در بیان آنکه گشادگی و تنگی دلها به دست خداست
همه چیزها حتی کفر و اسلام مردمان به دست خداست. هر که را خواهد هدایت کند، دلش را به اسلام می‌گشاید و هر که را خواهد گمراه کند سینه‌اش را چنان تنگ می‌کند که گویی در بلندی‌ها راه می‌رود.
۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.
کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.
این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.
گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعههایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. شصت و هشتمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در بیان آنکه گشادگی و تنگی دلها به دست خداست» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ كَذَلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۱۲۵انعام﴾
هر کس را که خداوند بخواهد هدایت کند سینه او را برای پذیرش اسلام (و مقام تسلیم) می‌گشاید و آن کس را که بخواهد به گمراهی واگذارد سینه‌اش را تنگ می‌کند چنانکه گویی در زمینی بلند به سمت آسمان بالا می‌رود. و بدین سان خداوند آنها را که ایمان نمی‌آورند در الودگی و پلیدی وا می‌گذارد.
چنین به نظر می‌رسد که همه چیزها حتی کفر و اسلام مردمان به دست خداست. هر که را خواهد هدایت کند، دلش را به اسلام می‌گشاید و هر که را خواهد گمراه کند سینه‌اش را چنان تنگ می‌کند که گویی در بلندی‌ها راه می‌رود. منکران بر این آیات خرده گیرند که پس کاری به دست ما نیست. اگر خدا بخواهد دل را می‌گشاید و اگر نخواهد می‌بندد و بندگان را نه ثوابی باشد نه عقابی، زیرا به دست خود نیستند و این خداست که یکی را مومن و یکی را کافر می‌کند و به قول شیخ محمود:
یکی مومن دگر را کافر او کرد
همه عالم پر از شور و شر او کرد (گلشن راز)
اما اهل تحقیق در این گونه آیات گویند که اینجا سخن از جبر و اختیار نیست بلکه بیان یک واقعیت ازلی و ابدی است که اگر مردمان دل به فطرت الهی خود بسپارند و تسلیم فرمان رسول درونی شوند (که البته فرمان رسولان بیرون را نیز که یادآوری سخنان همان رسول درون است عمل خواهد کرد) چنین کسانی به سعادت می‌رسند و حقیقت این است که اگر چنین نکنند و به دنبال هواهای نفسانی خود بروند و به حق و عدالت و راستی تسلیم نشوند دلشان در تنگنا خواهد افتاد، خُلقشان و معیشتشان تنگ خواهد شد اگر چه ثروتمند باشند و همیشه بر دلشان بار و سنگینی‌ای احساس خواهند کرد، چنانکه افرادی که از کوه بالا می‌روند در ارتفاعات زیاد دچار تنگی نفس می‌شوند. و این عاقبت کار آنهاست که ایمان نمی‌آورند با آنکه حقیقت را دریافته‌اند و از درستی و برتری تسلیم شدن به راه حق آگاه شده‌اند. بنابراین مضمون آیه این است که از این حقیقت غافل نباشید و این دو سرنوشت را به عبرت نظر کنید و این دو معادله را نیک بنگرید و تسلیم هدایت شوید تا از تنگی نفَس و تنگی نظر و تنگی سینه که همه مضیقه‌های عالم را تولید می‌کند خلاص یابند و به گشایش رسید.
مکن کاری که بر پا سنگت آیو
جهان با این فراخی تنگ آیو
چو فردا نامه خوانان نامه خوانند
تو خوانی نامه خود ننگت آیو (باباطاهر)
بدین نگاه اراده خداوند به هدایت و اضلال معنی جبر و اکراه ندارد. اینجا درس حکمت الهی است که هر گاه بنده‌ای در مسیر هدایت به دین فطرت الهی و انسانی قرار گیرد،دلش گشاده می‌گردد و وسعیت اندیشه می‌یابد و از اوصافی چون حلم و شکیبایی و حوصله و پختگی در قضاوت‌ها برخوردار می‌شود و در مقابل آن کس که از این راه مستقیم دور شود نظرش تنگ واندیشه‌اش چون مرغ پای در بند و صبرش چون برق آفل و گذران و خلقش تلخ و ناخوش گردد و همه اینها از جنس تنگی نفَس و نوعی خفقان است که اکسیژن کافی از عشق و شور زندگی به او نمی‌رسد و این به تعبیر هوگو خفقان جان است و چه سخت است مردن از خفقان جان از این رو وقتی بیان می‌شود که تنگی و گشادگی دل به دست خدا است یعنی در گرو رفتن یا نرفتن به راه اوست.
انتهای پیام
