کنشگری اصحاب در روز عاشورا؛ موعظه + فیلم

به گزارش ایکنا، آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری در سلسله درس‌گفتارهای «تحلیل اجتماعی عاشورا» به بررسی نقش گروه‌های مرجع در نهضت حسینی پرداخته است که به ترتیب در دهه نخست ماه محرم منتشر می‌شود.

بخش دوم این درس‌گفتار به شرح ذیل است:

ایام عزاداری سید و سرور شهیدان اباعبدالله حسین(ع) و اصحاب و یاران را خدمت همه کسانی که این برنامه را مشاهده می‌کنند، تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند می‌خواهم که اَجر همه محفوظ و اَجری فراوان به ما عطا کند.

در برنامه قبلی راجع‌به اصول اجتماعی حاکم بر نهضت حسینی صحبت کردیم که یکی از این اصول تمرکز بر گروه‌های مرجع بود و بعد بیان کردیم یکی از گروه‌های مرجعی که امام حسین(ع) آن را برای این نهضت، برای روز عاشورا و بعد از عاشورا ایجاد کردند، «اصحاب» بود.

قبلاً امام حسین(ع) اصحابی نداشتند و اگر هم داشتند اصحاب عمومی، علمی و اجتماعی به معنای عام بود ولی اصحابی برای این نهضت نداشتند و آن را ایجاد کردند. امام حسین(ع) گروهی مرجعی را نیاز داشتند و بدون اصحاب اصلاً نمی‌توانستند این نهضت را برپا کنند.

جالب است که تشکیل گروه مرجع قبل از عاشورا رخ داده اما شب عاشورا که شب حساسی بود و فردای آن روز باید آن حرکت و آن صحنه ایجاد می‌شد، امام حسین(ع) رسماً و صراحتاً به این گروه اشاره کردند و فرمودند: «ما رَأَیتُ اَصحاباً اَبَرَّ وَ اَوفی مِن اَصحابی - من اصحابی نیکوکارتر و باوفاتر از اصحاب خودم نیافتم.» اینجا یک گروه مرجع است؛ گروه مرجعی چون اصحاب و اصولاً مجموعه‌ای هستند که پیرامون یک شخصیت قرار می‌گیرند و این اصحاب هستند که آن نگاه، سخن و آن اندیشه و شخصیت صاحب اندیشه و سخن را امتداد می‌دهند و آن را شکل می‌دهند و اجتماعی می‌کنند، اینها گروه مرجع هستند.

همه اینها در یک نقطه مشترک هستند و پیرامون یک شخصیت قرار دارند و نگاهشان، حرفشان و سخنشان معطوف به همان شخصیت است. امام حسین(ع) وقتی شب عاشورا فرمودند عاشورایی رخ نداده و بناست فردا رخ دهد، تأکید کردند من اصحابی نیکوکارتر و باوفاتر از اصحاب خودم نیافتم.

نیکوکاری یک عمل و یک کنش و یک رفتار اجتماعی است و یک امر اختصاصی در خلوتگاه که نیست بلکه در صحنه اجتماع است، در مقابل چشم‌هاست، کنشی است در مقابل وضعیت‌های اجتماعی یا درون یک وضعیت‌ اجتماعی یا برای خلق یک وضعیت اجتماعی. پس وقتی امام حسین(ع) از اصحاب به عنوان یک گروه سخن می‌گویند که امروزه اسم آن را گروه مرجع می‌گذارند فوری بر روی عمل یا اَبَرَّ تأکید می‌کنند.

هر گروه مرجعی دارای یک کارکردی است و اگر گروه مرجعی خوبی باشد، نیکوکاری می‌کند اما این گروه مرجع نیکوکارترین گروه‌ها هستند. «وَ اَوفی» و همچنین باوفاترین هستند؛ نگاه گروه مرجع تحت عنوان اصحاب یک شخصیت است و فلسفه وجودی اصحاب یعنی وفاداری و اگر گروه مرجعی را با این عنوان شناسایی کردیم، اینها گروهی هستند که به یک شخصیت وابسته هستند و پیرامون یک شخصیت قرار دارند.

میزان وفاداری، تعهد، التزام و باقی ماندن و امتداد دادن همه اینها خیلی مهم است و به همین خاطر امام حسین(ع) برروی وضعیت اجتماعی، رفتار و کنشگری اجتماعی متمرکز می‌شوند.

اصحاب به عنوان گروه مرجع چه رفتارهایی را در روز عاشورا انجام دادند؟ کنشگری گروه مرجع مهم است، وقتی سخن از گروه مرجع به میان می‌آوریم باید کنشگری را در نظر بگیریم. کنشگری که اینها داشتند چند مورد بود که خیلی مهم است، یکی از آن موعظه بود. اساساً موعظه یک راه و یک مسیر برای تأثیرگذاری است. «ادع الی سبیل ربک بالحکمة والموعظة الحسنة – آیه 125 سوره نحل» آنقدر موعظه مهم است که به عنوان یکی از دو راه دعوت به سبیل حق محسوب شده است. یکی حکمت هست که با عقل سروکار دارد و دیگری هم موعظه که با دل سروکار دارد. درواقع موعظه فضای درونی، قلب و دل را ترغیب می‌کند تا انسان تصمیم بگیرد و بازگردد.

یکی از کارهایی که اصحاب انجام می‌دادند، موعظه افرادی بود که می‌دانستند امام حسین(ع) دارای شخصیت و جایگاه است ولی تجاهل می‌کردند و لذا یکی از کارهای اینها براساس «ادع الی سبیل ربک بالحکمة والموعظة الحسنة»، موعظه بود. مهمترین و محوری‌ترین موعظه‌ای که در واقع انجام گرفت، موعظه روز عاشورا بود البته قبل از روز عاشورا موعظه‌های دیگر هم وجود داشته ولی موعظه روز عاشورا مهمتر است.

امام حسین(ع) موعظه را در نهضت بنا گذاشتند و اگر نگاه کنید متوجه خواهید شد موعظه فصل اشباع‌شده و تکرارشده در نهضت عاشوراست. در روز عاشورا امام حسین(ع) در آن خطبه‌ای که خواندند «ایها الناس! اسمعوا قولى - شما سخن من را بشنوید» شنیدن سخن اساساً مهم است و انسان با سخن تمایز پیدا می‌کند. افرادی که تجاهل می‌کردند در مسیری قرار گرفته بودند که به غفلت‌زدگی و مسیر انحرافی سخت دچار شدند و لذا امام حسین(ع) بر قول و شنیدن قول تمرکز کردند و این یک اصل قرآنی هم هست. امام(ع) در اینجا بر محور موعظه تمرکز می‌کنند و می‌فرمایند «بما هو حق لکم على – موعظه حق شماست بر من» برخی‌ها خیال می‌کنند موعظه‌گر دارد یک چیزی را تحمیل می‌کند و حقی برای اوست نه این حق موعظه‌پذیر یا کسی که موعظه را می‌شوند، هست. شنونده موعظه حق دارد کسی او را موعظه کند و این دیدگاه و این منطق چقدر زیباست که امام حسین(ع) در اینجا از حق مردم سخن می‌گویند ولو آن مردم دچار غفلت و تجاهل شده باشند.

امام حسین(ع) می‌فرمایند من باید شما را موعظه کنم، چون شما باید آگاه و بیدار شوید. پس موعظه اساساً یک کنش اساسی در فضای اجتماعی است و این کنشگری را در نهضت امام حسین(ع) به شدت هرچه تمام می‌توان مشاهده کرد.

از اینجا می‌خواهم کانالی بزنم به کنشگری اصحاب، زیرا اصحاب یک گروه مرجع بودند و چون گروه مرجع بودند در روز عاشورا متناسب با آن وضعیت چه‌‎کار می‌کردند؟ کنشگری باید متناسب با صحنه باشد و در روز عاشورا دشمنانی جمع شده بودند که می‌خواستند اهل بیت عصمت و طهارت را از بین ببرند و با آنها بجنگند و جنایتی را انجام دهند و در اینجا موعظه، کنشگری متناسب قرآنی است و در برنامه‌های بعد به فقراتی از موعظه‌های اینها اشاره خواهم کرد.