحله خیلی مهم در هر کار پژوهشی است.
فرهنگ‌سازی برای ورود خیرین سرمایه‌گذار در حوزه پژوهش
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی درباره ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه پژوهش اظهار کرد: هر کار پژوهشی نیازمند زمان است و طبیعتاً هزینه دارد. در بسیاری مواقع دانشجوی دکترا که میخواهد یک مسئله واقعی را حل کند، از نظر اقتصادی نیازمند حمایت است و آن را از وظایف دولت بر می‌شمارند. مادامی که منتظر حمایت دولت از این مدل پژوهش‌ها باشیم، چندان به جایی نخواهد رسید؛ اتفاقاً باید فرهنگ‌سازی شود تا بخش خصوصی و خیرین هم وارد این حوزه شوند.
لطفی با اشاره به دو اصطلاح سرمایه‌گذار خطرپذیر و سرمایه‌گذار فرشته در ادبیات غربی‌ها، بیان کرد: در غرب این باور شکل گرفته که اگر من در کارهای علمی دانش‌بنیان (به طور عام) سرمایه‌گذاری کنم، در درازمدت سرمایه به من باز خواهد گشت. در کشور ما چنین دیدگاهی عمدتا در بین سرمایه‌گذاران وجود ندارد و این موضوع به پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان ضربه می‌زند. به همین جهت باید مردم وارد این قضیه شوند و راه آن فرهنگ‌سازی است تا باور و اعتماد شکل گیرد و مردم باید باور کنند که این‌گونه کارها به صبر نیاز دارد تا به بازگشت سرمایه برسد.
رشد در کارهای دانش‌پایه نمایی است
وی با بیان اینکه در کارهای دانش پایه پیشرفت خطی نیست، بلکه نمایی است، اظهار کرد: در ابتدای نمودار نمایی ممکن است هیچ رشدی مشاهده نشود. چنانکه گیاه بامبو در پس از 5 سال مراقبت و آبیاری، تازه سبز می‌شود و سر از خاک درمی‌آورد، اما هنگام سبز شدن، خیلی سریع رشد می‌کند. نمونه دیگر در به ثمر نشستن سرمایه‌گذاری در کارهای دانش بنیان، پسته است که پس از 6 تا 7 سال به بار می‌نشیند.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی افزود: براساس جمله معروفی که غربی‌ها دارند، آن کشوری پیشرفت می‌کند که مردم آن درختی می‌کارند که می‌دانند ممکن است از سایه آن بهره‌برداری نکنند. به این معنا که خدمتی را انجام می‌دهند که می‌دانند موقعی به ثمر می‌نشیند، ممکن است نباشند که که از آن بهره‌برداری کنند، اما باز هم انجام می‌دهند تا نسل‌های بعد از نتیجه آن بهره‌برداری کنند. ترویج چنین طرز فکری در جامعه نیازمند فرهنگ‌سازی است.
لطفی تاکید کرد: بنابراین خیران و فرشتگان سرمایه‌گذاری باید برای کمک به شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان وارد شوند. آنان با سرمایه‌گذاری در این نوع شرکت‌ها به عنوان شریک و سهام‌دار حضور می‌یابند و می‌دانند که این خدمتشان یا به ثمر می‌نشیند که در آن صورت سودآور خواهد شد و اگر هم به ثمر مالی ننشیند، نتیجه‌اش در توانمندی این تیم نمایان خواهد شد که می‌تواند اتفاقات مثبت بعدی را رقم بزند.
صبر سرمایه‌گذاران و محققان؛ عنصر اساسی در حوزه پژوهش
وی با تأکید بر صبر سرمایه‌گذاران و محققان به عنوان عنصر اساسی در نتیجه‌بخشی پژوهش‌هاست، بیان کرد: چنانکه از امام رضا(ع) این سخن را داریم که «إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً فِي اَلْأَرْضِ يَسْعَوْنَ فِي حَوَائِجِ اَلنَّاسِ هُمُ اَلْآمِنُونَ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَ مَنْ أَدْخَلَ عَلَى مُؤْمِنٍ سُرُوراً فَرَّحَ اَللَّهُ قَلْبَهُ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ همانا از براى خدا در زمين بندگانى است كه براى حوائج مردم كوشش مي‌كنند ايشانند كه روز قيامت آسوده‌اند، و هر كه وسيله شادى مؤمنى را فراهم سازد، خدا دلش را در روز قيامت شاد كند». این موضوع واقعیت است و اگر جوان ما بداند که حرکت در این مسیر یک پشتوانه بسیار قوی از نظر اسلام دارد، تا حدود بسیاری صبر به او تزریق می‌شود. غربیان نیز بر خستگی‌ناپذیری، تلاش و ادامه دادن تأکید دارند.
لطفی یادآور شد: در گذشته سه عنصر محصول، ثبت اختراع و مقاله در دانشگاه در اولویت بود، امروز این سه عنصر تغییر کرده است. شناسایی مسئله خوب، یادگیری فرآیند و نهایتا پشتکار و خستگی‌ناپذیری سه مرحله‌ای است که باید برای انجاک یک کار پژوهشی خوب طی شود. چنانکه خداوند در آیه 40 سوره «نجم» آورده: «وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى و اینکه البته پاداش سعی و عمل او را به وی بنمایند» تضمین کرده است که انسان نتیجه سعی و تلاش خود را خواهد دید.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی همچنین در پاسخ به سؤالی در مورد مهاجرت نخبگان، با اشاره به ناامیدی به عنوان یکی از مهم‌ترین پیامدهای سرمایه‌سوزی در کشور، گفت: اگر امید را از انسانی بگیری، گویا همه‌چیز را از او گرفته‌ای. خیلی از مواقع دانشجو و حتی دانش‌آموز ما احساس می‌کند چاره‌ای جز رفتن ندارد. بنابراین اگر ما کارمان را درست انجام ندهیم و نمونه‌ای از تبدیل دانش به ثروت و حل مسئله خوب را به جامعه نشان ندهیم، تعداد بیشتری از استعدادهای ما از کشور خارج خواهند شد.
انتهای پیام
